Strona archiwalna
Zielarstwo i metody
fitoterapii
O ziołach i
preparatach ziołowych, dzieje fitoterapii
dr Henryk St. Różański
Opracowano na podstawie prac:
Henryk Różański
Poradnik zielarski
Krosno 1993
Poradnik Fitoterapii
Krosno 1990-1994
Roślinne
preparaty galenowe, cz. I - III, receptura i wyniki badań autora
Rękopis i maszynopis recenzowany; Krosno, cz. I-III -
1989-1996;
Krosno-Poznań, cz. IV – 1997-2001
Sponsor badań autora w latach 1993-2000 - Fundacja Büchnera
Dokument i
receptury chronione prawami autorskimi
Receptur nie wolno stosować do celów zarobkowych!
Spis treści
niniejszej strony:
1. Historia i znaczenie dwóch kierunków
ziołolecznictwa |
2. Rodzaje surowców zielarskich i zasady
ich zbioru |
3. Suszenie, pakowanie i przechowywanie
surowców zielarskich |
4. Postacie leków ziołowych i sposoby ich
przyrządzania |
5. Stosowanie i dawkowanie leków ziołowych |
6. Przegląd wybranych ziół: |
Aloes drzewiasty - Aloe arborescens (Mill.) |
Aloes zmienny - Aloe eru (Berger) |
Aloes pstry - Aloe variegata (L.) |
Aloes afrykański - Aloe africana (Mill.) |
Aloes uzbrojony - Aloe ferox (L.) |
Aloes zwyczajny - Aloe vera (L.) |
Aminek egipski - Ammi visnaga (L.);(!) |
Aminek większy - Ammi maior (L.); (!) |
Arcydzięgiel litwor (lekarski) -
Archangelica officinalis (Hoffm.) |
Arcydzięgiel nadbrzeżny - Archangelica
litoralis (Fr.) |
Arnika górska - Arnica montana (L.); (!) |
Arnika łąkowa - Arnica chamissonis (Less.);
(!) |
Babka lancetowata - Plantago lanceolata
(L.) |
Babka szerokolistna (większa) - Plantago
maior (L.) |
Babka piaskowa - Plantago arenaria (W.K.) |
Babka płesznik - Plantago psyllium (L.) |
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (L.); (!) |
Barszcz zwyczajny - Heracleum sphondylium
(L.) |
Barszcz łąkowy czyli syberyjski - Heracleum
sibiricum (L.) |
Barwinek pospolity - Vinca minor (L.); (!) |
Barwinek zielny - Vinca herbacea (W.K.);
(!) |
Bazylia pospolita - Ocinum basilicum (L.) |
Berberys
zwyczajny - Berberis vulgaris (L.) |
Bertram
lekarski - Anacyclus officinarum (Hayne);(!) |
Bertram
szarolistny czyli dalmacki (maruna!) - Pyrethrum cinerariaefolium (Trev.);(!) |
Bez czarny - Sambucus nigra (L.) |
Bez hebd - Sambucus ebulus (L.) |
Bez koralowy - Sambucus racemosa (L.) |
Biedrzeniec anyż - Pimpinella anisum
(Umbelliferae) |
Biedrzeniec mniejszy i biedrzeniec większy
- Pimpinella saxifraga et Pimpinella maior (Umbelliferae) |
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederaceae
(Labiatae sive Lamiaceae) |
Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata
(Menyanthaceae) |
Bodziszek - Geranium (Geraniaceae) |
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
(Ericaceae) |
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
(Ericaceae) |
Borówka czarna (czernica) - Vaccinium
myrtillus |
Buk zwyczajny - Fagus silvatica (Fagaceae) |
Bukwica lekarska - Betonica officinalis
(Labiatae) |
Bylica boże drzewko - Artemisia abrotanum
(Compositae) |
Bylica estragon (bylicy głupich) - Artemisia dracunculus sive
Oligoporus condimentarius (Compositae) |
Bylica piołun - Artemisia absinthium. (!) |
Bylica pospolita - Artemisia vulgaris |
Brzoza brodawkowata i brzoza omszona -
Betula verrucosa et Betula pubescens (Betulaceae) |
Cebula - Allium cepa (Liliaceae) |
Centuria pospolita - Centaurium umbellatum (Gentianaceae) |
Chaber - Centaurea (Compositae) |
Cykoria podróżnik - Cichorum intybus
(Compositae) |
Czeremcha zwyczajna Prunus padus L.
(Rosaceae) |
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
(Liliaceae) |
Czosnek ogrodowy - Allium sativum |
Dąb szypułkowy i dąb bezszypułkowy -
Quercus robur L. et Quercus sessilis Ehrh. (Fagaceae) |
Drożdże - Saccharomycetes (Saccharomycetaceae) seu Faex medicinalis
(sive potius Saccharomyces sp.) |
Dziewanna kutnerowata i dziewanna wielokwiatowa – Verbascum phlomoides
et Verbascum thapsiformae (Scrophulariaceae) |
Dzięgiel leśny - Angelica silvestris (Umbelliferae) |
Dziurawiec - Hypericum (Hypericaceae sive Guttiferae) |
Fiołek trójbarwny - Viola tricolor (Violaceae) |
Fiołek wonny (ogrodowy) - Viola odorata |
Glistnik jaskółcze ziele - Chelidonium
maius (Papaveraceae); (!) |
Głóg - Crataegus (Rosaceae) |
Goryczka - Gentiana (Gentianaceae) |
Goździkowiec korzenny - Eugenia
caryophyllata sive Eugenia aromatica (Myrtaceae) |
Herbata chińska Camelia sinensis sive Thea chinensis (Theaceae) |
Hyzop lekarski - Hyssopus officinalis (Labiatae) |
Ciąg dalszy ziół: http://www.rozanski.ch
Św. Albertus
Magnus /1193-1280/ - patron biologów
średniowieczny
alchemik, filozof, teolog i zielarz
1. Historia i znaczenie dwóch kierunków
ziołolecznictwa
Ziołolecznictwo
jest tak stare jak ludzkość. Wiedzę o ziołach gromadził człowiek od zarania
cywilizacji. Od najdawniejszych czasów musiał człowiek dawać sobie radę z
rozmaitymi chorobami. Leków na liczne cierpienia poszukiwał w otaczającej go,
przebogatej przyrodzie.
Ludy
pierwotne.
Człowiek
pierwotny podczas poszukiwania środka leczniczego kierował się instynktem oraz
obserwacjami przypadkowymi; naśladował też zwierzęta, które podczas choroby
zjadają pewne rośliny nie będące jednak ich codziennym pożywieniem (np. małpy
chore na malarię obgryzają chinowiec z kory w której znajduje się znana
chinina, bydło rogate podczas cierpień z zakresu przewodu pokarmowego konsumuje
rumianek lub krwawnik, które w normalnej sytuacji są omijane). Jeśli spożycie
jakiejś rośliny działało szkodliwie na organizm ludzki unikano jej, gdy
dobrotliwie - stosowano. U ludów pierwotnych, które łączyły się w rodziny i
szczepy, leczeniem zajmowała się z reguły jedna osoba - wódz, a wiedza o
ziołach była przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie.
Starożytność.
Najstarszym
dokumentem pisanym zawierającym opis środków leczniczych pochodzenie roślinnego
jest księga Pent-Sao pochodząca ze starożytnych Chin (sprzed ok. 2700 r.
p.n.e.). Wynika z niej, że Chińczycy wytwarzali soki, napary, odwary, proszki,
maście, wina; nie znali jednak syropów ziołowych. W lecznictwie stosowali ok.
300 ziół.
Znane też są
tabliczki Sumerów, z których wynika, że ludy te stosowały do leczenia lulek,
piołun, babkę, nagietek, lepiężnik, kokoryczkę, czosnek, cebulę czy rumianek.
Kapłani sumeryjscy sporządzali według własnych recept (które do dziś przetrwały
w postaci glinianych tabliczek) rozmaite mieszanki ziołowe, nalewki i proszki.
Sumerowie swą wiedzę o ziołach przekazali Asyryjczykom i Babilończykom, ci z
kolei Egipcjanom. Asyryjczycy i Babilończycy zaobserwowali, że w różnych porach
dnia i roku rośliny posiadają różną moc leczniczą. Opracowali więc kalendarz i
zasady zbioru ziół. Opisali też zasady przechowywania i uprawy roślin.
Znaczny
rozwój ziołolecznictwa nastąpił w starożytnym Egipcie, czego dowodem jest
znaleziony w 1872 r papirus Ebersa (od nazwiska odkrywcy) zawierający około 800
recept na sporządzenie różnych medykamentów. Egipscy kapłani wytwarzali olejowe
wyciągi z ziół, mazidła, balsamy i kataplazmy. Wiele surowców roślinnych i
gotowych leków ziołowych sprowadzali z Indii, Indonezji, Cejlonu, Chin, Arabii
i Palestyny. Lecznictwo spoczywało oczywiście nadal w rękach duchownych, którzy
swe recepty na cenne medykamenty trzymali w wielkiej tajemnicy. Spowodowało to,
że wiele wartościowych przepisów przepadło wraz ze śmiercią ich autora.
W Grecji
dopiero po upływie wielu lat ziołolecznictwem zajęli się ludzie świeccy,
przyrodnicy, filozofowie, wszechstronni uczeni. Najwybitniejszymi badaczami
ziół byli:
Hipocrates z Kos /460-377 r. p.n.e./
- Hipokrates
z Kos (460-377 r. p.n.e.) - największy lekarz starożytności, którego sława
docierała na Wschód (perski król Artakserkses zapraszał go do siebie, ale
Hipokrates nie skorzystał z tego zaszczytnego zaproszenia i pozostał w Grecji);
pozostawił po sobie 53 pisma medyczne w dialekcie jońskim; w piśmie “O świętej
chorobie" Hipokrates odrzuca panujący poprzednio przesąd, że przyczyną
padaczki (epilepsji) jest opętanie chorego przez demony (jak twierdzili
kapłani) i tłumaczy ją jako chorobę mózgu; fizjologia Hipokratesa opierała się
na nauce o 4 zasadniczych sokach w organizmie: krwi, śluzie, żółci i czarnej
żółci; zakłócenie harmonii między tymi czterema sokami w organizmie było,
według Hipokratesa, źródłem chorób; w swym dziele “Corpus Hippocrateum"
opisał 455 różnych roślin; hasłem Hipokratesa i jego nauki w prowadzeniu
kuracji było: przede wszystkim nie szkodzić; uważał, że racjonalne odżywianie
się i higiena to czynniki zapobiegające chorobom; zauważył, że środowisko
zewnętrzne wpływa wybitnie na stan zdrowia i psychikę człowieka (pismo pt. “O
powietrzu, wodach i okolicach"); Hipokrates uważał że do leczenia należy
wykorzystywać całe rośliny, bez jakiejkolwiek obróbki, twierdził on bowiem, iż
leki znajdujące się w przyrodzie są w najlepszej formie dla organizmu; wygłosił
słynny aforyzm:“Vita brevis, ars longa, tempus praeceps, experimentum
periculosum, iudicium difficile" (życie krótkie, sztuka długa, sposobność
przemijająca, doświadczenie niebezpieczne, wnioskowanie trudne).
Teofrast /372-287 r. p.n.e./
- Teofrast (372-287 r. p.n.e.) - uczeń Arystotelesa, “ojciec
botaniki", wszechstronny uczony; napisał między innymi dwie naukowe
rozprawy: “O badaniu roślin", ,,0 pochodzeniu roślin".
- Dioskorydes (I w. n.e.) - lekarz grecki z Cylicji, autor 5 ksiąg
pt. “O materii lekarskiej"; opisał około 600 gatunków roślin; w dziele pt.
“O rzeczach leczniczych" opisał wiele środków pochodzenia roślinnego i
mineralnego.
W Grecji istnieli tak zwani rhizotomowie czyli osoby zajmujące się
zawodowo wykopywaniem korzeni. Wykopane korzenie poddawali suszeniu,
rozdrobnieniu, a następnie sprzedawali je. Sporządzali też mieszanki ziołowe.
Popularnym zbieraczem korzeni, twórcą licznych mieszanek ziołowych był Krateuas
- autor dzieła farmaceutycznego i poszukiwacz odtrutki na wszelkiego rodzaju
trucizny.
Dioscorides /I
w. n.e./
W
starożytnym Rzymie także nie brakowało wybitnych znawców i propagatorów
ziołolecznictwa i zielarstwa:
·
Claudius Galenus (132-201 r. n.e.) pochodził z Pergamonu, z
wykształcenia medyk i filozof; pozostawił po sobie ok. 300 prac pisemnych, np.
“Sztuka lekarska" “O działach medycyny”, “O kościach”, “O mieszaniu i
działaniu leków”, “Podział leków według działania”; posiadał własną aptekę,
gdzie sporządzał różne medykamenty według własnego pomysłu (miody ziołowe,
nalewki, proszki, plastry, pigułki, wyciągi octowe, olejowe i wodne, wina); opisał
około 450 roślin leczniczych; stal się twórcą tak zwanej farmacji galenowej,
która zajmuje się otrzymywaniem i badaniem przetworów z surowców roślinnych,
mineralnych i zwierzęcych; sprzeciwiając się Hipokratesowi zaczął poddawać
rośliny przeróbkom, gdyż uważał, że działanie leku zależy od jego formy; starał
się przetwarzać surowce roślinne w sposób racjonalny i optymalny opracowując
lub tylko dopracowując techniki sporządzania leków; dbał o jakość i czystość
swych medykamentów, domagał się tego też od innych medyków.
·
Caius Plinius Secundus zwany także Maior (23-79 r.) opisał ponad
1000 roślin; zginął jednak podczas wybuchu Wezuwiusza, kiedy to podążył do
zagrożonych miejscowości Kampanii by zapoznać się ze skutkami zjawiska przyrody
i nieść pomoc poszkodowanym.
·
Orybazjusz (Oribasios z Pergamonu żył w IV w. n.e.) - nadworny
lekarz cesarza Juliana z Galii; dokonał wyciągu z pism Galena; opracował też
dzieła innych medyków tworząc “Zbiory lekarskie” w 70 księgach w układzie
metodycznym; napisał też pracę pt. “Lekarstwa domowe” w 4 księgach.
Galenus
Claudius /132-201 r. n.e./
Średniowiecze.
Po upadku cesarstwa zachodniego i podbiciu Rzymu przez plemiona
germańskie (w 476 r.) widoczny jest upadek cywilizacji, nauki i kultury.
Oczywiście ujemnie odbija się to też na ziołolecznictwie. Dopiero w VI wieku
obserwuje się ponowny rozwój nauk przyrodniczych i w tym także fitoterapii.
Dużą rolę w rozwoju nauk medycznych odegrali Arabowie, którzy wprowadzili nowe
formy leków (spirytusy, syropy, soki zagęszczane, ulepki), rozpowszechnili
proces destylacji, opisali około 1800 środków leczniczych, opracowali zasady
uprawy roślin południowych w Europie, opisali właściwości roślin przyprawowych,
które następnie rozpowszechnili w wielu krajach, pierwsi przeprowadzili doświadczenia
z działaniem leków na zwierzętach, stworzyli pierwszą aptekę w Bagdadzie, którą
zarządzali farmaceuci, a nie lekarze, oddzielili farmację od medycyny,
rozwinęli chirurgię oraz chemię. Przy produkcji leków zaczęli stosować barwniki
naturalne i substancje aromatyczne (kamforę, goździki, cynamon, imbir, wanilię,
muszkatołowiec), a to wszystko dlatego, ze dużą wagę przywiązywali do wyglądu
estetycznego leku, do jego smaku i zapachu. Wielkimi uczonymi w Arabii byli:
Abu Ali Ibn Sina (980-1037 r. n.e.), Geber, Abulcasem i Rhazes.
Abu Ali Ibn Sina (Avicenna)/980-137/
Arabowie gromadzili i przechowywali zdobycze medycyny
(ziołolecznictwa) greckiej i rzymskiej, dzięki nim wiedza ta przetrwała. W
wieku XII wpływ kultury arabskiej był tak wielki, że podbiła ona myśl
europejską. Dzieła arabskich uczonych, które napisali na podstawie własnych
badań naukowych oraz zdobyczy greckich i rzymskich uczonych były tłumaczone na
język łaciński. Wielkim tłumaczem dzieł przyrodniczych był Konstanty
Afrykański. Konstanty Afrykański był benedyktynem z klasztoru na Monte Cassino,
gdzie założono szkołę przekazującą wiedzę medyczną, był też nauczycielem w
Szkole Salernitańskiej. Główne ośrodki tłumaczów pism arabskich istniały w
Toledo, Walencji, Sewilli i Kordobie. Wraz z piśmiennictwem arabskim
przywędrowała do Europy interpretacja scholastyczna. Zahamowała ona powstającą
dopiero w Europie naukę na długi okres czasu, ograniczając się do interpretacji
pism Hipokratesa, Galena, Arystotelesa i in.
W XI wieku benedyktyni założyli wspomnianą już szkołę
przyrodniczo-medyczną w Salerno, z której pochodził znany botanik-medyk
benedyktyn Macer Floridus (Odo von Meung).
św. Hildegarda /1098-1179/
W 1150 r. św. Hildegarda - opatka z klasztoru na Ruppertsberg
wydała dzieło pt. “Physica” w którym opisuje 250 gatunków roślin z
uwzględnieniem ich wartości leczniczej i odżywczej.
W 1240 r popularny alchemik, szarlatan, dominikanin ze Szwabii św.
Albertus Magnus wydaje dzieło pt. “De virtutibus herbarum, lapidum et
animalium...”, w którym opisuje około 250 ziół.
Średniowiecze to jednak przede wszystkim alchemia. Do połowy XVIII
wieku uczeni usiłowali zamienić pospolite metale (np. rtęć) w złoto stosując
mityczny kamień filozoficzny, chcieli leczyć wszelkie choroby i przedłużać
życie oraz młodość za pomocą wszechstronnego eliksiru. Alchemia przyszła do
Europy z Arabii i Indii. Alchemicy opanowali proste metody wyodrębniania i
oczyszczania substancji (poprzez destylację, ekstrakcję, rozpuszczanie,
strącanie, sączenie i krystalizację), odkryli liczne sole, które zostały
później wprowadzone do lecznictwa, wyodrębnili arsen, antymon, bizmut i fosfor.
Ponadto ulepszyli aparaturę destylacyjną, odbieralniki, kolby, chłodnice i inne
urządzenia laboratoryjne.
Leczeniem zajmowali się duchowni (dominikanie, cystersi,
karmelici, benedyktyni), różnego rodzaju znachorzy, magowie l czarownicy.
Powstawały ogrody przyklasztorne w których uprawiano zioła oraz apteki
klasztorne prowadzone przez duchownych, którzy sporządzali leki pochodzenia
naturalnego, głównie roślinnego według tajnych recept, a następnie nimi
handlowali i leczyli chorych.
Uczeni natomiast zamiast zająć się pionierskimi badaniami i
odkryciami pisali jedynie “grubaśne" rozprawy i komentarze do
poszczególnych dzieł starożytnych mędrców, np. Dioskorydesa, Hipokratesa,
Galena. Większość nowych publikacji naukowych było odtworzeniem starych.
Duże znaczenie miały liczne podróże i odkrycia nowych kontynentów.
Dzięki nim poznano wiele nowych roślin leczniczych, np. chinowiec, kokainowiec,
szafranowiec, jalapę (wilec przeczyszczający).
Do Polski wiedzę o ziołach przynieśli z Europy Zachodniej
zakonnicy. Początkowo książki zielarskie były pisane w języku łacińskim,
później zaś po polsku. Duże zasługi w dziedzinie ziołolecznictwa w Polsce
średniowiecznej położył Jan Stanko (1450-1494) - lekarz, profesor Akademii
Krakowskiej, autor “Antibolomenum” - dzieła zawierającego opis 433 gatunków
roślin krajowych l 60 gatunków obcych.
Odrodzenie.
Epoka odrodzenia to przełomowy w stosunku do średniowiecza okres w
nauce, kulturze i sztuce, czasy rozmachu, śmiałości, odwagi i przekonań w
każdym zakresie. Dominuje w nim zainteresowanie życiem doczesnym, chęć
naukowego poznania rzeczywistości. Jednakże w tej właśnie epoce możemy
zaobserwować początki upadku ziołolecznictwa opartego na lekach galenowych.
Jednocześnie widoczny jest rozkwit jatrochemii, czyli kierunku w medycynie i
chemii stawiającego sobie za główny cel wynajdywanie i preparowanie leków oraz
wyjaśnianie procesów zachodzących w organizmie ludzkim.
Paracelsus /1493-1547/
Wielkim prekursorem i propagatorem metody leczenia związkami
chemicznymi był lekarz szwajcarski, alchemik T. Paracelsus (1493-1547). Uważał
on, że do leczenia chorego organizmu nie potrzeba całej rośliny, bo to nie cała
roślina leczy, lecz jakieś ciało chemiczne w niej zawarte; to właśnie ciało
chemiczne trzeba wyosobnić z rośliny i podawać choremu. Zdaniem Paracelsusa,
aby uzdrowić chory organizm należy do niego wprowadzić związki chemiczne, które
zrównoważą zachwianą równowagę chemiczną ustroju (uzupełnić brakujące
substancje), przy czym główną funkcję w procesach organizmu pełnią rtęć, siarka
i sól. Pracował nad wynalezieniem wspomnianego już kamienia filozoficznego oraz
panaceum (wierzył w ich istnienie). Zdaniem Paracelsusa organizmem człowieka kieruje
pierwiastek życiowy, ciało astralne - archeusz, którego siedzibą jest żołądek i
mózg. Twierdził, że w każdym człowieku tkwią wrodzone właściwości - entia. Z
tego względu, że był przeciwko naukom powszechnie uznawanym (głoszonym przez
starożytnych uczonych, np. Hipokratesa, Galena, Arystotelesa) był w stałym
konflikcie ze środowiskiem naukowym, ponadto musiał często zmieniać swoje
miejsca zamieszkania. Głosił poglądy rewolucjonizującego nowatorstwa (np.
domagał się poprawy warunków i bezpieczeństwa pracy robotników), ale wierzył
również w przesądy i zabobony, był nawet doskonałym ich twórcą, np. do leczenia
ran stosował wino w którym uprzednio gotował glisty oraz maść, której podłożem
był smalec sporządzony z tłuszczu wisielców, do leczenia chorób objawiających
się plamami stosował rośliny plamiste).
Z powodu
poglądów i tez Paracelsusa nastąpił podział ziołolecznictwa na dwa różne
kierunki:
1). Ziołolecznictwo galenowe, które rozwijało się stopniowo
poczynając od czasów ludów pierwotnych, a kończąc na średniowieczu, bo w epoce
Odrodzenia rozpoczyna się powolny jego upadek z okresowymi, ale krótkotrwałymi
wzrostami znaczenia. Opiera się ono na lekach galenowych. Dla wyjaśnienia
podaję, że lek galenowy to przetwór sporządzony z różnych części rośliny według
danego przepisu, który zawiera związki czynne o określonym charakterze
działania farmakologicznego (czyli to, co zdaniem wielu osób i zgodnie z tezą
Paracelsusa jest najważniejsze w roślinie; oczywiście ten pogląd paracelsusowy
jest wielce błędny, ale o tym za chwilę) i oprócz tego substancje balastowe,
czyli jak to się niesłusznie określa - ciała mniej ważne, zbyteczne,
przeszkadzające. Do leków galenowych zaliczamy więc między innymi: proszki,
soki, syropy, alkoholatury, alkoholomiody, miody ziołowe, wyciągi wodne,
octowe, glicerynowe, eterowe, olejowe, maście, mazidła, kataplazmy).
2). Ziołolecznictwo paracelsusowe rozpoczynające się w epoce
Odrodzenia za czasów Paracelsusa (który oczywiście był jej twórcą) i trwające
do dnia dzisiejszego. Oparte jest na lekach nowoczesnych zawierających
substancje chemiczne wyodrębnione z roślin o określonym działaniu
farmakologicznym. Przed tym kierunkiem leczenia stoją wielkie perspektywy, co
oczywiście nie można powiedzieć o ziołolecznictwie galenowym, a dlaczego tak jest
dowiemy się za chwilę. Duże zasługi w dziedzinie zielarstwa i fitoterapii w
Polsce epoki Odroczenia położyli:
- Marcin z
Urzędowa (1500-1573) - medyk, filozof, kanonik sandomierski, założyciel ogrodu
botanicznego w Sandomierzu, autor pierwszego podręcznika farmakognozji pt.
“Herbarz polski"; pełnił funkcję dziekana w Akademii Krakowskiej.
- Szymon
Syreński czyli Syreniusz (1541-1611) - botanik, medyk, profesor i dziekan
Akademii Krakowskiej, autor bardzo obszernego dzieła (liczącego 1540 stronnic)
o ziołach pt. “Zielnik" w którym opisał 765 różnych roślin i podał
przepisy na sporządzenie mieszanek ziołowych i innych leków roślinnych.
Syreniusz /1541-1611/
- Stefan
Falimierz - botanik, lekarz, tłumacz na język polski licznych dzieł
zagranicznych, twórca polskiego mianownictwa.
Spośród
zagranicznych wielkich zielarzy i fitoterapeutów należy wymienić: Th. Zwingera,
P. Mathiolusa, M. Lobeliusa, A. Lonicerusa, braci Jana i Kacpera Bauhinów, J.
Camerariusa, K. Gesnera, V. Cordusa, N. Monardesa i C. Clusiusa.
Conrad Gesner /1516 – 1565/ - lekarz
Należy mocno podkreślić - cała roślina leczy, bo zawiera szereg
różnorodnych, swoistych substancji chemicznych w różnej relacji spośród których
jedne wywierają silniejsze, a inne słabsze działanie farmakologiczne.
Roślinne leki galenowe typu wyciągów, miodów, proszków i mieszanek
zawierają oprócz najsilniej działającej substancji leczniczej (głównej) także
ciała balastowe do których najczęściej zaliczamy: tłuszczowce, białkowce,
cukrowce, sole mineralne, kwasy organiczne i nieorganiczne, aktywne fermenty,
barwniki, prowitaminy, witaminy, żywice, śluzy, dekstryny, a niekiedy także
pektyny, saponiny i niektóre garbniki. Substancje chemiczne wyżej wymienione
występują w tkankach roślinnych w naturalnych zespołach, a przy tym cechuje je
bardzo dobra biodostępność (przyswajalność). Te pozornie mało ważne ciała
wywierają również wpływ leczniczy, a niekiedy są wprost niezbędne i niewłaściwą
rzeczą jest ich usuwanie. Najogólniej mówiąc działają one wzmacniająco na
organizm, regulujące, tonizująco, odżywczo, poprawiają samopoczucie i kondycję,
przyśpieszają wyzdrowienie i odzyskanie sił i co ważne - zapobiegają chorobom.
Zatem tradycyjne leki ziołowe są nieporównywalnie wartościowsze od leków
syntetycznych, czy też zawierających oczyszczone substancje pierwotnie
pochodzące z roślin. Ponadto jedne ciała czynne uzupełniają, wzmacniają,
ochraniają lub przedłużają działanie innych. Przykładem takiego zjawiska jest
działanie witaminy C znajdującej się we wszystkich roślinach w obecności
flawonoidów. Flawonoidy przedłużają i wzmacniają działanie kwasu askorbinowego
czyli wit. C, a przy tym są dla niego czynnikiem ochronnym (hamują oksydazę
askorbinianową to jest zapobiegają utlenianiu wit. C). Witamina C znajdująca
się w roślinach dzięki flawonoidom działa 5-6 razy silniej od witaminy C
syntetycznej.
Innym przykładem może być wspólne działanie glikozydów, saponin i
flawonoidów zawartych w konwalii lub naparstnicy: saponiny ułatwiają
wchłanianie glikozydów z jelit do krwi; flawonoidy, sole i saponiny zwiększają
tolerancję organizmu na glikozydy, sprawiają, że działają one bardziej
efektywnie i korzystnie na mięsień sercowy w porównaniu z działaniem czystych
glikozydów wyosobnionych x roślin spośród wielu substancji lub sztucznie
odtworzonych.
Obecnie jednak, ziołolecznictwo galenowe ma bardzo małe znaczenie
w medycynie oficjalnej i niewielu lekarzy go stosuje, a to z tego względu, że
wykorzystywane w nim leki galenowe są kłopotliwe w sporządzaniu i używaniu.
Wykorzystuje się w nim często zioła nie figurujące w farmakopeach, o
nieudowodnionym lub niezbadanym działaniu, i wreszcie zioła, które trzeba
często samemu zebrać ze stanu naturalnego, bo nie prowadzi się oficjalnej ich
sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich. Wiele leków galenowych trzeba
też samemu sporządzić według nieoficjalnych przepisów i tym samym leków,
których przemysł nie podjął się produkować. Teraz w medycynie stosuje się, obok
leków syntetycznych, nowoczesne środki lecznicze pochodzenia roślinnego w skład
których wchodzą oczyszczone substancje chemiczne wyizolowane z roślin, np.
glikozydy, alkaloidy. Substancje czynne wyodrębnione z roślin wprowadzane są do
organizmu w różny sposób i pod różną postacią, np. w drażetkach, w tabletkach,
w kapsułkach, w zastrzykach. Takie formy leków wytwarzane są przez przemysł
farmaceutyczny przy pomocy skomplikowanych technologii. Substancje wyizolowane
z roślin często wchodzą w skład leków złożonych obok syntetycznych substancji,
np. w Isochinie (obecnie nie produkowany) mamy chininę (15 mg) i coffeinę (30
mg), które są substancjami pochodzenia roślinnego oraz salicylamidum (300 mg),
który jest pochodzenia syntetycznego; w Isalginie widzimy aminofenazon i
fenobarbital pochodzenia syntetycznego oraz papawerynę pochodzenia naturalnego.
Nowoczesne leki pochodzenia roślinnego podobnie jak leki syntetyczne są wygodne
w stosowaniu, mają stały, niezmienny i pewny skład chemiczny, są łatwo dostępne
i można dokładnie określić ich dawkowanie. Nic więc dziwnego, że one właśnie
mają największe znaczenie w lecznictwie i chętnie sięgają po nie lekarze oraz
pacjenci.
Zwrot naukowców w stronę świata roślin jest spowodowany
poszukiwaniem w nim gotowych substancji leczących choroby z którymi człowiek
nie daje sobie radę, wobec których jest bezsilny, a w wielu przypadkach skazany
na śmierć. Poszczególne surowce roślinne poddają oni dokładnej analizie
chemicznej, ale jeszcze raz powtarzam - nie po to by później sporządzić z nich
proste leki galenowe, co jest przecież podstawą rozwoju tego kierunku leczenia
(opierającego się na medykamentach, których technika sporządzania została
opracowana już dawno przez starożytnych medyków), lecz po to by znalezione
substancje wyosobnić, oczyścić, ustalić ich wzór chemiczny i jeśli to jest
możliwe sztucznie odtworzyć, a dopiero w tej postaci po licznych testach
sprawdzających wprowadzić do lecznictwa. Oczywiście poszukiwania lekarstw w
świecie roślin prowadzą do ustalenia i poznania składu chemicznego roślin, a
tym samym wyjaśnienia ich działania uzdrawiającego. Należy jednak dodać, że
badania te w wielu przypadkach nie są dość wielostronne, są zbyt uściślone i
zaniedbują wiele możliwości, które mogły by być wykorzystane przez
ziołolecznictwo galenowe. Ponadto wycofywanie z farmakopei całego świata co
pewien czas prostych leków galenowych-roślinnych i surowców ziołowych, które
były stosowane od wielu lat, nie sprzyja rozwojowi ziołolecznictwa galenowego.
Producenci tłumaczą to niekorzystne zjawisko spadkiem popytu na te środki, co w
wielu przypadkach prawdą nie jest. Myślę, że proste leki galenowe sporządzone z
roślin i z tkanek zwierzęcych oraz surowce roślinne są wypierane przez
nowoczesne, wygodne formy leków zawierające substancje wyosobnione z roślin,
których producentów jest coraz więcej w przeciwieństwie do niewygodnych i niemodnych
medykamentów ziołowych. W XXI wieku istnieje ostra konkurencja pomiędzy trzema
kierunkami leczenia: ziołolecznictwem galenowym, fitoterapią paracelsusową a
kierunkiem opartym na lekach syntetycznych. Oczywiście dwa ostatnie kierunki
leczenia wygrywają i wygrają w konkurencji z ziołolecznictwem galenowym.
Wreszcie zbyt duża liczba przeciwników leczenia prostymi lekami ziołowymi,
które można sporządzić w warunkach domowych, a co gorsze przeciwników ze
środowisk lekarskich nie daje perspektyw rozwojowych dla ziołolecznictwa
galenowego.
Paul Ehrlich
/1854-1915/ twórca podstaw chemioterapii
Wiek
XVIII, XIX i XX.
Zwolennicy teorii Paracelsusa rozpoczęli badania nad roślinami, po
to, by wyodrębnić z nich główny, ich zdaniem najważniejszy składnik czynny. W
XVII i XVIII i XIX wieku opracowano metody wyodrębniania z roślin leczniczych
związków czynnych, np. alkaloidów. Duże zasługi położył w tej dziedzinie uczony
rosyjski - Oriechow. Rozpoczęła się era “wyodrębniaczy”. W 1803 r. Sartürmer
wyodrębnił z opium alkaloid - morfinę; w 1817 r. Pelletier i Magedie uzyskali z
korzenia ipekakuany alkaloid - emetynę; w 1818 r. Caventou i wspomniany
Pelletier wyizolowali z kulczyby alkaloid - strychninę; w 1820 r. Runge
wyosobnił z kawy alkaloid - koffeinę, w tym też roku z kory chinowej uzyskano
chininę; w 1826 r. Bonastre wykrył w goździkach eugenol, który jest składnikiem
wielu preparatów stomatologicznych (np. Perl-Pack, Endometazon, Rocles); w 1831
r. Wiggers otrzymał z buławinki czerwonej alkaloid - ergotaminę, potem uzyskano
pochodne alkaloidów sporyszu: bromokryptynę i dietyloamid kwasu lizergowego
(narkotyk); w 1841 r. Nativell wyizolował z drapacza lekarskiego knicynę, która
w przyszłości może okazać się środkiem leczącym białaczkę (wykazuje działanie
przeciwbiałaczkowe); w 1842 r. Weiss wyodrębnił z ruty flawonoid -rutozyd, a w
1853 r Stein wyizolował tę samą substancję z perełkowca japońskiego - obie te
rośliny wykorzystywane są do produkcji rutyny i kwercetyny, które są
sprzedawane w postaci tabletek, kapsułek, płynów do wstrzyknięć, żelu i
drażetek; w 1840 r. Guitteau wyizolował z karczochu zwyczajnego cynarynę o
działaniu żółciotwórczym, żółciopędnym, ochronnym na miąższ wątroby,
przeciwbakteryjnym, obniżającym stężenie cholesterolu we krwi i odtruwającym -
wchodzi w skład wielu preparatów, np. Cynarein, Plemocil, Listrocol; w 1859 r.
Neumann otrzymał z kokainowca kokainę; w 1864 r. Jobson i Hesse otrzymali z
bobotrutki kalabarskiej alkaloid fizostygminę, który jest stosowany miejscowo w
jaskrze; w 1872 r. Verne i Bourgoin z rośliny - Peumus boldus uzyskali alkaloid
boldynę, który działa silnie żółciopędnie, moczopędnie, zwiększa wydalanie
moczanów i kwasu moczowego - w wielu krajach jest stosowana do leczenia dny,
kamicy moczowej, podagry, zapalenia nerek, pęcherza i prostaty oraz licznych
chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego; w 1861 r. Łukomski wyizolował z
oleandra oleandrynę, którą określił mylnie jako alkaloid; w 1883 r.
Schmiedeberg udowodnił, że oleandryna jest glikozydem; w 1887 r Nagai wyosobnił
z przęśli dwukłosowej alkaloid - efedrynę.
W trakcie sztucznego odtwarzania substancji roślinnych powstawały
też inne, nowe związki, łącznie z takimi, które nie występują w przyrodzie.
W XIX wieku wielki rozwój chemii i mikrobiologii stał się podstawą
do powstania nowego kierunku leczenia - chemoterapii to jest metody leczenia
chorób wywołanych przez biologiczne czynniki chorobotwórcze przy pomocy
związków chemicznych. Paweł Ehrlich dokonał syntezy salwarsanu - leku przeciw
kile. W 1874 r. otrzymano sztucznie kwas salicylowy, który dotychczas był
uzyskiwany z kory wierzby, topoli lub z kwiatu wiązówki (stosowano ekstrakty
gęste lub suche z tych roślin, albo też mocne odwary); w 1884 r. otrzymano
antypirynę; w 1886 r. salol, a w 1887 r. fenacytynę.
Iwan Pawłow (po środku zdjęcia, z siwą
brodą)/1849-1936/
W XIX wieku wybitny fizjolog rosyjski Iwan Pawłow opisał mechanizm
działania goryczek na układ pokarmowy, a Sawicz wyjaśnił mechanizm działania
kamfory na serce. Są to znaczące osiągnięcia w dziedzinie farmakologii.
W XX wieku obserwuje się dalszy rozwój farmakochemii. W 1934 r G.
Domagk odkrył przeciwbakteryjne działanie preparatu sulfonamidowego --
prontosilu. Odtąd zaczęto tworzyć z wielkim entuzjazmem oraz reklamą wprowadzać
do lecznictwa coraz więcej środków pochodnych kwasu sulfanilowego. Uważano, że
sulfonamidy stworzą nową erę lecznictwa, które dotąd opierało się na lekach
roślinnych, prostych związkach chemicznych i organotherapii. W wyniku wielu
głośnych syntez powstały leki moczopędne, hipotensyjne, przeciwbólowe,
przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ogromna liczba innych. Leki sztucznie
otrzymane wyparły znaczną liczbę ziół i przetworów roślinnych z lekospisów
całego świata. Gro lekarzy przewidywało nawet całkowity upadek ziołolecznictwa.
W 1941 r. H.W. Florey i E.B. Chain wprowadzili do lecznictwa penicylinę, która
jest uzyskiwana z pędzlaka. Później odkryto i zaczęto stosować inne naturalne
antybiotyki, np. streptomycynę (odkrytą w 1943 r. przez Selmana Waksmana),
chloromycetynę (chloramfenikol), aureomycynę (chlorotetracyklinę). Rozpoczęły
się też prace badawcze nad antybiotykami produkowanymi przez rośliny wyższe -
fitoncydami. W badaniach nad fitoncydami zasłużyli się radzieccy uczeni - Tokin
i Niłow. Niektóre z nich, np. fitoncydy czosnku i cebuli są stosowane do dziś w
lecznictwie. Wszystko to spowodowało, że naukowcy znów zwrócili uwagę na
rośliny. Świat roślin okazał się źródłem cennych substancji antybiotycznych, a
także przeciwnowotworowych, kardiotonicznych, spazmolitycznych i wielu innych.
Selman Abraham Waksman /1888-1973/,
odkrywca streptomycyny
Równocześnie okazało się, że dopiero po latach stosowania ocenić
można korzyści i szkody jakie powoduje dany lek. Wiele leków syntetycznych,
które wprowadzano z wielką nadzieją, reklamą i entuzjazmem okazało się środkami
o małej wartości terapeutycznej i fizjologicznej, ba liczne leki okazały się
substancjami toksycznymi (teratogennymi, rakotwórczymi, białaczkotwórczymi
itd.) dla wrażliwego organizmu ludzkiego. Przykładem mogą być wspomniane już sulfonamidy.
Większość sulfonamidów kiedyś stosowana i obecnie używanych wywołuje
niepożądane i szkodliwe objawy działania ubocznego, a co gorsze występują one
często. Najgroźniejszym niewątpliwie działaniem sulfonamidów jest zespół
Stavensa i Johnsona, który może prowadzić do śmierci (u 25% przypadków).
Ponadto często powodują one reakcje uczuleniowe ujawniające się dopiero po 10
dniach terapii, powikłania nerkowe i zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.
Obecnie wycofuje się sulfonamidy nie tylko dlatego, że są toksyczne, ale także
dlatego, że coraz więcej bakterii wykazuje na nie oporność, zatem stają się
chemoterapeutykami mało skutecznymi. “W postaci maści, zasypek i roztworów
sulfonamidy są obecnie rzadko stosowane, a ich skuteczność jest nieznaczna, przy
czym często występują skórne odczyny alergiczne” (W. Rewerski).
Weźmy na przykład aminofenazon - związek syntetyczny, który robił
wielką karierę w lecznictwie przez co najmniej 30 lat. Był to (a w niektórych
krajach nadal jest) główny składnik ogromnej ilości mieszanek przeciwbólowych
na całym świecie (wchodzi w skład Amidochinu – obecnie nie produkowany,
Pyramidonu, Gardanu, Pabialginy, Veramidu, Cofedonu – obecnie wycofane i in.).
Tymczasem okazało się, że jest to związek (pochodny fenylopirazolonu) wyjątkowo
toksyczny, gdyż wywołuje uszkodzenie szpiku (a przy nadwrażliwości występuje to
już po niewielkich dawkach leku, ba już po jednorazowym zażyciu!) zwłaszcza u
dzieci i to w dodatku dopiero po 10-14 dniach od zażycia leku. Okazało się, że
aminofenazon utrudnia wydalanie z organizmu wielu leków, jonów Na i wody
(obrzęki!). Przy nadużywaniu (wiele ludzi zażywa leki przeciwbólowe
nieracjonalnie (rationalis oznacza z łaciny rozumny, rozsądny), a co gorsze z
aminofenazonem; patrz na skład leku, który zażywasz!) aminofenazonu obserwowano
uszkodzenie wątroby i martwicę brodawek nerkowych. Substancja ta w wielu
krajach (np. w Szwajcarii, w Austrii, w Niemczech) została wycofana z użycia
lub zastąpiona przez propyfenazon (pochodna fenazonu), który jest mniej szkodliwy
dla człowieka (?). Jak już wiemy fenazon czyli antypiryna została wprowadzona
do lecznictwa w XIX wieku, wtedy uważano to za rewelację, obecnie jednak
okazało się, że jest to lek toksyczny już w dawkach leczniczych; powoduje
bowiem u wielu osób zwolnienie oddechu, duszności, drgawki, a nawet zapaść.
Przy nadużywaniu antypiryny obserwuje się śródmiąższowe zapalenie nerek z
martwicą brodawek nerkowych. Opis leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i
przeciwgorączkowych dostępny jest na stronie: http://www2.pwsz.krosno.pl/~henroz/analgeticum2002.htm
Takich przykładów jest wiele (spośród licznych leków
syntetycznych), że trzeba by było poświęcić im wiele miejsca, a książka ta ma
przed sobą inny cel, mianowicie dostarczyć wiedzy o ziołach, które są lekami
bezpiecznymi (skutecznymi) dla ludzi. Zioła (i leki galenowe z nich
przyrządzone) są źródłem nie tylko substancji leczniczych, ale również witamin,
soli mineralnych, aminokwasów, flawonoidów, pektyn, węglowodanów, lipidów i
wielu innych związków, których organizm człowieka potrzebuje do normalnego
funkcjonowania.
Jan Muszyński /1884-1957/
Do najwybitniejszych polskich badaczy roślin leczniczych w wieku
XIX i XX należą między innymi:
·
Julian Trapp (1315-1908) - mgr farmacji w Petersburgu, prof. zw.
farmacji i farmakognozji, dr.h.c. uniwersytetu w Królewcu; autor ok. 20 prac z
farmacji i farmakognozji, napisał drugi polski podręcznik
“Farmakognozja”(1869).
Stanisław Biernacki (1875-1931) - prof.
farmakognozji Uniwersytetu Poznańskiego; autor licznych prac
farmakognostycznych, np. “Roślinne leki nasercowe” (1927).
·
Jan Biegański (1863-1939), mgr farmacji, autor około 240
publikacji z fitoterapii i zielarstwa, np. Rośliny lekarskie i ich uprawa
(1894), Zioła apteczne (1904), Uprawa roślin lekarskich (1912), Nasze zioła
lekarskie (1924), Ziołolecznictwo. Nasze zioła i leczenie się niemi (1931),
Zielarz, podręcznik dla zbierających zioła lecznicze (1932). Niezmiernie
aktywny propagator ziołolecznictwa w Polsce przedwojennej i międzywojennej.
·
Jan Muszyński (1884-1857) - mgr farmacji w Dorpacie, tamże
inspektor Ogrodu Botanicznego, prof. nadzw. (1923), prof. zw. (1937)
Uniwersytetu Wileńskiego, tam też kierownik Zakładu Farmakognozji i Uprawy
Roślin Leczniczych, dyrektor Oddziału Farmaceutycznego Uniwersytetu
Wileńskiego; inicjator i organizator Wydziału Farmaceutycznego na Uniwersytecie
w Łodzi, prof. Katedry Farmakognozji Akademii Medycznej w Łodzi; założyciel
Ogrodu Botanicznego w Łodzi; autor ok. 300 publikacji z botaniki,
farmakognozji, uprawy roślin, zielarstwa i fitoterapii,
np.“Farmakognozja”(1957), “Uprawa roślin leczniczych" (1946),
“Ziołolecznictwo i leki roślinne” (1958); wyosobnił alkaloid selaginę z
Lycopodium selago i glikozyd rutynę z gryki. Wybitny organizator i propagator
zielarstwa oraz ziołolecznictwa w Polsce.
·
Wacław Strażewicz (1889-1350) - inspektor Ogrodu Roślin
Leczniczych Uniw. Wileńskiego, wykładowca chemii toksykologicznej, uprawy
roślin leczniczych; prof. Katedry Farmakognozji Uniw. Poznańskiego, organizator
i pierwszy dyrektor Państwowego Instytutu Naukowego Leczniczych Surowców
Roślinnych w Poznaniu; autor ok. 85 prac i artykułów z farmakognozji i uprawy
roślin leczniczych, np. “Nasze rośliny lekarskie” (1925),“Hodowla roślin
lekarskich” (1925). Powołał do życia Polskie Towarzystwo Popierania Produkcji
Roślin Leczniczych (1927).
·
Jakub Deryng (1836-1980) - inspektor Ogrodu Farmakognostycznego
Uniw. Warszawskiego, wykładowca uprawy roślin leczniczych, autor ok. 150
publikacji naukowych, np. “Atlas sproszkowanych surowców roślinnych"
(1961), opracował patent na“Aparat do oznaczania wartości olejków eterycznych w
roślinach.
·
Jakub Mowszowicz (1901-1983) - autor ponad 700 pozycji naukowych,
popularnonaukowych i podręczników (np. “O niektórych roślinach trujących”
(1957), “Nasze ważniejsze rośliny trujące” (1953), “Zarys systematyki roślin”
(1974), “Pospolite rośliny naczyniowe Polski” (1974), “Rośliny trujące lub
szkodliwe dla człowieka z uwzględnieniem ich właściwości leczniczych” (1952),
“Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych” (1932);
wybitny znawca roślin leczniczych i trujących, prof. dr hab. botaniki;
studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Wileńskiego, tam też
specjalizował się w dziedzinie systematyki i geografii roślin; zbadał florę
województw: łódzkiego, piotrkowskiego, sieradzkiego i skierniewickiego. W
okresie powojennym współorganizator Wydziału Biologii na Uniwersytecie Łódzkim.
·
Florentyna Kudrzycka-Biełoszabska (1903-1975) - autorka ok. 50
prac farmakognostycznych, np. “Zawartość olejku i azulenu w Achillea
millefolium (1951), badaczka koniiny (“Nowa mikrochemiczna reakcja na
koniinę”).
·
Adam Michaluk (1913-1964) - autor ok. 35 doświadczalnych prac, np.
Badania nad surowcami garbnikowymi"; inicjator i propagator badań nad
azulenami i flawonoidami, opracował gatunki z rodzaju Hypericum.
Jakub Mowszowicz /1901-1983/ wybitny
polski botanik i propagator zielarstwa
Ponadto duże zasługi nad badaniem roślin leczniczych w XIX i XX
wieku w Polsce położyli: Witold Poprzęcki, Bolesław Broda, Stanisław
Kolmünzer, Wojciech Roeske, Antonina Rumińska, Lutosława Skrzypczak, Stanisław
Büchner.
2. Rodzaje surowców zielarskich
i zasady ich zbioru
W przypadku samodzielnego zbierania ziół obowiązuje bezwarunkowo
dokładna znajomość botaniczna zbieranych roślin. Opisano szereg zatruć
wywołanych omyłkowym zbiorem roślin trujących. Odradzam samodzielne zbieranie
ziół należących do rodziny baldaszkowatych - Umbelliferae (Apiaceae),
gdyż należące do tej rodziny rośliny są bardzo do siebie podobne, trudne co
odróżnienia, a przy tym tworzą odmiany regionalne i rozpadają się na liczne
podgatunki. Należą tu rośliny zarówno lecznicze jak i silnie trujące, np.
blekot pospolity mylony jest z pietruszką,! bardzo do niego podobny świerząbek
- równie trujący.
Żadnych ziół nie wolno zbierać ze stanowisk będących blisko ulic,
ścieków, wysypisk śmieci, fabryk, pól uprawnych na których dokonywano lub
dokonuje się opryski pestycydami.
Niedopuszczalne i karygodne jest wyrywanie roślin leczniczych z
korzeniami, jeśli pozyskujemy tylko ziele, kwiaty lub owoce. Szanujący się,
kulturalny zielarz dokonuje zbioru ziół zawsze z jednoczesnym poszanowaniem
zasad ochrony przyrody.
Zioła należy zbierać w dni suche, to znaczy wtedy, gdy powietrze
nie jest wilgotne i gdy oczywiście nie pada deszcz.
Zioła rosnące w miejscach słonecznych i suchych (południowe stoki,
suche odsłonięte łąki) są silniejsze w działaniu (mają wyższą wartość
leczniczą) niż zioła rosnące w ciemnych i wilgotnych stanowiskach.
Pora roku i pora dnia to czynniki mające wpływ na zawartość ciał
czynnych w roślinie. Najlepszą porą dnia na zbiór roślin leczniczych jest późny
ranek (ok. godz. 10- 11:00), południe (ok. godz. 12-13) i wczesne popołudnie
(ok. godz. 14- do 16-17:00). Największe stężenie olejków eterycznych i
glikozydów w komórkach roślinnych ma miejsce właśnie w tych porach dnia. W dni
pogodne, suche i słoneczne, w południe, gdy panuje wysoka temperatura powietrza
rośliny są lekko przywiędnięte, co jest spowodowane spadkiem poziomu
nawodnienia tkanek (obniżeniem turgoru - wewnątrzkomórkowe ciśnienie jakie
wywiera plazma na ściany komórkowe). Surowce zielarskie wówczas zebrane szybko
schną i odznaczają się wysoką wartością leczniczą. Należy to wziąć pod uwagę.
Rośliny zielarskie należy pozyskiwać w określonych porach roku, a
często w ściśle określonych miesiącach roku (terminy zbioru są podane przy
opisie każdej rośliny), np. igliwie świerkowe i sosnowe powinno się zbierać w
styczniu lub w lutym, gdyż właśnie w tych miesiącach zawiera najwięcej witaminy
C (ok. 200 mg/100 g); w okresie letnim stężenie kwasu askorbinowego w igliwiu
zmniejsza się o połowę. Zioła “alkaloidowe” koniecznie trzeba pozyskiwać wiosną
i wczesnym latem, ponieważ właśnie wtedy ilość alkaloidów w wakuolach jest
maksymalna.
Nie wolno zbierać ziół zanieczyszczonych, opanowanych przez
szkodniki, pożółkłych, czy innych, które nie wyglądają zdrowo.
Surowce zielarskie należy zbierać do koszy lub worków wykonanych z
materiałów przewiewnych, np. płóciennych. Znakomite do tego celu są worki
uszyte ze starych firanek. Surowiec układamy luźno, nie wolno go ugniatać, gdyż
ulegnie zaparzeniu.
Surowcem zielarskim mogą być różne części roślin, jak: ziele,
liście, kwiaty, owoce, nasiona, kora, korzenie, kłącza oraz cebule.
1). Ziele (Herba) to cała nadziemna część rośliny: łodyga, liście,
przylistki, kwiaty, pączki i często niedojrzałe owoce. Ziele zbiera się w
początku lub w pełni kwitnienia, ponieważ wtedy zawiera ono największą ilość
ciał czynnych. Ziele ścina się sierpem, sekatorem, nożycami lub nożem 2-3 palce
nad ziemią lub wyżej. Nie wolno ziela zrywać ręką, gdyż uszkadza to korzenie.
2). Liście (l. poj. Folium) pozyskujemy w okresie powstawania
pąków kwiatowych i kwitnienia roślin, albo też przed kwitnieniem (gdy pąków
jeszcze nie ma). Liście drzew i krzewów zbieramy wiosną. Igliwie (z wyjątkiem
modrzewi, których igliwie zbiera się wiosną) drzew (sosny, świerku, jodły,
jałowca) zbieramy zimą!.
3). Kwiat (Flos, Floris) i kwiatostan (inflorescentia) zbieramy w
początkowym okresie kwitnienia, gdyż wtedy są bogate w substancje aktywne, nie
osypują się i nie tracą koloru podczas suszenia. Kwiaty zbieramy ręcznie i
obchodzimy się z nimi bardzo delikatnie.
4). Owoc i nasienie (Fructus et Semen). Po zapyleniu i zapłodnieniu,
zalążnia słupka przekształca się w owoc, a znajdujące się w niej zalążki tworzą
nasiona. Ze ścian zalążni tworzy się owocnia, której główną część stanowi
przekształcona tkanka miękiszowa ścian zalążni. Owocnia może być sucha (np.
jaskrowate, motylkowate), albo soczysta (np. bez czarny, borówka, jarzębina).
Do celów leczniczych będziemy używać całe owoce, to znaczy owocnię i nasiona
(głogu, jarzębiny) lub tylko nasiona (np. lnu, kozieradki). Owoce lub nasiona
zbieramy w I fazie dojrzałości. Nie można zbierać owoców robaczywych, pokrytych
pleśnią czy plamami. Owoce zbierać do koszyczków i tak aby nie uległy obiciu i
zgnieceniu, bo takie nie nadają się do suszenia.
5). Kora (Cortex). Korę należy pozyskiwać wiosną lub jesienią (po
opadnięciu liści). Musi być ona czysta (młoda), gładka i błyszcząca -- kora
lustrzana (chyba, że kora młoda jest naturalnie matowa). Korą lustrzaną pokryte
są gałązki i korzenie liczące sobie 2-4 lata. Najlepiej pozyskiwać ją z drzew
lub krzewów, które wycięto, lub które uległy złamaniu podczas silnych wiatrów.
Nacinamy ją naokoło gałęzi, a potem wzdłuż i podważamy lub jeśli to nie jest
możliwe - zestrugujemy nożem. Można też wysuszyć całe gałązki (oczywiście
cienkie) i całe zmielić w maszynce do mięsa. Jeżeli pod korą znajdują się
jakieś owady czy pleśnie, kora taka nie nadaje się do naszych celów.
6). Pączki (Gemma, -ae) zbieramy wczesną wiosną w fazie zimowej,
tj. przed rozwinięciem (całkowicie zamknięte) lub częściowo już rozwinięte (w I
fazie - gdy są otwarte minimalnie, w II fazie - gdy widoczne są stulone listki
barwy jasnozielonej). Niektóre pączki pokryte są substancjami żywicznymi o
różnej barwie i różnym zapachu czy smaku, np. pąki topoli, kasztanowca, sosny.
Pączki odcinamy sekatorem. Jeżeli są bardzo drobne to zbiera się całe cienkie
gałązki na których się one znajdują i w takiej postaci suszy, a potem mieli.
7).Korzenie (Radix, -icis) wykopujemy w jesieni lub wiosną, gdyż
właśnie w tych porach roku w korzeniu znajdują się cenne substancje w dużych
ilościach. Korzenie najlepiej wykopywać widłami amerykańskimi.
8). Kłącza i cebule (Rhizoma et bulbus) Kłącze stanowi pęd
podziemny, podobny zewnętrznie do korzenia lub części systemu korzeniowego. W
rzeczywistości kłącze nie jest utworem korzenia, ale pędu. Różni się ono od korzenia
brakiem czapeczki na stożku wzrostu łodygi, obecnością liści zredukowanych o
wyglądzie drobnych brunatnych lub bezbarwnych łuseczek, posiadających w kątach
liści pączki, które dają początek pędom nadziemnym lub podziemnym; pod pączkami
tworzą się z węzłów łodygi - korzenie przybyszowe. Kształt kłączy jest bardzo
różnorodny. Mogą one mieć kształt podziemnych rozłogów o długich międzywęźlach,
jak kłącza perzu, lub przeciwnie - posiadają kształt grubych, silnie skróconych
pędów, jakimi odznacza się kosaciec i rabarbar (Rheum). Kłącza zawierają zwykle
dużo zapasowych substancji odżywczych, głównie w postaci cukrów rozpuszczalnych
(perz), skrobi i in.. Kłącza podobnie jak korzenie wykopuje się w jesieni lub
wiosną.
Cebula stanowi silnie skrócony pęd podziemny. Morfologia cebuli
jest bardzo skomplikowana i brak miejsca w tej książce na jej opisywanie.
Pierwsze pochwy liściowe są zupełnie suche i pełnią funkcje ochronne. Po nich
idzie cienka, błoniasta, bezbarwna pochwa, która obejmuje całą cebulę; liście, które
następują po niej odznaczają się sukulencją, to znaczy - są mięsiste i
soczyste, zawierają zapasy węglowodanów rozpuszczalnych, a czasem różne
glikozydy (cebulice, cebula morska), czy antybiotyki = fitoncydy (np. czosnek
niedźwiedzi).
3. Suszenie, pakowanie i przechowywanie
surowców zielarskich
Zebrane surowce roślinne trzeba wysuszyć. Natychmiast po powrocie
ze zbiorów surowce zielarskie należy rozłożyć cienką warstwą na papierach lub
siatkach o małych otworach. Pomieszczenie, w którym suszy się zioła musi być
przewiewne (lekki przeciąg) i musi w nim panować półmrok. Światło niszczy
tokoferole, fitochinony, irydoidy i inne substancje chemiczne, a my musimy
dążyć do tego, aby straty składników leczniczych były minimalne, jak
najmniejsze. Osiągniemy to wówczas, gdy suszenie będzie krótkotrwałe, i będzie
odbywało się w odpowiedniej temperaturze. Wszystkie te warunki z pewnością
spełnia strych lub przewiewna szopa. Nagrzanie dachu przez słońce przyczynia
się do ogrzania strychu i to często do wysokich temperatur (25-
Wysuszone surowce zielarskie, aby mogły być maksymalnie
wykorzystane muszą być bezwzględnie rozdrobnione. Jak tego dokonać ?. Najlepiej
po prostu przemielić zaraz po wysuszeniu surowce przez maszynkę do mięsa
(najlepsze sitko z otworami o średnicy 8-
Rozdrobnione surowce trzeba odpowiednio zapakować, aby ich wartość
lecznicza nie zmalała podczas przechowywania. Zalecam przechowywać surowce
zielarskie w szczelnie zamkniętych szklanych słojach lub pojemnikach blaszanych
i plastykowych, w których kiedyś znajdowały się artykuły spożywcze, np.
herbata, kawa, kakao. Na każdym opakowaniu musi być naklejona etykietka z nazwą
surowca w języku łacińskim i polskim i datą kiedy dany surowiec został zebrany
i zapakowany. Można także na etykiecie umieścić wskazania do stosowania danego
surowca, działanie i sposób przyrządzenia wodnego wyciągu oraz dawkowanie. Do
ziół zamkniętych w szczelnych pojemnikach nie przenikają niepożądane zapachy,
wilgoć l szkodniki (np. omacnice - larwy, mkliki, psotniki, niektóre gatunki
moli; najbardziej niebezpieczne są gąsienice omacnic, które wylęgają się z jaj
znoszonych przez owada doskonałego - imago tj. motyla; larwy omacnic potrafią
przedziurawić nawet pudełka kartonowe, a z łatwością torebki papierowe; zanieczyszczają
surowiec kałem, zawilgocają go, atakują niemal wszystkie surowce, zwłaszcza
bogate w węglowodany, nie czepiają się nawłoci, ziela dziewanny oraz surowców
innych, które zawierają małe kolce, mogące uszkodzić ich ciało). Zioła można
też przechowywać w foliowych woreczkach. Tak zapakowane i oznaczone surowce
zielarskie układamy w szafce, w której nic poza ziołami nie powinno się
znajdować. Na drzwiczkach szafki warto umieścić spis aktualnie posiadanych
ziół, oczywiście gdy mamy ich znaczną liczbę. Co pewien czas należy dokonywać
przeglądu ziół, czy nie zalęgły się w nich insekty lub czy nie pleśnieją
wskutek niedostatecznego wysuszenia. Apteczką ziołową powinna się opiekować
jedna osoba. Pomieszczenie w którym przechowujemy zioła musi być suche i czyste.
Okres przechowywania suszonych kwiatów, ziela, pąków i liści wynosi 2 lata,
korzeni, kory, kłączy, owoców i nasion - około 3-4 lata. Po upływie tego czasu
surowce tracą swą moc leczniczą. Gdy zioła przechowuje się w papierowych
torebkach lub w innych nieszczelnych opakowaniach to okres gwarancji jest o rok
krótszy od podanego!
4. Postacie leków ziołowych i sposoby ich
przyrządzania
Na podstawie przepisów jakie podałem w niniejszym poradniku każdy
może samodzielnie sporządzić z surowców zielarskich rozmaite leki galenowe.
Istnieje wiele postaci leków galenowych stosowanych w ziołolecznictwie. Jedne z
nich są nietrwałe (wyciągi wodne) i należy je zużyć w ciągu 24 godzin, inne
natomiast są trwałe i można je przechowywać wiele lat (nalewki, wyciągi glicerynowe,
wina).
1). Napar (infusum, -i) to wodny wyciąg z rozdrobnionego
surowca zielarskiego. Sporządzenie naparu ma na celu wydobycie z danego surowca
roślinnego ciał czynnych. Napar stosowany jest jako lek do ubytku zewnętrznego
(ad usum externum) jak i do użytku wewnętrznego (ad usum internum). Napary
sporządza się z surowców łatwo dających się ekstrahować wodą, jak liście,
kwiaty, drobne nasiona, ziele, lub z surowców zawierających ciała wrażliwe na
wysoką temperaturę. Dobrze rozdrobniony surowiec, najczęściej w ilości 1-2
łyżek zalewamy wrzącą wodą, najczęściej w ilości 200-250 ml; odstawiamy na 20
minut, a następnie filtrujemy przez watę, ligninę lub gazę. Naczynie w którym
parzymy zioła musi być zawsze przykryte. Napary są lekiem nietrwałym i w cieple
szybko zakisają (mętnieją i mają nieprzyjemny smak oraz zapach). Należy zatem
przygotować taką ilość naparu jaka będzie spożyta w ciągu 24 godzin, a latem,
gdy istnieje wysoka temperatura - w ciągu 12 godzin. Napar można też
przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak niż 3 dni.
2). Odwar (Decoctum, -i) sporządza się z surowców
roślinnych trudno dających się ekstrahować, jak kora, korzenie, kłącza, grube
nasiona, cebule, bulwy, surowce krzemionkowe. Rozdrobniony surowiec zalewamy
gorącą lub zimną wodą, stawiamy na ogniu (chyba, że ktoś posiada reszo
elektryczne) i gotujemy odpowiednio długo, co jest uzależnione od rodzaju
surowca i wskazań. Gotowanie z reguły trwa od 5 do 40 minut. Następnie odwar
odstawiamy na 20-30 minut pod przykryciem, po czym filtrujemy przez watę,
ligninę lub gazę. Nie można odwaru sporządzać na zapas, gdyż zakisa on po 12-24
godzinach; można go jednak przechowywać w lodówce przez 3 dni.
3). Macerat (Maceratio, -onis) to również wodny wyciąg
sporządzony z surowców roślinnych zawierających składniki lecznicze, jednakże
składniki wrażliwe na wysoką temperaturę. Rozdrobniony surowiec zalewamy wodą o
temp. 20-22o C i pozostawiamy pod przykryciem na 8-12 godzin, po
czym przecedzamy l pijemy. Maceraty można przechowywać w lodówce przez 3 dni.
Wyciągi wodne należy sporządzać w naczyniach szklanych lub w
fajansowych, albo też w garnkach emaliowanych, które przeznaczamy tylko do tego
celu. Nie wolno naparów, odwarów czy maceratów sporządzać w garnkach
miedzianych, aluminiowych, niklowanych lub tych, które mają uszkodzoną emalię!.
Odwar, napar i macerat przyrządza się też ze świeżych
rozdrobnionych surowców roślinnych. Do wody przechodzą między innymi kwasy
organiczne i nieorganiczne, witaminy rozpuszczalne w wodzie (z grupy B, C, P,
Q), sole, alkaloidy, garbniki, pektyny, śluzy, aminokwasy, glikozydy, częściowo
niektóre barwniki i enzymy. Mieszanina wody z alkoholem etylowym ma większą
zdolność ekstrahowania niż poszczególne składniki wzięte osobno, zatem bardzo
wartościowe są wyciągi wodno-alkoholowe.
Aby uzyskać mocny w działaniu i nieco zagęszczony wodny wyciąg to
należy go poddać odparowaniu poprzez gotowanie w płaskim i szerokim naczyniu;
wyciąg podczas gotowania mieszać energicznie. Mocne wodne wyciągi podaje się
chorym w odpowiednio mniejszej dawce.
4). Nalewka (Tinctura, -ae) to płynny wyciąg alkoholowy
sporządzony z suchego (!) rozdrobnionego surowca roślinnego. Sporządza się je
zwykle w stosunku: 1 część surowca na 5 części rozpuszczalnika dwoma sposobami
(metodami):
a). metoda maceracji;
b). metoda perkolacji, której nie będę opisywał, gdyż trzeba mieć
aparat zwany perkolatorem.
Metoda maceracji polega na tym, że rozdrobnione surowce roślinne
zalewamy określoną ilością alkoholu 30-70 % (może to być zwykła czysta wódka),
szczelnie zamykamy i odstawiamy na 14-21 dni. Następnie wyciąg alkoholowy
filtrujemy przez watę lub ligninę, zlewamy do butelek z ciemnego szkła i
koniecznie ze szczelnym zamknięciem, a następnie oznaczamy etykietką (nazwa
łacińska, polska, data produkcji i ewentualnie wskazania i dawkowanie). Przed
zażyciem każdą nalewkę należy rozcieńczyć (chyba, że jest niskoprocentowe) wodą
przegotowaną o temp. pokojowej lub mlekiem z miodem. Nalewki będziemy też
stosować zewnętrznie. Są to bardzo wygodne i cenne w użyciu leki ziołowe.
5). Wina ziołowe (Vinum, -i medicata) to bardzo stare leki
galenowe. W tym przypadku rozpuszczalnikiem jest wino do którego przechodzą
ciała lecznicze. Wino ziołowe można sporządzić dwoma sposobami:
- zalanie surowca roślinnego winem gotowym i 14-30-dniowa maceracja
w ciemnym miejscu, potem filtracja;
- surowiec zalać wodą z cukrem w gąsiorku, dodać drożdży i poddać
fermentacji, potem wino zlać znad osadu, przelać do butelki z ciemnego szkła i
zakorkować; przechowywać w ciemnym miejscu i oczywiście w chłodnym.
6). Alkoholatura stabilizowana (Alkoholaturee stabilisatae)
czyli intrakt (Intractum) to wyciąg alkoholowy otrzymany ze świeżych surowców
roślinnych. Świeżą zmieloną masę roślinną zalać alkoholem o temperaturze 80o
C, macerować 14 dni, przefiltrować. Wrzący alkohol unieczynnia fermenty
rozkładające ciała czynne. Metodę tę opracowali francuscy uczeni: E. Perrot i
A. Goris w 1909 r. Podczas przyrządzania intraktów należy zachować dużą
ostrożność. Alkohol trzeba podgrzewać na elektrycznej maszynce bardzo powoli i
pod przykryciem. Niedopuszczalny jest kontakt płomienia z oparami alkoholu.
Intrakty, podobnie jak nalewki, to bardzo cenne, trwałe i wygodne w użyciu leki
ziołowe.
7). Alkoholatura “zimna” (Alkoholatura ex herba recente) to
etanolowy wyciąg ze świeżych surowców roślinnych otrzymany metodą maceracji. Na
1 część surowca przypada 5 części alkoholu o temp. pokojowej. Maceracja trwa 14
dni.
8). Octy lecznicze (Aceta medicata) to octowe wyciągi z
ziół suchych lub ze świeżych, sporządzone metodą maceracji trwającą 14-21 dni w
ciemnym miejscu. Na jedną cześć surowca przypada jedna część octu spożywczego.
Octy ziołowe stosuje się z reguły jako przyprawy, dodatki do kąpieli i
płukanek, do okładów, rzadziej wewnętrznie po rozcieńczeniu z wodą w stosunku
1:2 (jedna część octu ziołowego + 2 części przegotowanej wody). Duże znaczenie
mają w pielęgnowaniu skóry (w kosmetyce).
9).Alkoholomiody (Alkoholmel) to bardzo wartościowe leki
galenowe, które sporządza się w prosty sposób: wybraną nalewkę, intrakt lub
ekstrakt mieszamy z miodem naturalnym, najczęściej w proporcji 1:1, 1:0,5, 1:2.
Zażywa ale je w czystej postaci często, ale w małej ilości, w herbacie lub w
mleku. Na ogół działają wzmacniająco (są źródłem substancji energetycznych),
wykrztuśnie, antyseptycznie, pobudzająco na układ immunologiczny, odtruwająco,
regeneracyjnie, lipotropowo, regulująco na metabolizm.
10). Miody lecznicze (Mellita) to lek, którego składnikami
są miód oraz substancja lecznicza, w naszym przypadku surowiec roślinny w
postaci sproszkowanej. Na jedną łyżkę miodu daje się najczęściej 1 płaską
łyżeczkę sproszkowanego zioła; aby nastąpiło lepsze połączenie składników
polecam dodać kilka kropel alkoholu lub gliceryny (na jedną łyżeczkę proszku -
15 kropel rozpuszczalnika). Miody zażywa się podobnie jak alkoholomiody
ziołowe; mają też podobne działanie lecznicze. Miód naturalny zawiera między
innymi: 70-80% cukrowców (glukoza, fruktoza), enzymy imobilizowane
(glikoamylaza, inwerteza), sole mineralne, kwasy, flawony (rutyna) i in.
11). Wyciągi olejowe (Olea; czyli oleje ziołowe uzyskujemy
poprzez zalanie pognieconych, rozdrobnionych świeżych surowców roślinnych
bogatych w olejki eteryczne. Świeże surowce zielarskie można zalać olejem
słonecznikowym, oliwą lub olejem sojowym, winogronowym, makowym. Zawsze na 1
część surowca dajemy taką samą 1 część oleju (stosunek 1:1). Olej aromatyczny
ziołowy sporządzamy następująco: surowiec roślinny rozdrabniamy i wsypujemy do
słoja, zalewamy gorącym olejem, słój szczelnie zamykamy, zawijamy w gruby koc
lub ręcznik i odstawiamy na 24 godziny. Następnie naczynie z olejem ziołowym
przenosimy do ciemnego pomieszczenia o temp. 18-22o C i pozostawiamy
jeszcze na 2 tygodnie; potem słój odkręcamy i olej filtrujemy przez gazę,
zlewamy do butelek oznaczonych etykietką (nazwa, data) Oleje przechowywać w
ciemnych i w chłodnych miejscach (piwnica, lodówka).Oleje ziołowe tak
przyrządzone mogą być używane do kąpieli, do nacierań, do okładów oraz do
użytku wewnętrznego zastępując w pewnym stopniu olejki eteryczne. Należy jednak
podkreślić, że oleje ziołowe przez nas sporządzone zawierają w swym składzie
nie tylko olejki eteryczne, ale także składniki balastowe, które rozpuszczają
się w tłuszczach, np. chlorofil, karoteny, ksantofile, enzymy, witaminy
rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K,F), żywice, woski, kwasy tłuszczowe,
alkaloidy i in., mające również dużą wartość leczniczą. Zatem olej ziołowy
przyjęty doustnie, jak i zastosowany zewnętrznie będzie wywierał o wiele
szersze działanie lecznicze niż czysty olejek eteryczny. Oleje ziołowe można
dodawać do różnych potraw, np. kminkowy, majerankowy, kolendrowy czy tymiankowy
- do mięs, zup, sosów.
12). Soki roślinne (Succi recentes plantarum) uzyskujemy ze
świeżych rozdrobnionych surowców roślinnych przy pomocy sokowirówki. Należy
sporządzić taką ilość soku, jaką zużyjemy w ciągu 24 godzin, gdyż świeże soki w
ciepłe dni szybko zakisają. Można przedłużyć ich trwałość poprzez dolanie
30-60% alkoholu. Na każdą część świeżego soku dajemy taką samą część alkoholu
(np. na 100 ml soku damy 100 ml alkoholu; może być zwykła czysta wódka 40%.
Wiele soków można zakonserwować poprzez dodanie odpowiedniej ilości cukru, a
następnie pasteryzacje. Soki z ziół i owoców odznaczają się dużą wartością
odżywczą i leczniczą. Zawierają one liczne ciała czynne w nienaruszonej postaci
i w naturalnych zespołach. Soki należy przechowywać w lodówce (na dole) lub w
zimnej piwnicy.
13). Syropy (Sirupi) to stężone roztwory cukru w wodnych
wyciągach z roślin lub w sokach owocowych. Cukier w stężonych roztworach
posiada własności konserwujące. Najczęściej stosunek płynu do cukru wynosi 1:1
lub 1:2. Syropy należy przechowywać w buteleczkach o pojemności 100-200 ml
wykonanych z ciemnego szkła i dających się szczelnie zamknąć. W pomieszczeniu
(lub w miejscu, np. w lodówce) w którym spichrzujemy buteleczki z syropami musi
panować chłód. W celu zwiększenie trwałości syropów można do nich dodać
glicerynę lub alkohol 40%. Na każde 100 ml syropu składającego się w 50% z soku
i w 50% z cukru (proporcja 1:1) należy wówczas dać 30 ml gliceryny lub 30-50 ml
alkoholu.
14). Maście (Unguenta) to gęste masy składające się z
podłoża tłuszczowego i ze stałych sproszkowanych lub płynnych ciał leczniczych.
Maście nie powinny zawierać więcej niż 20% stałych ciał leczniczych i nie
więcej niż 10% płynów. Działanie maści nie tylko zależy od rodzaju ciał
leczniczych, ale również w dużej mierze od rodzaju podłoża. Jako podłoża do
maści są używane tłuszcze różnego pochodzenia (lanolina, wazelina, smalec,
parafina, olbrot, euceryna). Aby sporządzić maść, należy odważyć najpierw jej
składniki stałe ucierając je w moździerzu, a potem lekko zwilżyć je paroma
kroplami wody, alkoholu lub oleju (zależnie od tego w czym składnik dobrze się
rozpuszcza). Następnie dodaje się stopniowo w przepisanej ilości podłoże, miesza
się je i rozciera ze składnikami leczniczymi do chwili, aż powstanie jednolita
mieszanina. Tak przyrządzoną maść przenosi się z moździerza do szklanego lub
plastykowego, szczelnie zamykającego się pojemni czka, np. po kremie. Na
pojemniczku naklejamy etykietkę z nazwą maści i datą jej sporządzenia. Maście,
podobnie jak kremy, przechowujemy zawsze w chłodnym miejscu, np. w lodówce (na
dole). Często do wyrobu maści i kremów będziemy używali wyciągi glicerynowe,
alkoholowe, olejowe, octowe. Zanim surowce zielarskie będą użyte do produkcji
maści, należy je zmielić w młynku do kawy na drobniutki proszek (pył).
15). Ekstrakty (Extracta) to stężone postacie leków
otrzymywane z surowców roślinnych. Wyciągi zagęszczone uzyskuje się przez
zalanie rozdrobnionych części roślin małą ilością rozpuszczalnika w proporcji
1:1. Rozpuszczalnikiem mogą być: woda, gliceryna, alkohol, ocet, olej, wino.
Przed użyciem należy je rozcieńczyć przegotowaną wodą lub czystym alkoholem.
Ekstrakty wodne można utrwalić przez dolanie alkoholu 40% (stosunek 1:1).
Stężone wyciągi glicerynowe, wodne i alkoholowe można także wymieszać z miodem
lub zacukrować na gorąco, uzyskując w ten sposób bardzo mocny syrop o dużej
trwałości.
16). Proszki i zasypki (Pulveres et cutipulveres)
uzyskujemy po silnym rozdrobnieniu suchego surowca zielarskiego, np. w młynku
do kawy. Bardzo często sproszkowane zioła będziemy zażywali doustnie, np.
sproszkowane liście konwalii, pokrzywy, mniszka, pierwiosnka. Proszki warto
mieszać z naturalnym miodem otrzymując miód ziołowy, który jest bardzo cennym i
wygodnym w stosowaniu lekiem.
Proszki do użytku zewnętrznego nazywamy przysypkami lub zasypkami.
Przysypki składają się z jednego lub więcej ciał leczniczych oraz podłoża,
które ma na celu nadanie zasypce odpowiedniej postaci i lepszej przyczepności
do skóry. Najlepszym podłożem do przysypek jest talk - talcum venetum, skrobia
pszenna - amylum tritici, mączka ziemniaczana do pieczenia i glinka koalinowa -
bolus alba. Przysypki przyrządzamy w ten sposób, że odważamy przepisane ilości
składników, a następnie mieszamy je starannie w moździerzu i przesypujemy do
oznaczonego pojemniczka.
Sproszkowane zioła będziemy używać do wyrobu maści, past, zawiesin
i galaretek ziołowych.
17). Zawiesiny (Suspensiones) to układy niejednorodne składające
się z drobniutkiego proszku ziołowego zawieszonego w płynie, przeważnie w
miodzie płynnym, w glicerynie, w glicermiodzie, w wodzie miodowej, w wodzie z
cukrem lub w oleju. Przed użyciem zawiesinę należy wstrząsnąć. Niekiedy do
zawiesiny wodnej będziemy dodawać środek konserwujący, np. alkohol, glicerynę.
18). Galaretki ziołowe sporządza się następująco: żelatynę
w podanej ilości miesza się z niewielką (określoną przez autora przepisu)
ilością wrzącej wody lekko ją jednocześnie podgrzewając. Następnie do płynu
żelatynowego dodajemy cukier w określonej ilości i na końcu proszek ziołowy,
ekstrakt ziołowy (glicerynowy, alkoholowy) i ewentualnie środek poprawiający
smak i nadający miły zapach. Składniki miesza się. Następnie galaretkę
przelewamy do pojemnika dającego się szczelnie zamknąć i pozostawiamy w zimnym
miejscu do zastygnięcia. Wyróżnia się galaretki do użytku wewnętrznego (cukrowe
i bazcukrowe) i do użytku zewnętrznego (bezcukrowe; są o konsystencji rzadszej
niż galaretki do użytku wewnętrznego, mają więcej w swym składzie wyciągu
glicerynowego). Galaretki do użytku wewnętrznego obejmują galaretki doustne i
doodbytowe (takie też będziemy sporządzać).
19). Mieszanki ziołowe (Species) uzyskujemy po wymieszaniu
rozdrobnionych surowców pochodzących z co najmniej dwóch różnych gatunków ziół.
Z mieszanek ziołowych sporządza się napary, odwary, maceraty, ekstrakty,
intrakty, nalewki itd. Przy sporządzaniu mieszanek ziołowych trzeba zachować
pewne zasady:
- surowce wchodzące w skład mieszanki nie mogą zawierać substancji
antagonistycznych w stosunku do siebie (nie może zachodzić interakcja);
- nie powinny zawierać identycznego składu chemicznego, lecz różne
składniki, ale o podobnym działaniu farmakologicznym; (powinien panować
pomiędzy nimi synergizm),tj. jedne składniki powinny uzupełniać działanie
innych składników, wzmacniać je lub przedłużać działanie.
20). Okłady. Rozdrobnione zioła zalewa się taką ilością
wrzącej wody, aby otrzymać papkę. Papkę po 10 minutach (musi być ciepła, ale
nie gorąca) zawijamy w gazę i przykładamy na chore miejsce, po czym nakrywa się
ją ceratką lub folią i bandażuje.
21). Maseczki mogą być sporządzone ze świeżych lub suchych
ziół.
a). odpowiednią ilość świeżego surowca mielimy przez maszynkę do
mięsa; tak przygotowaną masę roślinną nakładamy na umytą (odtłuszczoną
spirytusem salicylowym lub ziołowym) twarz i szyję, a nawet dekolt, po czym
przykrywamy wilgotną ligniną (zmoczoną w wodzie z dodatkiem Azulanu lub w
naparze rumiankowym). Po 20-30 minutach skórę oczyszczamy z maseczki i obmywamy
letnią wodą z dodatkiem Azulanu (1 łyżeczka na pół litry przegotowanej wody)
lub soku z cytryny, albo też octu ziołowego (tyle dajemy soku cytrynowego lub
octu, aby woda była kwaśna) i pozostawiamy do wyschnięcia (nie wycieramy!).
b). odpowiednią ilość suchego, rozdrobnionego surowca zalewamy
wodą w takiej ilości, by uzyskać papkę; papkę należy zagotować i odstawić na
15-20 minut. Ciepłą masę ziołową nakładamy na twarz, szyję i dekolt,
przykrywamy wilgotną ligniną (zwilżoną w naparze rumiankowym lub w
rozcieńczonym Azulenie). Po 20-30 minutach maseczkę ściągamy i wyrzucamy zaś
twarz, szyję i dekolt opłukujemy w naparze rumiankowym, w naparze z siemienia
lnianego lub w wodzie z dodatkiem Azulanu. Skóry nie wycieramy ręcznikiem, lecz
pozostawiamy do samoistnego wyschnięcia. W suchą skórę wklepać maść lub krem
nagietkowy, aloesowy, babkowy, albo też maść lub krem Linomag.
5. Stosowanie i dawkowanie leków ziołowych
Aby stosowanie leków ziołowych było bezpieczne musi być spełniony
szereg warunków. Należy stosować jedynie leki ziołowe dokładnie oznaczone, o
znanym działaniu, wyłącznie w dawkach jakie podałem, pochodzące z pewnego
źródła (sklepy zielarskie, apteki lub samodzielnie zebrane), w prawidłowy
sposób przyrządzone. Nie wolno stosować ziół (leków) nieznanego pochodzenia,
nie oznaczonych, po terminie ważności, wykazujących jakiekolwiek różnice w
stosunku do stanu pierwotnego (chyba, że producent o takich zmianach
poinformował i uznał za normalne), o nie znanym działaniu. Ziół i jakichkolwiek
innych leków nie wolno kupować na straganach od obcokrajowców.
Wiele chorób ma podobne objawy i samodzielne ich leczenie w
oparciu o zaobserwowane korzystne działanie jakiegoś silnego zioła u innego
chorego może przynieść bardzo poważną szkodę. Zioła, jak i inne leki zawierają
substancje czynne działające bardzo silnie, silnie lub słabo. Od razu
informuję, że rośliny o bardzo silnym działaniu mogą być stosowane po
skonsultowaniu się z lekarzem prowadzącym. Zioła te starannie oznaczyłem (znak
- !). Pozostałe surowce roślinne można stosować samodzielnie do leczenia
określonych schorzeń lub pomocniczo oprócz leczenia lekami syntetycznymi.
Należy dodać, że samoleczenie i leczenie ziołami powinno być świadome i
racjonalne (ratio = rozum), w którym uwzględniło się wskazania i
przeciwwskazania. Oczywiście wiele ziół polecam stosować profilaktycznie, nawet
osobom zupełnie zdrowym (lepiej zapobiegać chorobom, a zioła czynią to
znakomicie, niż je potem leczyć niejednokrotnie toksycznymi lekami
syntetycznymi). Spotkałem się często ze stwierdzeniem, iż zioła można pić “kupę
czasu” i bez szkody dla organizmu. Są to poglądy w ogromnej mierze błędne i
świadczące o zupełnej niewiedzy na temat ziół. Okres leczenia ziołami nie może
trwać bez przerwy, gdyż zbyt długie stosowanie ziół, podobnie jak każdego leku
syntetycznego, nawet tych pozornie słabiutkich i “niewinnych” powoduje
niepożądane następstwa, np. nadmierne i długie picie naparu z rumianku powoduje
u kobiet zaburzenia miesiączkowania; zbyt długie doustne zażywanie przetworów z
pokrzywy wywołuje zaczerwienienie i opuchniecie wielu miejsc ciała, często
powiek, okolic oczu, oraz objawy skórne typu pokrzywki; przy dłuższym doustnym
zażywaniu przetworów ze skrzypu następuje w organizmie niedobór witaminy B1.;
długie picie wyciągów z owoców jałowca, z ziela rozmarynu, z ziela tymianku i
in. jest przyczyną bólów głowy, złego samopoczucia i podrażnienia nerek. Takich
przykładów jest wiele. Okres leczenia ziołami wynosi około 30-35 dni; potem
należy zrobić przerwę 10-dniową. Po tej przerwie można, a niekiedy trzeba
powtórzyć kurację ziołową. Radzę wówczas zastosować inny lek ziołowy o
analogicznym (podobnym) działaniu terapeutycznym. I tak na przykład korzeń
lukrecji (dłuższe stosowanie powoduje wystąpienie obrzęków, zawroty głowy,
utratę jonów K - hipokaliemię, można (a właściwie trzeba) zastąpić korzeniem
biedrzeńca, korzeniem babki, korzeniem mydlnicy, korzeniem omanu czy liśćmi
podbiału. Wszystkie te surowce podobnie działają, to znaczy wykrztuśnie,
spazmolitycznie, żółciopędnie i żołądkowo (jeżeli chodzi o chorobę wrzodową,
tj. o wygojenie wrzodów to należy lukrecję zastąpić korzeniem babki).
Niektóre zioła wymagają ściśle określonego dawkowania, gdyż
wywierają wyjątkowo silne działanie. Przedawkowanie ziół oznaczonych symbolem -
! powoduje ciężkie zatrucie i śmierć. To ziół bardzo silnie działających należą
między innymi (wymieniam też te rośliny, które nie opisałem w niniejszej
pracy): szalej jadowity, miłek, konwalia, kokoryczki, jałowiec, bieluń, lulek,
jaskry, arnika, pokrzyk wilcza-jagoda, kruszyna, narecznica, glistnik,
kopytnik, ciemiężyce, naparstnice, lnica, cebulice, czworolist, wilczomlecze,
komosa, robinia.
Zioła trzeba przyjmować bardzo regularnie; dawek jakie w
niniejszym poradniku podałem - pod żadnym pozorem (nigdy) - nie wolno zwiększać
! Przetwory ziołowe należy sporządzać ściśle według przepisów jakie podałem!
Leki ziołowe wymagają odpowiedniego dawkowania.
Dawką nazywamy ilość leku konieczną do wywołania określonych
pożądanych zmian w czynnościach ustroju. Od dawki zależy czy dana substancja
będzie działała jako lek, czy jako trucizna. Wielkość dawki leczniczej danego
leku zależy od:
- wieku
człowieka,
- wagi
ciała,
- płci (w
ziołolecznictwie nie bierze się tego pod uwagę),
- osobniczej
wrażliwości,
- warunków
fizjologicznych,
- sposobu
(drogi) wprowadzenia leku do organizmu.
Dawki zamieszczone w tabelach Farmakopei Polskiej, czyli
Urzędowego Spisu Leków są określone w stosunku do dorosłego mężczyzny w średnim
wieku, wagi
d= D × masa dziecka/70
gdzie:
d - dawka
dla dziecka
D - dawka
dla dorosłego
/ - kreska
ułamkowa (dzielone)
× - razy
A oto przykład: dawka jednorazowa naparu z kwiatu pierwiosnka dla
dorosłego człowieka wynosi 150 ml, dziecko waży
d = 150 × 6 / 70 = 12,857,142 czyli około 12-13 ml naparu (taką dawkę
podaje się dziecku 3-4 razy w ciągu doby).
Dzieciom
powyżej 1 roku - zapisujemy taką część dawki dla dorosłego, jaką część stanowi
jego wiek wyrażony w latach w stosunku do wieku człowieka dorosłego (24 lat).
Obliczamy to według wzoru:
d = D × wiek dziecka / 24
d- dawka dla
dziecka
D- dawka dla
dorosłego
/ - kreska
ułamkowa (dzielone)
× - razy
A oto nasz
przykład: mamy dziecko 5 letnie i chcemy mu podać napar z lepiężnika; wiemy, że
dorosły może wypić jednorazowo 100 ml naparu.
Jaką ilość
naparu lepiężnikowego możemy podać naszemu dziecku ?
d = 150 × 5 / 24 = 31,25 czyli dziecku podajemy około
31-32 ml naparu, np.
4 razy dziennie.
W niniejszej książce przy opisie poszczególnych ziół podałem dawki
dla dorosłych oraz dzieci w wieku 1 roku, 3 lat, 5 lat, 7 lat, 10 lat i 15 lat.
Osobom nadmiernie otyłym lub wyjątkowo chudym podajemy leki,
zwłaszcza silnie działające w dawce proporcjonalnej do ich wagi, np. osobnikowi
ważącemu
Leki stosuje się w dawkach jednorazowych (pro dosi) oraz w dawkach
dobowych (pro die). Dawka dobowa danego leku określa jego ilość zastosowaną w
pojedynczych dawkach.
Czy wodne wyciągi można słodzić ?.
Wyciągi wodne sporządzone z surowców wykrztuśnych, np. z owoców
anyżu, z ziela tymianku, z igliwia świerkowego czy sosnowego, z ziele lub
kwiatu pierwiosnka można, a nawet warto osłodzić, najlepiej miodem lub sokiem
owocowym. Posłodzenie miodem lub sokiem doda nie tylko smaku i zapachu, ale
również wzmocni działanie wykrztuśne i wzmacniające leku. Słodzić można także
wodne wyciągi z owoców, np. róży dzikiej, bzu czarnego, głogu, jarzębiny, gdyż
zwiększy to ich walory smakowe i wartość leczniczą.
Mię wolno natomiast słodzić przetworów zawierających substancje
gorzkie, ponieważ mają one działać pobudzająco na apetyt, na trawienie, mają
zwiększać wydzielanie śliny i soków trawiennych, innymi słowy mają działać
“gorzko”. Zatem nie powinno się słodzić naparu czy odwaru z korzenia goryczki,
z kłączy tataraku, z liści bobrka, z ziela piołunu, z ziela bylicy pospolitej,
z ziela glistnika i tym podobnych.
Do niektórych przetworów ziołowych będziemy dodawać nie tylko
miód, czy sok, ale również przyprawy (cynamon, goździki, wanilię, miętę), w
celu poprawienia smaku oraz aromatu.
Najczęstsze miary stosowane w
ziołolecznictwie ludowym
1).Łyżeczka
do herbaty rozdrobnionych:
- kwiatów -
1000 mg (
- liści -
1500 mg (
- ziela -
2000 mg (
- korzeni,
kłączy, nasion - 3000-4000 mg (3-
2). Łyżka
stołowa rozdrobnionych:
- kwiatów
-3000 mg (
- liści -
3500-4000 mg (3,5-
- korzeni,
kłączy, nasion - 9000 mg (
Łyżeczka
wodnego wyciągu - 5-
Łyżka
wodnego wyciągu - 12-
Szklanka
wodnego wyciągu to 200-
Jedna kropla
nalewki waży najczęściej 19 mg
Jeden
mililitr wodnego wyciągu z ziół waży ok. 1,2-
8). Na końcu
noża mieści się:
-
sproszkowanych kwiatów - 300 mg
-
sproszkowanych liści - 500 mg
-
sproszkowanych korzeni, kłączy, nasion - 800-1000 mg
- sproszkowanego
ziela - 600-800 mg
Oczywiście
podane miary i wagi są w dużym przybliżeniu.
Rozdział VI
Przegląd wybranych ziół
Ważne uwagi!
Przy opisie ziół podano formy leków jakie
można z nich samodzielnie przygotować oraz sposób ich stosowania oraz dawkowania.
Sposób przyrządzenia tych preparatów podano w
rozdziale IV.
Sposób obliczania dawek dla dzieci podano w
rozdziale V.
Aloes drzewiasty - Aloe arborescens (Mill.)
Aloes zmienny - Aloe eru (Berger)
Aloes pstry - Aloe variegata (L.)
Aloes afrykański - Aloe africana (Mill.)
Aloes uzbrojony - Aloe ferox (L.)
Aloes
zwyczajny - Aloe vera (L.)
Rodzina -
Liliaceae
Opis
botaniczny
1. Aloes drzewiasty - roślina wieloletnia dorastająca do
2. Aloes zmienny - roślina podobna do poprzedniej, pochodząca z
południowej Afryki; liście jasnozielone, pokryte białymi plamkami i wyposażone
w kolce o czerwonym zakończeniu; kwiaty rurkowate, żółte lub pomarańczowe.
3. Aloes pstry - roślina długoletnia o krótkiej łodydze, gęsto
porośniętej liśćmi; liście ciemnozielone, w poprzeczne białe paski, na brzegach
wyposażone w twarde, różnokształtne wyrostki; kwiaty czerwone.
Surowiec
Wykorzystuje się całe świeże rośliny lub ich liście. Z roślin
uzyskuje się sok, który poddaje się zagęszczeniu poprzez ogrzewanie
(odparowanie wody). Stężony i zagęszczony sok aloesów nosi nazwę alony.
Całkowicie wysuszona alona ma postać proszku o specyficznym zapachu i gorzkim
smaku; łatwo rozpuszczalnym w wodzie, glicerynie, alkoholu etylowym i w kwasie
octowym. Stosowana jest w recepturze do sporządzania pigułek przeczyszczających
oraz nalewki aloesowej - Tinctura Aloe.
Skład chemiczny
Tkanka miękiszowa aloesów zawiera liczne sole mineralne (np.
miedź, żelazo, kobalt, molibden, wapń, krzem), kwasy organiczne, witaminy,
glikozydy (aloiny), związki antronowe (np. aleozyna, homonataloina), żywice
(ok. 10%) oraz garbniki i enzymy.
Działanie
Alona drażni śluzówkę jelita grubego wywołując jego przekrwienie,
wzmaga ruchy robaczkowe jelita - powodując po 8-9 godzinach przeczyszczenie;
zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego, jelitowego i żółci;
odruchowo powoduje przekrwienie macicy i narządów pobliskich. Wodne i
alkoholowe wyciągi ze świeżego aloesu oraz naturalny nie zagęszczony sok
działają stymulujące na granulopoezę (dojrzewanie granulocytów), ogólnie
wzmacniająco (tonizująco), zwiększają liczbę limfocytów B nasilając odpowiedź
humoralną (wzmagają siły odpornościowe organizmu na choroby), przyśpieszają
ziarninowanie i gojenie się ran, bardzo korzystnie wpływają na narząd wzroku.
Ponadto syrop aloesowy w połączeniu z preparatami żelaza i zespołem witamin
staje się doskonałym środkiem zwiększającym liczbę krwinek czerwonych i stężenie
hemoglobiny we krwi.
Wskazania
Alona: zaparcia, atonia jelit.
Pozostałe przetwory aloesowe: wszelkie choroby skórne (np.
przewlekła łuszczyca, trądziki), zmniejszona odporność organizmu na zakażenia
bakteryjne i wirusowe, ogólne osłabienie i złe samopoczucie, brak apetytu i
słabe trawienie, wadliwa przemiana materii, schorzenia narządu wzroku,
zapalenie przydatków, niedokrwistość, schorzenia włosów, uszkodzenia skóry i
błon śluzowych trudno gojące się, dychawica oskrzelowa, choroby zakaźne.
Przeciwwskazania dla alony: stany zapalne nerek i dróg
moczowych, ciąża, menstruacja, stany zapalne układu pokarmowego (ślepej
kiszki!).
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- Alona - do 50 mg jako goryczka żołądkowa; w dawkach 100-300 mg -
jako środek czyszczący (jednorazowo);
- Tinctura Aloe z alony - jako goryczka - 5 kropli 3 razy dz.;
- Tinctura Aloe ze świeżej rośliny lub samych liści - 3 razy dz.
po 5 ml w 50 ml wody oraz zewnętrznie do przemywań i pędzlowań schorzałych
miejsc w postaci nierozcieńczonej; roztwór (15 ml + 100 ml wody) - do 1-2
godzinnych okładów oraz płukanek (jamy ustnej, gardła, uszu);
- Aqua Aloe (woda aloesowa: 3-4 liście aloesu pogniecone zalać 400
ml wrzącej wody; parzyć 30 minut; przecedzić) -doustnie - 50 ml co 8 godzin; do
okładów na oczy i przemywań przy stanach zapalnych i ropnych, łzawieniu i
świądzie (15 minutowych zmienianych co 5 minut) oraz do okładów na skórę; jako
płukanka jamy ustnej, gardła, narządów płciowych, uszu; do lewatyw przy
zakażeniach i stanach zapalnych jelita grubego i odbytu (150 ml doodbytniczo);
- Sirupus Aloe - 4 razy dz. po 15 ml;
- Vinum Aloe - 4 razy dz. po 5 ml (lub 3 razy dz. po 15 ml);
- Succus Aloe (sok aloesowy) - 4 razy dz. po 10 ml;
- Mel Aloe - 3-4 razy dz. po 1 łyżce;
- Maceratio Aloe (proporcja surowca do wody jak przy Aqua Aloe) 50
ml co 8 godzin, do płukanek, przemywań i okładów.
- Biostymina (Phytopharm) i Extractum Aloe (Medexport) - amp.1 ml
(10 szt.) - domięśniowo 1 amp. co drugi dzień (kuracja -20-30 wstrzyknięć i
powtórka po 3 miesiącach przerwy); dzieci ważące 20-
Rp. Unguentum Aloe:
Składniki:
- 1 łyżka soku aloesowego,
- 3 łyżki kremu lub maści Linomag (Alantan, tranowej,
nagietkowej),
- 1 łyżka gliceryny płynnej,
- 1 łyżka wazeliny białej,
- olejek zapachowy (np. cytrynowy, migdałowy) - 3 krople.
Sporządzać na ciepło.
Maść aloesowa działa na skórę i wargi odżywczo, natłuszczająco,
odkażająco, przeciwzapalnie, regenerujące i ochraniająco.
Rp. Gel Aloe (żel
aloesowy):
Składniki:
- nalewka aloesowa - 6 łyżek,
- woda przegotowana - 6 łyżek,
- gliceryna płynna - 3 łyżki,
- żelatyna spożywcza - prawie cała łyżka stołowa.
Sposób przyrządzenia: żelatynę wsypać do rondelka, zalać wrzącą
wodą i lekko podgrzewając składniki wymieszać aż do połączenia; dodać glicerynę
zmieszaną z nalewką, znów mieszać i jednocześnie dolać 1 łyżeczkę wody
kolońskiej (np. Przemysławki). Przelać do odpowiedniego pojemnika i przenieść
do zimnego miejsca, aby się zastygła.
Wywiera działanie osłaniające, zmiękczające (rozpulchniające),
przeciwzapalne, odkażające i regenerujące. Stosować do pielęgnacji skóry
tłustej, z trądzikiem, po goleniu oraz do pielęgnowania stóp i dłoni
zrogowaciałych i spękanych.
W aptekach i sklepach zielarskich można nabyć preparaty aloesowe: Laxatan
Leo-Pillen (Casella-med.) – draż 80 mg – w zaparciach, zaburzeniach
trawiennych i niedostatecznych ruchach perystaltycznych przewodu pokarmowego –
1-2 draż 1 raz dz.; Bioaron C (Phytopharm Klęka) – syrop złożony,
zawierający dodatkowo wyciąg z aronii i witaminę C (5-10 ml 3 razy dz.) – w
obniżonej odporności na choroby, w przewlekłych chorobach skórnych (np. trądzik
łuszczyca, choroby ropne, grzybice) w nieżytach układu oddechowego i przy
osłabieniu; Boldovera (Aflopa) – tabl. (zawierają dodatkowo boldynę i
wyciąg z dymnicy) – przy skurczach przewodu pokarmowego i dróg żółciowych,
kamicy żółciowej, zastojach żółci, bólach wątroby, bólach żołądka,
niestrawności i zaparciach – 2 tabl. 1-2 razy dz. nie dłużej jednak niż 2
tygodnie; nie zażywać w ciąży i podczas laktacji; Obstilax (NP Pharma) –
tabl. zawierające dodatkowo wyciąg z prawoślazu i kminku oraz mydło lecznicze –
w zaparciach 1 tabl. 1 raz dz. po jedzeniu, nie dłużej jednak niż 10 dni; Apinorm
(Apipol-Farma) – syrop złożony zawierający dodatkowo nalewkę anyżową, nalewkę
kminkową, wyciąg mocny z pomarańczy i ziołomiód aloesowy – preparat reguluje
wypróżnienia, działa rozkurczowo, wiatropędnie, wykrztuśnie, żółciopędnie i
wzmacniająco – 5-10 ml 1 raz dz. przy zaparciach i zaburzeniach trawiennych
oraz w powolnej przemianie materii, nie dłużej jednak niż 10 dni, potem uczynić
przerwę 2 tygodniową.
Aminek
egipski - Ammi visnaga (L.);(!)
Aminek
większy - Ammi maior (L.); (!)
Rodzina - Umbelliferae
Opis botaniczny
Aminek egipski - roślina dwuletnia dorastająca do 50 on wys.;
łodyga drobno bruzdowana, rozgałęziona; liście podwójnie lub potrójnie
pierzastodzielne; ulistnienie - skrętoległe; kwiatostany - baldachy; korona
5-płatkowa; słupek 1; pręcików 5; płatki korony białe, pachnące; owoc -
rozłupnia (2 rozłupki). Kwitnie w czerwcu, lipcu i w sierpniu. Rośnie w krajach
śródziemnomorskich, w Ameryce Południowej i Łacińskiej. W wielu krajach
uprawiany.
Aminek większy - roślina dwuletnia dorastająca do
Surowiec
Wykorzystuje się owoce aminków - Fructus Ammi (zależnie od gatunku
dodaje się do powyższej nazwy - maioris lub visnagae), FP IV. W aptekach i w
sklepach zielarskich można nabyć nalewkę z aminka egipskiego - Tinctura Ammi
visnagae (25 et
Skład chemiczny
Owoce i ziele aminka egipskiego zawierają: piranokumarynę -
visnadynę, pochodne furochromonu (kelina - ok. 1%, visnagina - do 0,1%),
związki samidynowe, glikozyd - kelininę, kelinol, flawonoidy(np. akacetyna),
olejek eteryczny - ok. 0,1-0,2%, kwasy (np. kawowy).
Owoce i ziele aminka większego zawierają: furokumaryny(bergapten,
imperatorynę, marmezyninę, pimpinellinę, ksantotoksynę i inne), olejek lotny,
psoraleny (8-metoksypsoralen).
Działanie
Aminek egipski wywiera wpływ silnie spazmolityczny (rozkurczowy),
hipotensyjny (obniżający ciśnienie krwi); wyraźnie rozszerza naczynia wieńcowe
(kelina działa miolitycznie), oskrzela (rozkurcz mięśni), jelita oraz naczynia
nerkowe, ułatwia oddychanie. Działa dłużej od nitrogliceryny i silniej od
aminofiliny.
Aminek większy działa fotouczulająco, zwiększa repigmentację
skóry.
Wskazania. Aminek egipski: nadciśnienie tętnicze, dychawica
oskrzelowa, dusznica bolesna (angina pectoris), kolka i kamica nerkowa, skurcze
jelit, żołądka i dróg żółciowych, kamica żółciowa, bolesne miesiączkowanie,
kłucie w sercu, utrudnione oddychanie po lekkim wysiłku.
Aminek większy: bielactwo, trądzik młodzieńczy, łuszczyca,
łysienie plackowate, atopowe zapalenie skóry, osutka świetlna, liszaj płaski,
ziarniak grzybiasty.
Przeciwwskazania. Aminek egipski: niewydolność nerek, obrzęki,
hipotonia, niedokrwistość, jaskra.
Działania uboczne: nudności, wymioty, brak łaknienia, pokrzywka,
brak snu lub senność; rzadko występują, jedynie po dużych dawkach.
Synergizm. Aminek egipski wzmaga skuteczność innych leków
stosowanych w leczeniu choroby wieńcowej.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie.
·
Tinctura Ammi visnagae (Herbapol) - 30-40 kropli 3-4 razy dz. po
jedzeniu.
·
Kelastmin - płyn (
·
Tinctura Ammi domowej roboty: zmielone owoce w ilości
·
Kelicardina - płyn (
·
Odwar aminkowy czyli Decoctum Ammi visnagae –
Z aminka większego wyodrębnia się 8- lub 5-metoksypsoralen oraz
8-izoamylenoksypsoralen. Substancje te wchodzą w skład leków o następujących
nazwach: Oxsoralen (Gerot) – tabl. 10 mg, kaps.
10 mg; Psoraderm-5 (Pharmacal, Sunlife) – tabl. 20 mg; Meladinin (Galderma) – tabl. 10 mg, Geralen (Gerot) – kaps. 20 mg, Meladinine
(Promedica) – tabl. 10 mg i roztwór do zastosowania miejscowego. Stosuje się je
doustnie oraz w postaci odpowiednich roztworów - miejscowo, po czym skórę
poddaje się naświetlaniu lampą kwarcową lub słońcem (metoda PUVA).
Arcydzięgiel
litwor (lekarski) - Archangelica officinalis (Hoffm.)
Arcydzięgiel
nadbrzeżny - Archangelica litoralis (Fr.)
Rodzina
- Umbelliferae
Opis
Arcydzięgiel litwor - roślina dwuletnia dorastająca do
Arcydzięgiel nadbrzeżny - roślina dwuletnia podobna do
poprzedniej, dorastająca jednak do
Surowiec
Surowcem są: korzeń, liść i owoc - Radix (FP II et III), Folium et
Fructus Archangelicae (Angelicae).
Radix Angelicae (Kawon, Herbapol) - w wolnej sprzedaży w aptekach
i w sklepach zielarskich (opak.
Skład chemiczny
Korzeń i ziele zawierają: olejek eteryczny w ilości ok. 1%, a w
nim felandren, pinen, cymol, kwasy (metylomasłowy, angelikowy i in.); ponadto
kumaryny i jej pochodne (bergapten, angelicyna, umbeliferon, umbeliprenina,
ostol, ostenol, ksantotoksynę, imperatorynę i in.), garbniki, flawonoidy
(archangelon i in.), lakton - pentadekanolid, estry beta-sitosterolu, inne
kwasy (arachidowy, palmitynowy, walerianowy, kawowy, chlorogenowy, jabłkowy),
witaminy, żywice, znaczne ilości skrobi oraz pektyny.
Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny - ok. 1,5% i inne wyżej
wymienione substancje.
Działanie
Wyciągi wodne, alkoholowe i olejowe z arcydzięgla wywierają wpływ
żółciopędny, obniżający ciśnienie krwi, uspokajający, pobudzający trawienie i
apetyt poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych (żołądkowych,
jelitowych i trzustkowych); ponadto wpływ moczopędny, napotny, rozkurczowy na
drogi moczowe, jelita, żołądek i przewody żółciowe, wiatropędny i słaby
przeciwbólowy oraz silnie rozgrzewający. Zewnętrznie zastosowane: rozgrzewające,
znieczulające, poprawiające miejscowe ukrwienie.
Wskazania: zaburzenia trawienne, kolka jelitowa i bóle
żołądka, wątroby, trzustki oraz pęcherzyka żółciowego; bolesne miesiączkowanie,
zapalenie przydatków, upławy, brak apetytu, biegunka, zaparcia, kamica żółciowa
i moczowa, stany zapalne przewodu pokarmowego i układu moczowego, skąpomocz,
przeziębienie, choroby zakaźne, choroby skórne, zatrucia, zaburzenia przemiany
materii, zmarznięcie, gorączka, stany zapalne układu oddechowego.
Zewnętrznie: schorzenia skórne, stany zapalne jamy ustnej
i gardła, zapalenie spojówek i powiek, łzawienie, świąd oczu, stany ropne oczu,
stany zapalne uszu, przetłuszczające się włosy, tłusty łupież, przetłuszczająca
się skóra, stany zakażeniowe i zapalne narządów płciowych. Do wcierań przy
nerwo-, mięśnio- i stawobólach, przy przeziębieniach, nieżytach układu
oddechowego, chorobach zakaźnych i ogólnych i zmarznięciu.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- Napar - 4 razy dz. po 100 ml lub 3 razy dz. po 150 ml przed lub
po jedzeniu. Do lewatyw (niestrawność, parcie na kał,
zapalenie odbytu i jelita grubego) - 150-200 ml doodbytniczo 1 raz
dz.; płukanka; do okładów i przemywań.
- Odwar - 4 razy dz. po 100 ml; do lewatyw, Płukanek, okładów.
- Tinctura Archangelicae - 1-2 razy dz. po 10 ml lub 4 razy dz. po
5 ml; do przemywań, pędzlowań; po rozcieńczeniu (1 łyżka nalewki + 100-150 ml
wody) do płukanek i okładów.
- Mel Archangelicae - 4 razy dz. po 1 łyżeczce; dobrze popić.
- Alkoholmel Archangelicae - 4 razy dz. po 5 ml przy kaszlu i
przeziębieniu.
- Pulvis Archangelicae - 2-3 razy dz. po pół łyżeczki herbacianej.
- Oleum Archangelicae - 1 łyżka 2 razy dz. po jedzeniu oraz do
lewatyw (100-150 ml doodbytniczo), wcierań, smarowań, okładów, maseczek,
kąpieli olejowych na włosy; jako przyprawa do sałatek, marynat, ryb i zup oraz
sosów.
- Extractum Archangelicae na wódce - 2-3 razy dz. po pół łyżeczki;
do pędzlowań i przemywań; po rozcieńczeniu (15 ml + 250 ml wody) do okładów i
płukanek.
- Vinum Archangelicae - 15-20 ml 3 razy dz. przed lub po jedzeniu.
W aptekach i w sklepach zielarskich dostępny jest preparat
Melisana Benediktinen Melissengeist (Pharma-Zentrale) – płyn, zawierający
ekstrakt etanolowy z arcydzięgla (750 mg), imbiru, melisy, goździkowca,
cytrynowca i cynamonowca – doustnie 5 ml na cukrze w zaburzeniach trawiennych.
Miejscowo do wcierania przy nerwobólach i mięśniobólach.
Arnika
górska - Arnica montana (L.); (!)
Arnika
łąkowa - Arnica chamissonis (Less.); (!)
Rodzina
- Compositae
Opis botaniczny.
Arnika górska czyli kupalnik - roślina wieloletnia dorastająca do
Arnika łąkowa jest bardzo podobna do wyżej opisanej arniki i
wprowadzona do uprawy dla celów farmaceutycznych.
Surowiec
Wykorzystuje się kwiat (koszyczek) Arniki - Flos (Anthodium)
Arnicae, FP II,III,IV et V. Surowiec zbiera się w I fazie rozkwitu i suszy w
temp. 20-
Skład chemiczny
Kwiat arniki zawiera: flawonoidy (astragalinę, luteolinę,
3-glukozyd kempferolu, kwercetynę, izokwercytrynę), cynarynę - 0,05%, olejek
eteryczny - ok. 0,15%, a w nim tymol, triakontan, tymochydrochinon, ester
izomasłowy tymolu i in.; związki trójterpenowe: arnidiol, faradiol,
taraksasterol, laktony gwajanowe (arnikolidy), arnifolinę, estry helenaliny,
ksantanolidy; irydoid - loliolid, cholinę - ok. 0,1%, betainę, arnifolinę,
karotenoidy, kwasy tłuszczowe, kwas galusowy, kw. kawowy, kw. chlorogenowy;
poliacetyleny (tridecen-pentain -ok. 0,2%, tridekadien, tetraina). W liściach
występuje trójmetyloamina.
Działanie: zewnętrznie stosowana działa silnie
odkażająco (przeciwgrzybiczo, bakteriobójczo i wirusobójczo oraz
przeciwpierwotniakowo), ściągające, lekko drażniąco na skórę i błony śluzowe,
silnie przeciwzapalnie, przeciwwywsiękowo (przeciwobrzękowo), uszczelniające na
ścianki naczyń krwionośnych skórnych (powierzchniowych), przeciwkrwiakowo
(przyśpieszają i ułatwiają wsysanie się krwi i wysięków), przyśpieszająco na
naskórnikowanie i gojenie ran, wygładzające na blizny, lekko złuszczająco.
Doustnie działa uszczelniające i wzmacniająco na naczynia
krwionośne, antyagregacyjnie i przeciwzakrzepowo (zapobiega zlepianiu krwinek),
przeciwmiażdżycowo, przeciwzawałowo, pobudzająco na krążenie mózgowe i
kończynowe, spazmolitycznie, hipotensyjnie (poprzez rozwarcie naczyń obniża
ciśnienie krwi), napotnie, nasercowo (pobudzająco na serce), antyseptycznie,
ściągające, przeciwzapalnie, pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, w
większych dawkach - porażająco, pobudzająco na wydzielanie śliny, soku
żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, żółciopędnie, przeciwgorączkowo,
moczopędnie, pobudzająco na oddech oraz korę mózgową (w pewnym sensie
nootropowo, czyli działanie polegające na poprawianiu wydolności ośrodkowego
układu nerwowego, poprawieniu zdolności uczenia, myślenia, zapamiętywania i
koncentracji uwagi; wpływ nootropowy arniki widoczny jest po regularnym i
dłuższym zażywaniu). Zauważyłem też, że kuracja arnikowa znakomicie leczy
trądzik młodzieńczy, różowaty, teleangiektazje i pryszcze pojawiające się w
okresie miesiączkowania oraz przekwitania.
Leczenie doustne należy zawsze połączyć z leczeniem zewnętrznym -
miejscowym!.
Wskazania: zewnętrznie w postaci okładów, pędzlowań,
przemywań, smarowań, wcierań i płukanek: rany miażdżone, stłuczenia, krwiaki
(podbiegnięcia krwawe, wybroczyny krwawe), trądziki, wrzody, liszaje, liszajce,
czyraki, oparzenia, opuchlizny, plamy skórne, rozpadliny, wypryski, ukąszenia
owadów, łuszczyca, łojotok, odparzenia, odleżyny i in.
Doustnie: miażdżyca, zaburzenia pamięci, szum w uszach, zawroty
głowy, zaciemnienia w oczach po schylaniu się, choroby alergiczne, kłucie w
sercu, zapalenie żył, zatory (zakrzepy), pękanie i przepuszczalność naczyń
krwionośnych, nadciśnienie, złe samopoczucie, osłabienie, obrzęki, choroby
zakaźne, układu oddechowego i skórne, gorączka (+ inne zioła), zaburzenia
krążenia w kończynach i mózgu, żylaki, bóle kostne i stawowe (znosi je bardzo
dobrze, zwłaszcza po połączeniu z kwiatem wiązówki), nerwobóle, choroba
wrzodowa, reumatyzm, częste zesłabnięcia, duszność, dychawica oskrzelowa,
zaburzenia przemiany materii, zatrucia.
Przeciwwskazania: uczulenie na arnikę, zażywanie syntetycznych
leków nasercowych. Ciąża!.
Objawy przedawkowania: pieczenie w gardle, w przełyku i
brzuchu (podrażnienie), biegunka, nudności, wymioty, krwiomocz, złe
samopoczucie, wysypki skórne, zaburzenia sercowe (bicie serca, kołatanie), bóle
głowy i karku, utrata przytomności, zapaść, skurcze macicy, bóle (pieczenie)
nerek i dróg moczowych, a nawet śmierć!.
Pierwsza pomoc w zatruciu: wywołać wymioty poprzez podanie wody z
dużą ilością soli, zażyć 20-30 tabletek węgla lekarskiego (Carbo medicinalis);
udać się do szpitala.
Synergizm. Arnikę warto zażywać z rutą, nagietkiem,
konwalią, kokoryczką, nawłocią, nostrzykiem i kasztanowcem. Działa wówczas
bardzo efektywnie.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- Napar (1 łyżeczka kwiatu mielonego + 200 ml wrzącej wody; parzyć
20 minut; przecedzić) - co 6-8 godz. po 30 ml; jako płukanka jamy ustnej i
gardła przy stanach zakażeniowych i zapalnych oraz narządów płciowych; do
okładów 1-2-godzinnych; do płukania włosów; do przemywań.
- Odwar - zewnętrznie: płukanki, okłady, przemywania (1 łyżeczka
suszu + 250 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 15 minut; przecedzić; wody
nie uzupełniać). Doustnie nie stosować !.
- Tinctura Arnicae homeopatyczna - 3 razy dz. po 20 kropli w 50 ml
wody (max. 25 kr.),
- Tinctura Arnicae sporządzona według naszego przepisu oraz
apteczna zwykła - 20 kropli 3 razy dz. na czczo (na 1 godz. przed jedzeniem i 2
godz. po jedzeniu) w 50 ml wody lub naparu ziołowego; do przemywań roztwór (1
łyżka nalewki + 1 łyżka wody przegotowanej), podobnie jak i do okładów; do
pędzlowań (np. ropni) w stanie nierozcieńczonym; do płukanek - 15 ml nalewki +
150 ml wody.
- Acetum Arnicae - do okładów (1 łyżka octu arnikowego + 50 ml
wody), do przemywań i okładów 5 minutowych - 1 łyżka octu + 2 łyżki wody; do
pędzlowań - w stanie nierozcieńczonym; do płukanek - 1 łyżka octu + 150 ml
wody.
Rp. Mixtura Aricae
altaceti:
Altacet - tabl. 2 szt. (rozpuścić w
100 ml gorącej wody i ostudzić),
Tinctura Arnicae - 5 ml
Wymieszać. Stosować do okładów.
Rp. Mixtura Arnicae azulani:
Tinctura Arnicae - 15 ml,
Glicerolum (gliceryna) - 10 ml
Ocet spożywczy - 10 ml
Woda przegotowana - 100 ml
Nalewka krwawnikowa lub Azulan - 5 ml
Zmieszać. Stosować do okładów.
Rp. Mixtura Arnicae hyperici:
Napar arnikowy (lub odwar) - 100 ml
Ocet dziurawcowy (Acetum Hyperici) - 50 ml
Zmieszać. Stosować do okładów.
- Oleum Arnicae - do okładów, wcierań leczniczych (stany zapalne
kości, stawów, mięśni i nerwów, opuchlizny, przeziębienie, choroby zakaźne -
natrzeć całe ciało i udać się do łóżka), smarowań.
- Gel Arnicae (żel arnikowa sporządza według naszej reguły)
stosować zewnętrznie na skórę.
Rp.Unguentum Arnicae I:
Tinctura Arnicae - 5 ml
Gliceryna płynna - 5 ml
Linomag - maść lub krem -
Zmieszać według podanej wcześniej reguły.
Działa przeciwzapalnie, przeciwropnie, natłuszczające, odżywczo,
przeciwwywsiękowo, opóźnia procesy starzenia skóry, zapobiega plamom i
powstawaniu rozszerzeń naczyń krwionośnych. Dobrze pielęgnuje wargi. Leczy
wcześniej wymienione schorzenia skórne.
W aptekach i w sklepach zielarskich dostępne są:
1. Maść arnikowa
(Elissa, Alpine Herbs); Alpine Herbs dodała do tej maści olejek jałowcowy.
2. Żel arnikowy na skórę
(Alpine Herbs), Ulganol (Gemi).
3. Liczne preparaty
złożone, np. Escalar (Hasco-Lek) – maść, Arnical (Herbapol) – płyn, Arnisol
(Profarm) – płyn; wszystkie one mają zastosowanie zewnętrzne w leczeniu urazów
sportowych, obrzęków, wysięków, wybroczyn krwawych, sińców, czyraków i in.
Babka
lancetowata - Plantago lanceolata (L.)
Babka
szerokolistna (większa) - Plantago maior (L.)
Rodzina
- Plantaginaceae
Opis
Babka lancetowata - roślina wieloletnia dorastająca do
Babka większa - roślina wieloletnia dorastająca do
Surowiec
Wykorzystuje się ziele, liść i korzeń - Herba, Folium et Radix
Plantaginis. Z babki większej pozyskuje się także całe owoce z nasionami -
Fructus Plantaginis. Surowcem farmakopealnym jest liść babki lancetowatej lub
zwyczajnej Folium Plantaginis (producenci: Flos, Herba Lux, Herbapol, Kawon) –
op. 25 lub 50; FP II,III,IV et V, który można nabyć w aptekach i w sklepach
zielarskich.
Wysuszone korzenie są niezmiernie twarde i trudne do zmielenia;
dlatego też proponuje je rozdrobnić świeże, zaraz po umyciu. Surowce suszy się
w temp. 20-
Skład chemiczny
Korzenie (dokładniej mówiąc są to kłącza z korzeniami - Rhizoma
cum radicibus) zawierają znaczne ilości pektyn, śluzów, adeinę, irydoidy, np.
aukubinę, aminy, np. cholinę, enzymy, np. emulsynę, cukrowce, goryczki, kwasy,
witaminy, białka, tłuszcze, sole mineralne i inne związki do końca nie poznane.
Ziele, liście babek zawierają irydoidowy glikozyd - aukubinę - ok.
1 %, wit.C - 20,7-42,2 mg/100 g, flawonoidy - 0,01-0,02% (np. apigeninę),
alkohol 6-wodorotlenowy - sorbitol -1,5%, karoten, garbniki, alkaloidy,
katalpol, wit. K, alkohol - mannitol, kwasy (cytrynowy, krzemowy, oleanolowy),
pektyny, enzymy proteolityczne, sole (cynku, krzemu, molibdenu, potasu, żelaza,
miedzi, magnezu, manganu, sodu, boru, glinu, wapnia, fosforu), cholinę, adeinę,
wit. z grupy B, ksantofil i in.
Owoce z nasionami są zasobne w olej tłusty - ok. 20%, w śluzy - do
44%, cukrowiec - planteozę - 0,16-0,17% i w białka aleuronowe.
Działanie: przeciwzapalne, moczopędne, antyseptyczne,
wykrztuśne, osłaniające, przeciwkaszlowe, przeciwwrzodowe, regulujące przemianę
materii, trawienie i przyśpieszające gojenie ran oraz naskórnikowanie;
tonizujące ogólnie, uodparniające, przeciwwirusowe, pobudzające apetyt i
przeciwobrzękowe.
Owoce ponadto: lekko przeczyszczające.
Kłącza z korzeniami ponadto: likwidują suchy, bolący kaszel,
regulują wypróżnienia, żółciopędnie, przyśpieszają gojenie się wrzodów,
przeciwkamicze, odtruwające.
Wskazania: choroba wrzodowa, zapalenie żołądka, stany
zapalne dwunastnicy i jelit, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, biegunka;
schorzenia skórne; zatrucia, zaburzenia przemiany materii; skąpomocz, kamica
moczowa, stany zapalne nerek i dróg moczowych (+ inne zioła), krwiomocz;
osłabienie, obrzęki, kaszel, zapalenie krtani, gardła, jamy ustnej;
przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy; nieżyt układu oddechowego (zapalenie
płuc, oskrzeli, tchawicy); choroby alergiczne (wspomagająco).
Zewnętrznie: stany zapalne gałki ocznej, powiek i
spojówek, zapalenie narządów płciowych, rany, oparzenia, przetłuszczające się
włosy (ziele, liście) lub suche i zniszczone włosy (kłącze z korzeniami,
owoce), czyraki, ukąszenia owadów, łojotok, łupież, pryszcze, wągry skórne,
liszaje, owrzodzenia, stany zapalne uszu.
Przetwory, dawkowanie i stosowanie:
- Napar - 4 razy dz. po 200 ml lub częściej (8 razy w ciągu doby
po 100 ml przy kaszlu, stanach zapalnych gardła, biegunkach); można podawać
niemowlętom; ponadto do płukanek, maseczek, okładów, przemywań.
- Odwar z korzeni (4 łyżki suszu na 300 ml wody; gotować 5 minut)
- co 2-3 godziny po 50 ml w kaszlu, stanach zapalnych przewodu pokarmowego,
gardła, oskrzeli i płuc oraz krtani, w ostrych biegunkach; lub 4 razy dz. po
100 ml; w kuracji dłuższej - 2-3 razy dz. po 100 ml; można podawać dzieciom i
niemowlętom; ponadto do przemywań i okładów w przypadku zniszczonej,
spierzchniętej i suchej skóry z ogniskami zapalnymi; do leczenia oczu i warg;
do lewatyw (150-200 ml płynu o temp.
- Odwar z owoców - stosować jak odwar z korzeni.
- Kleik z owoców - dla niemowląt w zaparciach oraz dla dorosłych.
- Tinctura Plantaginis - 4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody lub 8
razy w ciągu doby po pół łyżeczki; do przemywań schorzałych miejsc; do
pędzlowań; jako płukanka - 1 łyżka nalewki + 150 ml wody.
- Pulvis Plantaginis - 3-4 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczce
herbacianej; dobrze popić.
- Mel Plantaginis - 3-4 razy dz. po 1 łyżce.
- Alkoholmel Plantaginis - jako środek wykrztuśny - co 4 godz. po
2 łyżeczki; Jako środek wzmacniający - 2-3 razy dz. po 1 łyżce.
- Vinum Plantaginis - grzane i z miodem - 4 razy dz. po 30 ml;
jako środek wzmacniający - 2 razy dz. (rano i wieczorem) -30 ml.
- Succus Plantaginis świeży - 3 razy dz. po 50 ml.
- Succus Plantaginis konserwowany - 3 razy dz. po 15 ml.
- Alkoholatura zimna i intrakt - jako środek wzmacniający -2 razy
dz. po 10 ml; w chorobach - 3-4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody; do przemywań i
pędzlowań schorzałych miejsc; jako płukanka - 15 ml płynu + 150 ml wody.
Rp. Sirupus Plantaginis:
świeży sok z ziela babki lub odwar z korzeni babki - 100 ml
miód naturalny - 100 ml
cukier - 100 ml
sok z jednej cytryny
goździki lub cynamon do smaku
Składniki zmieszać na ciepło. Przechowywać w zimnym miejscu.
Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.
- Maceratio Plantaginis - 3 razy dz. po 100 ml.
Rp. Suspensiones
Plantaginis:
proszek babkowy -
Pulvis Plantaginis - 1 łyżka stołowa,
gliceryna - 5 łyżek,
miód - 2 łyżki,
sok owocowy (dowolny) - 3 łyżki.
Składniki wymieszać. Zażywać 2 razy dz. po 30 ml.
Rp. Maść babkowa Unguentum Plantaginis:
wyciąg alkoholowy z babki - 15 ml,
gliceryna - 15 ml Linomag - krem lub maść -
Olejek zapachowy (np. pomarańczowy) - 3 krople.
Składniki wymieszać na ciepło.
Maść babkową stosować do leczenia schorzałych miejsc oraz
do pielęgnowania wrażliwej skóry i warg. Leczy znakomicie zapalenie odbytu.
W aptekach i w sklepach zielarskich dostępne są: syropek babkowy
Plantagen (Gemi) - płyn, Sirupus Plantaginis (Hasco-Lek)- płyn oraz sok babkowy
stabilizowany alkoholem (Phytopharm) – płyn. Stosowane są one przy kaszlu,
chorobach zakaźnych i przeziębieniu. Sok z babki Succus Plantaginis warto
zażywać przy osłabieniu w celu wzmocnienia organizmu i pobudzenia procesów
regeneracji.
Babka
piaskowa - Plantago arenaria (W.K.)
Babka
płesznik - Plantago psyllium (L.)
Rodzina
- Plantaginaceae
Opis
Babka piaskowa - roślina jednoroczna dorastająca do
Babka płesznik - roślina jednoroczna dorastająca do
Surowiec
Zbiera się nasiona - Semen Psylli. Można je nabyć w sklepach
zielarskich (Agropharm, Herbapol). Z upraw i ze stanu naturalnego pozyskuje się
je od sierpnia do października i suszy w normalnej temperaturze.
Skład chemiczny
Nasiona omawianych babek zawierają śluzy (ok. 12%), olej tłusty
(ok.3%), aukubinę, garbniki, kwas galakturonowy, skrobię, ramnozę, arabinozę,
ksylozę, flawonoidy, białka, sole i in.
Działanie: powlekające (osłaniające), przeciwzapalne,
przeciwkaszlowe, lekko przeczyszczające, a po osłodzeniu miodem - wykrztuśne.
Wskazania:
-zewnętrznie - do przemywania oczu (niemowlętom) w celach
higienicznych, do okładów na skórę przy stanach zapalnych, suchości oraz w celu
jej oczyszczenia; do okładów na oczy przy stanach zapalnych, łzawieniu i
przemęczeniu oraz opuchnięciu; do płukania włosów suchych i zniszczonych oraz w
celach profilaktycznych; do opłukiwania narządów płciowych w stanach zapalnych
i podrażnieniu.
-wewnętrznie: choroba wrzodowa, stany zapalne jamy ustnej,
gardła, żołądka i jelit; biegunka, zaparcia, zaburzenia trawienia, zażywanie
leków syntetycznych mogących uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego; kaszel,
chrypka, stany zapalne płuc i oskrzeli.
-wlewy doodbytnicze: świąd, podrażnienie i zapalenie
odbytu, parcie na kał w czasie niestrawności oraz biegunki, zaparcia, bolesne
oddawanie kału, zapalenie jelita grubego.
Preparaty, dawkowanie stosowanie:
- Napar (2 łyżki nasiona na 200 ml wrzątku) - kilka razy dz. po
100-150 ml; można podawać niemowlętom; okłady, płukanki, przemywanie.
- Odwar - stosować jak napar.
- Kleik - podawać niemowlętom przy zaparciach.
- Nasiona moczone w gorącym mleku - łyżeczkami podawać niemowlętom
3 razy dz. przy kaszlu i zaparciach.
- Nasiona parzone w naparze rumiankowym - kilka razy dz. po
100-200 ml w zaburzeniach trawiennych, biegunkach i zaparciach;
podawać też niemowlętom.
·
Maseczka na skórę suchą, pomarszczoną, wrażliwą: 4
łyżki nasion babki, 3 łyżki nasion lnu i 4 łyżki kwiatu krwawnika lub rumianku
zalać 2 szkl. wrzącej wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić. Płaty
waty lub płótna moczyć w ciepłym płynie i nakładać na odtłuszczoną skórę;
trzymać 40 min., zdjąć, a skórę obmyć w pozostałej nam ilości wywaru, nie
wycierać lecz pozostawić do wyschnięcia. Maseczka działa nawilżające, odżywczo,
przeciwzapalnie, odkażająco, oczyszczająco i wygładzająco.
Bagno
zwyczajne — Ledum palustre (L.); (!)
Rodzina
- Ericaceae
Opis
Roślina (krzewinka) dorastająca do
Surowiec
Surowcem jest liść - Folium Ledi pałustris. Liście zbiera się
przed kwitnięciem lub w I fazie kwitnienia I suszy w temp. 20-
Skład chemiczny
Surowiec zawiera olejek eteryczny — 0,3-2% (składniki: palustrol,
mircen, ledol), glikozydy (arbutyna, erykolina, dafnina), substancje żywicowe
(mezereina), flawonoidy (m.in. kwercytryna), kwas garbnikowy ledotaninowy,
terakserol, kwas ursolowy, garbniki i in.
Działanie
Bagno wywiera silny wpływ farmakologiczny na organizm zwierzęcy.
Zewnętrznie zastosowany działa miejscowo znieczulająco (przeciwbólowo),
rozgrzewająco, odkażająco i poprawia krążenie. Wewnętrznie działa odkażająco,
napotnie, rozgrzewająco, przeciwreumatycznie, moczopędnie, wykrztuśnie,
trawiennie, żółciopędnie i rozkurczowo. Wybitnie uspokaja. Doskonale odkaża nie
tylko przewód pokarmowy, ale również drogi moczowe i układ oddechowy. Rozkurcza
mięśnie gładkie tchawicy i oskrzeli (ułatwiając oddychanie) oraz przewodu
pokarmowego.
Wskazania: zewnętrznie - zapalenie nerwów, mięśni i stawów
(postrzał, bóle pleców itd.), zmarznięcie, łojotok i choroby z nim związane
(trądzik, stany zapalne), choroby skórne ropne (czyraki, krosty), wirusowe (np.
opryszczki) oraz grzybicze, owrzodzenia, liszaje, wypryski, ukąszenia owadów,
zmiany troficzne. Mazidło, nalewkę czy olej palustrowy polecam wcierać w całe
ciało przed udaniem się do łóżka podczas chorób zakaźnych, nieżytów układu oddechowego
i przeziębienia.
Wewnętrznie (oprócz wyżej wymienionych schorzeń): reumatyzm,
artretyzm, kaszel, katar, choroby zakaźne typu grypy, świnki, czy anginy,
dychawica oskrzelowa, skąpe krwawienia miesiączkowe, skąpomocz, obrzęki, bóle
pięt i podeszw (homeopatia), zakażenia dróg moczowych, zaparcia, dreszcze,
wyczerpanie nerwowe.
Przeciwwskazania: uczulenie na roślinę po zażyciu doustnym lub
zastosowaniu zewnętrznym (nie dotyczy pyłku, który wywołuje u każdego kichanie
i katar, a nawet zawroty głowy!); krwiomocz, ciąża, wymioty, biegunka.
Objawy zatrucia: rozwolnienie, oszołomienie, drętwienie kończyn,
krwiomocz, podrażnienie i pieczenie w brzuchu oraz w gardle, złe samopoczucie,
nudności i wymioty, odruchy wstrętu, wysypka skórna. Po zastosowaniu zewnętrznym
(objaw uczulenia): świąd, pieczenie skóry, pęcherze lub wyprysk z płynem
surowiczym.
Pierwsza pomoc: podać zatrutemu wodę z solą w celu wywołania
wymiotów; zażyć 20 tabletek węgla leczniczego; udać się do szpitala.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
·
Napar - w kaszlu i katarze oraz przeziębieniu - 4 razy dz. po 15
ml; w innych schorzeniach - 2-3 razy dz. po 30-50 ml; do płukania jamy ustnej,
gardła, narządów płciowych i włosów; do przemywań i okładów. Przy stosowaniu
doustnym osłodzić miodem lub sokiem owocowym.
·
Tinctura Ledi palustris - 4 razy dz. po pół łyżeczki; do
przemywań, pędzlowań; jako płukanka - 15 ml nalewki + 150 ml wody; do wcierań w
skórę oraz we włosy.
·
Alkoholmel Ledi palustris - 4 razy dz. po 5 ml.
·
Oleum Ledi palustris - do wcierań w skórę i smarowań schorzałych
miejsc; doustnie - 2 razy dz. po 1 łyżeczce.
·
Linimentum Ledi palustris - wcierać w bolące miejsce 2 razy dz. po
czym owinąć je bandażem elastycznym:
Rp. Mazidło palustrowe
Oleum Ledi palustris - 15 ml
Nalewka miętowa (krople miętowe) - 3 ml
Gliceryna płynna - 20 ml
Spirytus salicylowy kosmetyczny - 5 ml
Amoniak w proszku(do pieczenia) czyli kwaśny węglan amonowy - 1
lekko czubata łyżeczka herbaciana.
Sp. Olej palustrowy zmieszać z gliceryną, następnie wsypać amoniak
do pieczenia, ucierać aż do połączenia, po czym wlać pozostałe składniki. Przed
użyciem wstrząsnąć lub mocno zamieszać. W trakcie mieszania amoniaku powstają
małe bąbelki gazu (gazowy amoniak) co jest zjawiskiem normalnym. Lek
przechowywać w szczelnym naczyniu. Mazidło bardzo skuteczne.
Uwaga! Żadnych przetworów z bagna nie podawać doustnie dzieciom
poniżej 13 r ż. Można je natomiast stosować zewnętrznie.
Barszcz
zwyczajny - Heracleum sphondylium (L.)
Barszcz
łąkowy czyli syberyjski - Heracleum sibiricum (L.)
Rodzina
- Umbelliferae
Opis
Barszcz zwyczajny - roślina wieloletnia dorastająca do
Barszcz syberyjski - roślina wieloletnia dorastająca do
Uwaga! W ostatnich latach (gdy to pisałem były
wczesne lata 90) powstał pewien problem, który dotyczy barszczy i wymaga
pewnego wyjaśnienia. Otóż w drugiej połowie lat siedemdziesiątych sprowadzono
do Polski nowy gatunek barszczu, a mianowicie Heracleum sosnowsky (Manden.).
Był on powszechnie uprawiany przez WOPR-y jako zielonka na kiszonki (wydajność
wynosiła ok. 800-1000 kwintali z hektara). W naszym klimacie okazała się to
jednak roślina nieprzydatna, ba - nawet niebezpieczna dla zwierząt
(podrażnienie przewodu pokarmowego, biegunka, nudności, krwotoki wewnętrzne) i
tym samym dla ludzi (zapalenie skóry, pęcherze wypełnione płynem surowiczym,
zapalenie spojówek, katar, kichanie itd.). Zatem rośnie on w okolicach PGR-ów
itp. ośrodków rolniczych (przede wszystkim), ale z pewnością rozprzestrzeni się
na innych terenach. Zatem, jeżeli ktoś decyduje się na zbiór barszczu zw. i
syberyjskiego do celów leczniczych musi je odróżnić od barszczu sosnowskiego,
który wydziela drażniące substancje, a nie jest to rzeczą łatwą. Barszcze
lecznicze wykazują dużą zmienność i rozpadają się na liczne podgatunki,
chemotypy, rasy regionalne trudne do oznaczenia. Barszcz sosnowskiego dorasta
do
Surowiec
Surowcem jest liść, korzeń i owoc - Folium, Radix et Fructus
Heraclei sphondylii sive Fol., Rad. et Fr. Sphondylii Surowce suszy się w temp.
do 40°c. Korzenie można suszyć w temperaturze ok. 60o C.
Skład chemiczny
Surowce zawierają olejek eteryczny (owoce - do 3%; liście i korzeń
- ok. 0,2-0,3%), flawonoidy (dużo rutyny), związki kumarynowe, aminokwasy
–argininę i glutaminę, ponadto bergapten, karoteny, żywice, pimpinellinę,
sfondynę, umbeliferon, izopimpinellinę, liczne sole, kwasy i witaminy.
Działanie: fotouczulające, wykrztuśne, trawienne,
wiatropędne, przeciwzapalne, odkażające, uspokajające, żółciopędne, odżywcze i
wzmacniające, moczopędne; uszczelniające naczynia krwionośne.
Wskazania: kaszel (suchy), przeziębienie, choroby
zakaźne, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia trawienia, nieżyty
dróg oddechowych i płuc, biegunka, nerwica żołądka. Właściwości fotouczulające
mogą być wykorzystane w leczeniu trądziku i łuszczycy (picie naparu i
stosowanie zewnętrzne). Znany zielarz W. Poprzęcki zaleca barszcz na wrzody
skórne oraz ropnie.
Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na roślinę, krwawa
biegunka, krwiomocz.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
·
Napar - 3-4 razy dz. po 100 ml; w kaszlu i nieżytach układu
oddechowego - co 4 godz. po 50 ml; płukanka - stany zapalne jamy ustnej i
gardła oraz narządów płciowych; okłady, przemywania.
·
Pulvis Heraclei (liść, owoce lub korzeń) - 3 razy dz. po pół
łyżeczki.
·
Cutipulvis Heraclei (korzeń!) - do zasypywania ran, owrzodzeń,
mokrych wyprysków.
·
Mel Heraclei - 4 razy dz. po 1 łyżce w kaszlu lub jako lek wzmacniający.
·
Extractum Heraclei na wódce: do pędzlowań i przemywań schorzałych
miejsc; doustnie - w kaszlu - 4-6 razy dz. po 20 kropli w 50 ml wody lub mleka
z miodem, w innych schorzeniach - 3 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody;
płukanka, do okładów po rozcieńczeniu - 15 ml ekstraktu + 200 ml wody.
·
Alkoholmel Heraclei - jako środek wzmacniający i wykrztuśny - 3-4
razy dz. po 15 ml.
Barwinek
pospolity - Vinca minor (L.); (!)
Barwinek
zielny - Vinca herbacea (W.K.); (!)
Rodzina
- Apocynaceae
Opis
Barwinek pospolity czyli mniejszy - roślina wieloletnia mająca
postać krzewinki dorastającej do
Barwinek zielny - krzewinka o łodygach płożących się lecz nie
puszczających korzeni w węzłach i nagich; liście dolne jajowate lub
jajowatowydłużone; liście górne lancetowate, kwiaty niebieskofioletowe,
5-płatkowe; działki orzęsione. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie na łąkach,
polanach, zboczach i leśnych drogach. Występowanie regionalne wymaga zbadania.
Prawdopodobnie można go spotkać w południowo-wschodniej części naszego kraju.
Niekiedy uprawiany w ogrodach w celach ozdobniczych.
Surowiec
Ziele - Herba Vincae lub raczej liść - Folium Vincae. Suszy się je
w temp. ok.
Skład chemiczny
Barwinek zawiera alkaloidy indolowe (vinkamina czyli minorina,
vincyna, winkaminaryna), zw. eburnaminowe), goryczkę, garbniki, kw. ursolowy,
sole, witaminy, leukoantodyjanidynę, pektyny, flawonoidy i in.
Działanie: obniżające ciśnienie krwi,
przeciwkrwotoczne, wzmacniające, przeciwbólowe, antylaktacyjne,
przeciwbiegunkowe, odtruwające, przeciwmiażdżycowe, poprawiające krążenie
mózgowe i wieńcowe, wzmacniające serce, przeciwcukrzycowe.
Wskazania: zawroty i bóle głowy, szum w uszach, kłopoty z
pamięcią, miażdżyca, choroba wieńcowa, osłabienie serca, osłabienie, mlekotok,
biegunka, niestrawność, nadmierne i bolesne krwawienia miesiączkowe, krwotoki
wewnętrzne, stany zapalne skóry, jamy ustnej i gardła, nadciśnienie, cukrzyca.
Preparaty,
dawkowanie, stosowanie:
- Odwar - 3
razy dz. po 30 ml;
- Napar - 3
razy dz. po 30 ml;
- Tinctura
Vincae - 3-4 razy dz. po 40 kropli;
- Intractum
Vincae - 3-4 razy dz. po 30-40 kropli;
W aptekach można nabyć gotowe preparaty z barwinka, np. Vincamine
(doustnie - 10-20 mg co 8-12 godzin): Vincarutine (z dodatkiem rutyny) firmy
Pharbiol – kaps. 20 mg winkaminy; Vincamin
Ratiopharm - tabl. powl. 10 mg, tabl. 20 mg, tabl. retard 30 mg i 60 mg;
Vincafor (Pharmapharm) – kaps. 30 mg; Pervincamine (Synthelabo) – kaps. 20 mg.
Wymienione leki poprawiają przepływ krwi przez naczynia mózgowe, i podaje się
je w zaburzeniach ukrwienia mózgu, spowodowanych udarem i urazem mózgu,
zmianami miażdżycowymi; w stanach skurczowych naczyń mózgowych, w zmianach
naczyń oka i błędnika. Zwiększają one równocześnie podaż tlenu dla mózgowia, co
może być wykorzystane w leczeniu osób często słabnących.
Bazylia
pospolita - Ocinum basilicum (L.)
Rodzina
- Labiatae
Opis
Roślina jednoroczna dorastająca do
Surowiec
Zbiera się ziele w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do
Skład chemiczny
Ziele zawiera ok. 1% olejku eterycznego (a w nim: eugenol,
linalol, cyneol, kamforę, metylochawikol, alfa-pinen, karwakol, pinen),
garbniki - do 5-6%, flawonoidy, saponiny (ok. 0,13%), kw. kawowy, kw.
cytrynowy, kw. rozmarynowy, kwasy tłuszczowe, glikozydy, goryczki, liczne sole
i witaminy.
Działanie: głównie pobudzające wydzielanie śliny, soku
żołądkowego, trzustkowego, jelitowego i żółci, ponadto wiatropędne, odkażające,
wykrztuśne, przeciwzapalne, napotne, mlekopędne, pobudzające ośrodek
naczynioruchowy, ogólnie tonizujące.
Wskazania: zaburzenia trawienia, brak apetytu, lekkie
bóle brzucha, nieżyty zatok i układu oddechowego.
Przeciwwskazania: ciąża
Preparaty,
dawkowanie i stosowanie:
·
napar - 3-4 razy dz. po 100-150 ml;
·
odwar - 3-4 razy dz. po 100 ml; płukanka; do okładów;
·
Tinctura Basilici - 3-4 razy dz. po 5-10 ml; do przemywań i
wcierań;
·
Oleum Basilici naszej produkcji - 2-3 razy dz. po 1 łyżce (na
pobudzenie apetytu); jako przyprawa do potraw (zup, sosów, mięs itd.); do
wcierań (w całe ciało lub miejscowo w chorobach zakaźnych, przeziębieniowych, w
nieżytach układu oddechowego i po przemarznięciu; nerwobóle, bóle mięśniowe) i
okładów na ropnie oraz rany (owrzodzenia).
·
Olejek eteryczny bazyliowy: 1-3 razy dz. po 2-3 krople na miodzie
lub w mleku przy nieżytach układu oddechowego, przeziębieniach, zaburzeniach
trawiennych, skąpych miesiączkach i blednicy. Nie stosować przy nadmiernym
miesiączkowaniu i w ciąży.
Berberys zwyczajny - Berberis vulgaris (L.)
Rodzina
- Berberidaceae
Opis
Krzew dorastający do około
Surowiec.
Surowcem jest kora - Cortex Berberidis i korzeń - Radix
Berberidis, które jednak można z nadwyżką zastąpić gałązkami (2-3-letnimi) -
Frondes Berberidis. Ponadto wykorzystuje się liść i owoc berberysu - Folium et
Fructus Berberidis. Liście należy zbierać przed lub w czasie kwitnienia
rośliny.
Skład chemiczny.
Owoce zawierają kwas jabłkowy (6,5%), kw. cytrynowy (ok. 5-6%),
wit. C - ok. 70 mg/100 g, cukry - ok. 7%, flawonoidy, barwniki (antocyjany,
ksantofile), sole mineralne, alkaloidy, gorycze, garbniki, pektyny, kwas winowy
i in.
Liście, gałązki, kora i korzenie zawierają garbniki, kwasy i
alkaloidy: berberynę i barbaminę (berbaminę) - ok. 2-3% (przeciętnie -1-1,5%.
Działanie: silnie żółciopędne, rozkurczowe,
antybiotyczne, ściągające (przeciwbiegunkowe), krwiotamujące.
Owoce działają orzeźwiająco, wzmacniająco, wykrztuśnie,
moczopędnie, odtruwające i przeciwgorączkowo.
Wskazania (owoce): choroby przeziębieniowe, kaszel, gorączka,
osłabienie, zatrucia, choroby skórne, zaburzenia przemiany materii.
Wskazania (liść, kora, korzeń, gałązki):
upławy, nadmierne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne narządów płciowych,
żółtaczki, niewydolność wątroby, kamica żółciowa, zastoje żółci, po wycięciu
pęcherzyka żółciowego, bóle wątroby, choroby trzustki i bańki
wątrobowo-trzustkowej, nieżyt żołądka i jelit, zaburzenia przemiany materii,
choroby dziąseł, nadciśnienie.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- napar (liście, owoce) - 100-150 ml 3-4 razy dz.;
- odwar (kora, gałązki, owoce, korzeń) - 100 ml 2 razy dz.;
ponadto do płukania jamy ustnej i gardła oraz narządów płciowych przy stanach
zapalnych i zakażeniowych; do okładów i przemywań. W chorobach dziąseł
(krwawienia, odstawanie od zębów) stosować płukankę z odwaru owocowego i
jednocześnie pić ten odwar 4 razy dz. po 150 ml z miodem.
- Tinctura Berberidis - 3-4 razy dz. po 5 ml; do pędzlowań i
przemywań aft, liszajców, owrzodzeń, ran, oparzeń, ropni, pryszczy, opryszczek,
mokrych wyprysków, zajadów itd.; jako płukanka - 1 łyżka nalewki na 100-150 ml
wody; przyrządzą się ją ze wszystkich surowców;
- Alkoholmel Berberidis (nalewka owocowa + miód) - 3-4 razy dz. po
1 łyżce przy kaszlu, przeziębieniu, nieżytach układu oddechowego i osłabieniu;
·
Succus Berberidis (z owoców) - 3-4 razy dz. po 100-150 ml;
·
Sirupus Berberidis (z owoców) - 3-4 razy dz. lub częściej po 1
łyżce.
Bertram
lekarski - Anacyclus officinarum (Hayne);(!)
Bertram
szarolistny czyli dalmacki (maruna!) - Pyrethrum cinerariaefolium (Trev.);(!)
Rodzina
- Compositae
Opis
Obie rośliny są do siebie bardzo podobne.
Rośliny dwu- lub wieloletnie, wytwarzające w pierwszym roku życia
rozetkę liści. W następnych latach wyrastają rozgałęzione pędy dorastające do
50-
Surowiec
Pozyskuje się korzeń i kwiat (koszyczek) maruny - Radix et Flos
(Anthodium) Anacycli (Pyrethri). Surowce suszy się w temp. do 40° C.
Skład chemiczny
Maruny zawierają olejek eteryczny - 0,3-0,5%, alkohole (np.
phyrethrol), alkaloidy (pyretryny I i II, cyneryny i yasmoliny), cholinę,
inulinę - ok. 30%, stachydrynę, żywicę, kwasy (chryzantemowy i pyretrowy),
sole. Surowce zawierają około 0,5-1% pyretryn (do 1,5%).
Działanie: przeciwbólowe, przeciwrobacze, owadobójcze.
Wskazania: pasożyty (glisty, owsiki, tasiemce, wszy,
pluskwy, pchły, świerzbowce, swędziki, skórożarłoczki), bóle żołądka, bóle
nerwowe.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- odwar (1 łyżka suszu na 200 ml wody - gotować 5 minut) -3 razy
dz. po 100 ml i jednocześnie lewatywa (100 ml płynu doodbytniczo o temp.
Rp. Mieszanka przeczyszczająca - przeciwrobacza
Ziele glistnika - 1 łyżka
Kora lub owoc trzmieliny - 1 łyżka
Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
Zmieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować;
odstawić na 30 minut; przecedzić.
Wypić 200 ml. Jako środka przeczyszczającego można też użyć
wyciągu glicerynowego z glistnika, mniszka, perzu, lepiężnika czy nasturcji, a
także samej gliceryny (dzieci ważące 20-
- Pulvis Pyrethri - 3 razy dz. po tyle proszku ile mieści się na
końcu łyżeczki (max. 1/3 łyżeczki) od herbaty; dobrze popić. Stosować przy
nerwobólach i wyczerpaniu nerwowym.
- Tinctura Anacycli (na korzeniu) - 3 razy dz. po 30-40 kropli w
50 ml wody; do wcierań w stanie nierozcieńczonym przy wszawicy i innych
pasożytach (np. kleszcze, świerzbowce); do spryskiwania przedmiotów pokrytych
owadami lub roztoczami (w przypadku porażonych roślin stosować opryskiwanie
odwarem (mocnym) lub opylanie proszkiem marunowym);
- Acetum Anacycli - do wcierań w miejsca zawszone (zwilżone włosy
zmoczyć nierozcieńczonym octem marunowym i nakryć folią na 2 godziny po czym
spłukać w naparze, odwarze lub w wodzie z dodatkiem octu lub nalewki z tej
rośliny; w razie potrzeby zabieg powtórzyć); do opryskiwania miejsc pokrytych
owadami. Octem anacyklowym zwalczać też kleszcze i świerzby.
- Roztwory (ocet - 1 łyżka leku na 200 ml wody, nalewka -1 łyżka
na 200-250 ml wody) stosować do płukania narządów płciowych zakażonych
pasożytami; można do tego celu stosować też mocne napary i odwary.
·
Gel Anacycli ad usum externum (galaretka marunowa do użytku
zewnętrznego) - stosować doodbytniczo (podgrzać do temp.
Bez
czarny - Sambucus nigra (L.)
Rodzina
- Caprifoliaceae
Opis botaniczny
Krzew lub drzewko dorastające do
Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie w zaroślach, zagajnikach, w
sadach, w lasach, przy polach i rzekach. Pospolity w całej Polsce. Roślina
posiada charakterystyczny zapach.
Surowiec
Materiałem zielarskim są: liść, kwiatostan, kora i owoc - Folium,
Inflorescentia, Cortex et Fructus Sambuci nigrae. Liście pozyskuje się od maja
do czerwca. Bezsensowne jest oddzielanie kwiatów od szypuł na których są
osadzone. Wartościowe są całe baldachy. Korę można pozyskiwać przez cały rok.
Owoce należy wysuszyć w temp. około 60-
Flos et Fructus Sambuci - w wolnej sprzedaży w aptekach i w
sklepach zielarskich (opak. 20, 25 i
Skład chemiczny
Owoce posiadają glikozyd - sambunigrynę, kwasy (chinowy,
chlorogenowy, jabłkowy- 1,18%, szikimowy), węglowodany - ok. 6%, witaminy z
grupy B, wit. C i H, karoten, sole - ok. 1%, pektyny - 3,5%, garbniki - ok. 6%,
antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjaniny,
3-sambubiozydo-5-glukozyd cyjanidyny). W owocach jest około 60-100 mg wit.C w
Liście posiadają znaczne ilości wit. C, bo około 200-300 mg w
Kora bzu czarnego bogata jest w garbniki, saponiny, żywice,
cholinę, sytosterol, kwasy, sole, olejek eteryczny, glikozydy i alkaloidy; jej
skład wymaga zbadania.
Działanie
Kwiat: wykrztuśne, przeciwzapalne, odkażające,
przeciwropne, napotne, odtruwające, przeciwgorączkowe, moczopędne,
przeciwobrzękowe, rozkurczowe, rozgrzewające, uspokajające, nasenne (w stosunku
do dzieci), uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne,
przeciwmiażdżycowe, ogólnie wzmacniające, przedłużające działanie witaminy C,
regulujące przemianę materii.
Owoc: regulujące wypróżnienia lub lekko przeczyszczające,
wzmacniające ogólnie, napotne, przeciwgorączkowe, odtruwające organizm,
moczopędne, przeciwbólowe (w przypadku nerwo- i mięśniobóli), żółciopędne, rozkurczowe.
Liść: lekko przeczyszczające, przeciwkaszlowe, wykrztuśne,
powlekające (osłaniające), żółciopędne, pobudzające wydzielanie śliny i soku
żołądkowego oraz apetyt, wzmacniające ogólnie i naczynia krwionośne,
moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwreumatyczne, “czyszczące krew” ze
szkodliwych substancji, regulujące metabolizm, odkażające.
Kora: silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwartretyczne,
silnie przeciwgorączkowe, napotne i odtruwające, żółciopędne,
przeciwreumatyczne, przyśpieszające przemianę materii, ściągające, odkażające,
przeciwkamicze (układ moczowy).
Wskazania:
Kwiat: przeziębienie, grypa, odrą i inne choroby
zakaźne, gorączka, kaszel, zmarznięcie, stany zapalne gardła, nieżyt zatok,
choroby alergiczne, nieżyt układu oddechowego, nieżyt żołądka i jelit,
zapalenie migdałków, pękanie naczyń krwionośnych (plamice), miażdżyca,
zaburzenia trawienne, zatrucia, choroby skórne, rekonwalescencja, zaburzenia
metaboliczne. Zewnętrznie (jednocześnie stosować doustnie): stany zapalne gałki
ocznej, spojówek i powiek, przemęczenie, opuchnięcie i łzawienie oczu, pękanie
naczyń w oku, stany ropne oczu, zapalenie skóry i narządów płciowych, upławy,
ropnie, rany, liszaje, wrzody.
Owoc: zaparcia, stany ozdrowieńcze, gorączka, przeziębienie,
choroby zakaźne, kaszel, bóle nerwowe, nieżyt oskrzeli i krtani, skąpomocz,
zatrucia, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego (lek wspomagający !), choroby
alergiczne.
Liść: zaparcia, zaburzenia przemiany materii, kamica żółciowa
i moczowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, kaszel,
przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, nieżyt żołądka, zgaga, choroba
wrzodowa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby uczuleniowe,
reumatyzm, dna, zatrucia, kora: obrzęki, kamica moczowa, zapalenie nerek i pęcherza
moczowego, skąpomocz, krwiomocz, białkomocz, ropomocz, otyłość, gorączka,
zatrucia, choroby skórne, zakaźne i przeziębieniowe, reumatyzm, dna, zastoje
żółci.
Przeciwwskazania: nudności i wymioty.
Preparaty, dawkowanie, stosowanie:
odwar (kora, owoce!) - 100-150 ml (z kory) - 150-200 ml (z owoców)
2-3 razy dz. (w gorączce - 4-6 razy dz. po 100 ml); owoce gotować nie dłużej
jak 5 minut, a otrzymany wywar polecam osłodzić miodem; korę gotować 10-15
minut, odstawić i trzymać pod przykryciem 30 minut po czym przefiltrować.
- napar (z liści i kwiatów) - 100-150 ml 2-3 razy dz.; w chorobach
ostrych - 150-200 ml 3-4 razy dz.; napar kwiatowy można osłodzić miodem;
ponadto stosować jako płukankę i do okładów na skórę oraz oczy (10 minutowe
zmieniane co 5 minut);
- sok (z owoców) - 50 ml 3-4 razy dz.;
- Sirupus Sambuci nigri (z kwiatów świeżych) - 2 łyżki 3-4 razy
dz.;
- Mel Sambuci nigri z pyłkiem kwiatowym: zebrany pyłek ze świeżych
kwiatów zmieszać z miodem (1 łyżeczka pyłku na 2 łyżki miodu naturalnego) i zażywać
3-4 razy dz. przy kaszlu, chorobach zakaźnych, przeziębieniowych i przy
osłabieniu;
- Tinctura Sambuci nigri (liść, kwiat, kora): do pędzlowań i
przemywań schorzałych miejsc (rany, oparzenia, owrzodzenia itd.
Uwagi! Świeżych owoców nie wolno zjadać. Nadają się one tylko do
spożycia po zagotowaniu. Jeżeli z owoców przyrządza się marmoladki, kompoty,
galaretki, dżemy, wina to należy oddzielić od nich pestki (przecieranie przez
sito, cedzenie itd.). Pestki z owoców nie mogą dostać się do naszych żołądków,
gdyż tam pod wpływem pewnych enzymów wydzielają szkodliwy kwas cyjanowodorowy.
Sam sok i miąższ z owoców jest bardzo wartościowy i zupełnie nieszkodliwy
(bezpieczny) zarówno dla małych dzieci jak i osób starszych wiekiem. Bezpieczne
są także wyciągi z owoców (wodne, octowe, alkoholowe) “zagotowane”, gdyż wysoka
temp. rozkłada szkodliwe substancje. Wyciągi z kwiatów bzu czarnego można z
powodzeniem podawać niemowlętom. Liście i korę bzu można stosować w leczeniu
dzieci, które ukończyły 1 rok (12 msc. życia).
Bez hebd
- Sambucus ebulus (L.)
Bez
koralowy - Sambucus racemosa (L.)
Rodzina
- Caprifoliaceae
Opis
Bez hebd - krzewinka wieloletnia dorastająca do ok.
Bez koralowy (kalinka) - krzew dorastający do ok.
Surowiec
W lecznictwie wykorzystuje się; kwiat, owoc i liść - Flos, Fructus
et Folium Sambuci ebuli (hebdu) vel racemosae (kalinki). Z hebdu pozyskuje się
też niekiedy korę - Cortex Sambuci ebuli. Owoce suszy się w temp. 60-
Skład chemiczny
Korzeń, kora, liście i owoce hebdu zawierają olejek eteryczny w
ilości ok. 0,075%, saponiny, garbniki, kwasy (ursolowy, chlorogenowy,
szikimowy, kawowy, siarkowy), sole (siarczki, siarczany, węglany, octany,
szczawiany), alkaloidy (?), glikozyd - sambunigrynę, flawonoidy. Kalinka
posiada w swych organach dużo kwasu ursolowego, saponiny, garbniki, glikozydy
fenolowe,, nitrylozydy, alkaloidy (sambucynę), emulsynę, sole i in. Owoce
zawierają ok. 3% cukrów, ok. 2% kwasów organicznych, kwas askorbinowy - ok.
30-50 mg/100 g, pektyny, karoten, antocyjaniany (np. chryzanteminę). Skład
chemiczny obu gatunków wymaga dokładniejszego sprawdzenia.
Działanie: głównie napotne, przeciwgorączkowe,
moczopędne, odtruwające, przeczyszczające, wykrztuśne, odkażające, żółciopędne,
przeciwreumatyczne, przeciwartretyczne, przeciwzapalne, uspokajające,
pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, przeciwrobacze i przeciwobrzękowe.
Stare źródła podają, że obie rośliny regulują przemianę materii i działają
przeciwbólowo.
Wskazania: zaparcia, skąpomocz, kamica moczowa i
żółciowa, zastoje żółci, gorączka, przeziębienie, otyłość, reumatyzm, dna,
obrzęki zastoinowe, nadciśnienie, bóle nerwowe, nieżyt układu oddechowego.
Przeciwwskazania: nudności, biegunka.
Preparaty, dawkowanie, stosowanie:
·
odwar (kora, owoc, korzeń) gotowany 10 minut - 100 ml 3 razy dz.;
w gorączce - 50 ml 4 razy dz.; odwar z owoców osłodzić miodem; stosować jako płukankę
i do okładów na rany, owrzodzenia, liszaje i ropnie.
·
napar (liść, kwiat) - 50 ml 3-4 razy dz. (z kwiatów - max. 100 ml
4 razy dz.), można z miodem; do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach
ropnych i zapalnych.
Część II b
Głównie na podstawie:
Poradnik Fitoterapii
Krosno 1990-1994
Maszynopis zeskanowano
Dokument i receptury chronione prawami
autorskimi
---
Bez
koralowy (kalinka) - Sambucus racemosa (Caprifoliaceae)
Opis
Krzew dorastający do
Surowiec
Surowcem jest owoc bzu koralowego - Fructus Sambuci racemosae.
Zbiera się tylko dojrzałe owoce i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp.
8Oo C. Cennym surowcem są świeże owoce, z których można przyrządzać
soki, syropy oraz marmoladki.
Skład chemiczny
Owoce zawierają cukry - ok. 3%, kwasy organiczne - ok. 2%,
karoten, kwas askorbinowy - ok. 20-50 mg/100 g, kwas ursolowy, garbniki,
alkaloidy, pektyny i glikozyd charakterystyczny dla rodzaju Sambucus.
Działanie i zastosowanie
Sok i syrop stosuje się przy chorobach przeziębieniowych, w
gorączce, w chorobach zakaźnych, w skąpomoczu i w niektórych chorobach skóry
związanych z zaburzeniami przemiany materii. Odwar działa podobnie jak syrop i
sok, to znaczy: napotnie, przeciwgorączkowo, słabo moczopędnie, wykrztuśnie,
reguluje metabolizm i wypróżnienia.
Odwar z owoców: 2-3 łyżki suszu zalać 2 szkl. wody; gotować 3
min.; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić kilka razy
dziennie po 150-200 ml; dzieci zależnie od wieku - 50-100-150 ml.
Rp. Sok lub syrop z owoców bzu koralowego-kalinki
3-
Uwagi ! Surowych owoców nie wolno zjadać. Nie wolno konsumować
przetworów zawierających pestki owoców.
Biedrzeniec
anyż - Pimpinella anisum (Umbelliferae)
Opis
Roślina jednoroczna; łodyga 15-
Surowiec
Surowcem jest owoc anyżu - Fructus Anisi, FP II,III,IV i V. Owoce
(Herbapol, Phytopharm, Kawon, Zioła Lecznicze Boguccy) można kupić w sklepach
zielarskich i w aptekach (opak. 25 i
Skład chemiczny
Owoce anyżku zawierają 1-5% olejku eterycznego, 28% tłustego oleju
(kw. oleinowy - 56%, kw. petroselinowy - 23,56%, kw. palmitynowy - 3,25%, kw.
linolowy - 17,16%), węglowodany, białkowce, cholinę i śluzy.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z anyżu działają wiatropędnie, przeciwskurczowo, napotnie,
mlekopędnie, wykrztuśnie, uspokajająco; wzmagają wytwarzanie soku żołądkowego,
upłynniają zalegającą wydzielinę śluzową w drogach oddechowych, działają
sekrolitycznie. Wodne wyciągi z anyżu można podawać niemowlętom, są bezpieczne
i nieszkodliwe. Regulują trawienie, likwidują wzdęcia, znoszą bolesne skurcze
żołądka i jelit, ułatwiają niemowlęciu zaśniecie. Matki karmiące powinny
również pić odwar z owoców, z którego pewne substancje przenikają do mleka działając
potem bardzo korzystnie w organizmie niemowlęcia.
Odwar: 2 łyżki grubo zmielonych (np. w młynku do kawy) owoców
anyżkowych zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut pod
szczelnym przykryciem; przecedzić; posłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po
150-200 ml; dzieci - 100-150 ml kilka razy dz. Błędem jest (zwyczajne
marnotrawstwo) zalewanie wodą całych owoców.
Napar mleczny: 2 łyżki owoców zalać 200 ml wrzącego mleka;
odstawić na 15 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić kilka razy dz. po
150-200 ml; dzieci - 100-150 ml; niemowlęta - 2-3 łyżki mlecznego wyciągu 2-4
razy dz. W razie zaburzeń trawiennych podawać niemowlętom i dzieciom wodny
wyciąg z owoców i bez miodu.
Rp. Mieszanka ARP
Owoc anyżku - 1 łyżka
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Kwiat wrzosu lub pierwiosnka - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody lub mleka
(zależnie od potrzeby); odstawić na 15 minut; przecedzić; jeżeli to jest
wskazane (np. przy kaszlu, katarze, zapaleniu płuc, przeziębieniu, chorobach
zakaźnych) posłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2-3 łyżki
naparu wodnego (zaburzenia trawienne) lub mlecznego (przy innych - wiadomych
schorzeniach.
Miód anyżkowy - Mel Anisi: suche owoce zmielić w młynku do kawy na
bardzo drobny proszek. Na każdą łyżeczkę proszku dać 2 łyżki miodu i 10 kropli
gliceryny lub wódki; wymieszać to wszystko starannie. Zażywać 3-4 razy dz. po 1
łyżce przy kaszlu, przeziębieniu, osłabieniu, katarze, grypie itd. Małym
dzieciom podaje się 1-2 łyżeczki takiego miodku.
Nalewka anyżowa - Tinctura Anisi: pół szkl. grubo zmielonych
owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy
dz. po 1 łyżeczce lub max. 1 łyżce na miodzie lub w mleku (przy zaburzeniach
trawiennych w wodzie). Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki nalewki w gorącym mleku
lub w wodzie przegotowanej 3-4 razy dz.
Alkoholmel Anisi: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu; wymieszać.
Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać mleko gorące dobrze osłodzone
tym przetworem.
Olej anyżowy - Oleum Anisi: pół szkl. grubo zmielonych owoców
anyżku zalać 200 ml gorącego oleju jadalnego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować.
Dla lepszego trawienia zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce. Stosować do wcierań
leczniczych (przeziębienie, choroby zakaźne, postrzał, reumatyzm, zmarznięcie,
mięśniobóle; chore miejsca nacierać przed snem i rano; przy chorobach ogólnych
olej wcierać w szyję, klatkę piersiową, brzuch, w stopy oraz w plecy), ponadto
używać jako przyprawę do zup, sosów, mięs, ryb, sałatek.
Wyciąg glicerynowy: 3 łyżki grubo zmielonych owoców zalać
gliceryny i 1 łyżką wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować.
Otrzymany przetwór wymieszać z 2 łyżkami soku dowolnego. Zażywać 1-2 razy dz.
po 3-4 łyżki w razie zatwardzenia połączonego z zaburzeniami trawiennymi (wzdęciami,
bólami brzucha, uczuciem pełności w brzuchu itd.).
Do kąpieli
aromatycznych i leczniczych (reumatyzm, schorzenia dróg oddechowych, zmęczenie,
bezsenność) używa się odwar z korzeni lub z ziela suszonego, zebranego z
własnej uprawy po pozyskaniu z niego owoców.
1 szkl. suszu zalać
Oczywiście
do kąpieli można użyć również olejku anyżowego – patrz strona:
http://www.rozanski.henryk.gower.pl/fitofarmakologia.htm
Biedrzeniec
mniejszy i biedrzeniec większy - Pimpinella saxifraga et Pimpinella maior (Umbelliferae)
Opis
Biedrzeniec mniejszy to roślina wieloletnia bardzo często spotykana
na suchych zboczach, na łąkach, na polanach oraz w suchych lasach i w
zaroślach; lubi gleby kamieniste; łodyga górą prawie bezlistna, podłużnie
kreskowana, bez głębokich bruzd, wyprostowana, walcowata, gałęzista, krótko
omszona; liście pojedynczo pierzastodzielne; odcinki odziomkowych liści
kolistojajowate, niepodzielone, brzegiem ząbkowane, siedzące, wrębne lub
dzielne; odcinki górnych liści pierzastodzielne, o odcinkach drugiego rzędu
równowąskich lub lancetowato-równowąskich; baldachy o 10-15 cienkich
szypułkach; pokryw i pokrywek brak; korona biała; płatki owłosione, na brzegach
orzęsione; rozłupki nagie, wyraźnie z boków spłaszczone, złączone ze sobą wąską
powierzchnią. Kwitnie od czerwca do września.
Biedrzeniec większy występuje na niżu i w górach, jako roślina
wilgotnych zarośli, skrajów lasów, łąk i ziołorośli. Bylina,
Surowiec
Surowcem są: korzeń oraz liście - Radix et Folium Pimpinellae.
Korzenie wykopujemy wiosną, późnym latem lub w Jesieni; szybko myjemy, osuszamy
i kroimy wzdłuż na paski; suszymy w normalnej lub w podwyższonej (otwarty
piekarnik ogrzany do temp. 60-
Skład chemiczny
Surowce zawierają olejek eteryczny - do 0,5%, a w nim pochodne
kumaryny: pimpinellina, izopimpinellina, bergapten i umbeliferon; ponadto
żywice, garbniki, kwasy organiczne, węglowodany, białkowce i saponiny.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z surowców działają wykrztuśnie, rozkurczowo,
przeciwastmatycznie, moczopędnie, antyseptycznie, żołądkowo i rozgrzewająco.
Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu
oddechowego, chrypka, skąpomocz, stany zapalne pęcherza moczowego i cewki
moczowej, niestrawność, wzdęcia, kurcze jelitowe, choroby skórne (trądziki,
łuszczyca), zastoje i niedostateczne wydzielanie żółci, zaburzenia
miesiączkowania (nieregularne i skąpe), upławy (jednocześnie stosować
nasiadówki), nerwice wegetatywne, dychawica oskrzelowa, utrudnione oddychanie,
kaszel.
Przeciwwskazania: ciąża (w dużych dawkach mogą spowodować
skurcze macicy i poronienie !).
Napar: 2 łyżki suchych zmielonych liści lub korzeni zalać 400 ml
wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml;
dzieci: 1 r. ż. - 1 łyżka, 3 r. ż. (ok.
Odwar: 2 łyżki korzeni zaleć 2 szkl. wody; gotować 5 minut;
odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.
Napar mleczny: 2 łyżki korzeni zalać 2 szkl. wrzącego mleka;
odstawić na 15 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić jak napar wodny.
Nalewka biedrzeńcowa - Tinctura Pimpinellae: pół szkl. korzeni lub
liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz.
po 1 łyżeczce (przy nerwicach zażywać 1 łyżkę nalewki 1-2 razy dz. w 50 ml
wody) na wodzie lub mleku.
Alkoholmel Pimpinellae: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu;
wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce jako środek wzmacniający i
wykrztuśny. Dzieciom osłodzić tym przetworem gorące mleko.
Rozcieńczoną nalewką (1 łyżka nalewki na 150 ml wody) lub wodnymi
wyciągami z surowców płukać jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych. Ze
świeżego korzenia można przyrządzie intrakt i stosować jak nalewkę (pół szkl.
świeżego zmielonego surowca zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni;
przefiltrować).
Do wcierań leczniczych (mięśniobole, nerwo- i stawobóle,
przeziębienie, nieżyty dróg oddechowych, zmarznięcie, choroby zakaźne) stosować
olej biedrzeńcowy - Oleum Pimpinellae (pół szkl. suchego lub świeżego korzenia
zalać 200 ml gorącego oleju, np. słonecznikowego; wytrawiać 14 dni;
przefiltrować). Przy chorobach ogólnych nacierać olejem: stopy aż po kostki,
plecy, brzuch, klatkę piersiową i szyję, 2 razy dz.
Olej biedrzeńcowy jest znakomitą przyprawą do różnych potraw
(sałatki, potrawy mięsne).
Bluszczyk
kurdybanek - Glechoma hederaceae (Labiatae sive Lamiaceae)
Opis
Bluszczyk kurdybanek występuje pospolicie w miejscach cienistych,
na przydrożach, na wzgórzach, w ogrodach, w zaroślach i w lasach, często rośnie
wraz z przetacznikami. Można go znaleźć w całym kraju. Roślina wieloletnia, do
Surowiec
Surowcem jest ziele - Herba Glechomae (dawne nazwy to Herba
Hederae terrestris seu Glechomae hederaceae).
Ziele pozyskujemy ze stanu naturalnego lub ze sklepu zielarskiego.
Surowiec zbieramy w czasie kwitnienia rośliny lub w początkach kwitnienia
(maj). Suszymy w normalnej temperaturze. Suche i rozdrobnione ziele
przechowywać w szczelnych słojach.
Skład chemiczny
Ziele kurdybanka zawiera gorycze terpenowe (marubinę, glechominę),
żywice, olejek eteryczny - ok. 0,06%, garbniki - ok. 6-7%, saponiny, cholinę,
woski, flawonoidy, sole mineralne, kwasy (winowy, jabłkowy, octowy, bursztynowy
i in.), witaminy, fermenty i prawdopodobnie alkaloidy (zdania podzielone na
temat występowania tych związków w bluszczyku, zważając jednak na jego
działanie farmakologiczne należy przypuszczać, iż zawiera on znacznie więcej do
dziś nie zbadanych ciał czynnych).
Działanie i zastosowanie
Kurdybanek działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie,
tonizująco ogólnie, rozkurczowo, wykrztuśnie; wzmacnia odporność immunologiczną
organizmu co można wytłumaczyć tym, że kurdybenek wzmaga leukopoezę, a co za
tym idzie zwiększa liczbę leukocytów (białych ciałek krwi) we krwi co jest
bardzo wyraźne; przyśpiesza tętno poprzez wzmacniający (kardiotoniczny) wpływ
na serce; reguluje wypróżnienia i przemianę materii, zwiększa zapotrzebowanie
organizmu na tlen poprzez przyśpieszenie oddechów (oddychanie staje się
głębokie i pełne, a zarazem odbywa się szybciej); zwiększa wydzielanie soku
żołądkowego, śliny i soku trzustkowego; polepsza trawienie; usuwa z organizmu
szkodliwe produkty przemiany materii. O kurdybanku napisali bracia C. i K.
Bauhinowie oraz Hildegarda. Dawniej uważano, że bluszczyk odpędza “siły
nieczyste”.
Wskazania: mała liczba leukocytów we krwi (np. przy
agranulocytozie), mała odporność na choroby (osłabiony układ immunologiczny),
choroby układu oddechowego (zakażenia, stany zapalne, katar, kaszel), astma,
duszności, zawroty głowy i szum w uszach, choroby skórne, kamica moczowa i
żółciowa, zastoje żółci, choroby wątroby, skąpomocz, skurcze jelitowe i
żołądka, zaburzenia trawienia (wzdęcia, odbijanie, burczenie i przelewanie w
jelitach, zła perystaltyka jelit), niedokwaśność treści żołądka, brak apetytu,
zaparcia, zaburzenia metaboliczne, biegunki, przeziębienie, gorączka, choroby
trzustki.
Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące
Nalewka kurdybankowa - Tinctura Hederae: pół szkl. suchego ziela
zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po
1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub mleka osłodzonego miodem.
Intrakt - Intractum Glechomae: pół szkl. świeżego ziela przemielonego
przez maszynkę zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; macerować 10 dni;
przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieci: 3 r. ż. - 2 ml, 7 r. ż. -
3 ml, 10 r. ż. - 4 ml, 15 r. ż. - 7-8 ml, w 50 ml wody lub w mleku osłodzonym
miodem.
Alkoholmel Hederae: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100 ml
miodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom osłodzić tym
przetworem mleko gorące i podawać 3-4 razy dz.
Syropek kurdybankowy - Sirupus Hederae. Świeże ziele przepuścić
przez sokowirówkę w celu uzyskania soku. Do 100 ml soku wlać 100 ml miodu,
wsypać 100 ml cukru, dodać kilka lasek cynamonu lub wanilii oraz sok z 1 małej
cytryny; wymieszać to wszystko. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Dzieciom
podawać 2 łyżeczki tego preparatu 4 razy dz. Działa on wybitnie wzmacniająco i
wykrztuśnie.
Miód bluszczykowy: suche ziele zmielić w młynku do kawy na drobny
proszek. Na każdą 1 płaską łyżeczkę proszku dać 2 łyżki miodu oraz 10 kropli
wódki lub gliceryny; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać
1-2 łyżeczki miodu 3-4 razy dz.
Zawiesina bluszczykowa: na każdą 1 łyżkę czubatą sproszkowanego
ziela dać 5 łyżek gliceryny, 3 łyżki miodu i 2 łyżki dowolnego soku owocowego,
wszystko wymieszać. Przed zażyciem wstrząsnąć zawiesiną. Zażywać 2-3 razy dz.
po 3 łyżki przy osłabieniu, chorobach zakaźnych, zaparciach, kaszlu, otyłości i
zaburzeniach trawiennych.
Rp. Mieszanka GTUC
Ziele bluszczyka kurdybanka - 2 łyżki
Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka
Liść (ziele) pokrzywy - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Liść babki - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci; 1 r. ż. - 30 ml, 3
r. ż. - 40 ml, 7 r. ż. - 68 ml, 10 r. ż. - 90 ml, 15 r. ż. - 154 ml, 4 razy dz.
Wskazania: obniżona odporność organizmu na choroby,
zbyt mała ilość limfocytów we krwi, zatrucie organizmu, skąpomocz, zaburzenia
trawienne, choroby wątroby, nerek i pęcherzyka żółciowego oraz trzustki,
skurcze żołądkowe i jelitowe, zaparcia, ogólne osłabienie, choroby zakaźne,
skórne, obrzęki, zaburzenia metabolizmu.
Bobrek
trójlistkowy - Menyanthes trifoliata (Menyanthaceae)
Opis
Bylina o grubym pełzającym kłączu; liście duże, trójlistkowe, o
listkach odwrotnie jajowatych; kwiatostany groniaste na bezlistnych, do
Surowiec
Surowcem jest liść - Folium Menyanthidis, FP III, IV i V; dawna
nazwa brzmi Folium Trifolii fibrini (aquatici). Surowiec /Herba Lux, Herbapol,
Kawon, Zioła Lecznicze Boguccy) można nabyć w sklepach zielarskich i w aptekach
(opak. 25 i
Skład chemiczny
Ziele i liście zawierają glikozyd goryczowy (ok. 1%) zwany
menyantyną oraz meliantynę, hyperozyd, rutozyd, trifoliozyd, alkaloidy
(gencyaninę, gencyanidynę, gencyalutynę), garbniki, kwasy organiczne
(protokatechowy, kawowy), karoten, saponiny, pektyny, sole jodu, manganu i
żelaza.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z ziela i liści działają uspokajająco, przeciwgorączkowo,
żółciopędnie, antyseptycznie, przeciwzapalnie; wzmagają wydzielanie soku
żołądkowego i trzustkowego, pobudzają łaknienie i trawienie. Działanie to
występuje po 30 minutach po zażyciu leku. Należy dodać, że ziele bobrka pobudza
przemianę materii.
Wskazania: brak łaknienia, atonia jelit, brak żółci,
zaburzenia trawienia, niedobór jodu, zaburzenia metabolizmu, zdenerwowanie,
żółtaczka, niedokrwistość, ogólne osłabienie, kurcze jelitowe, bóle brzucha,
zaburzenia miesiączkowania, zaparcia, choroby skórne (trądziki, łuszczyca),
gorączka, upławy.
Napar: 2 łyżki ziela lub samych liści zalać 2 szkl. wrzącej wody;
odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po lub przed jedzeniem po
50-100 ml; dzieci: 1 r. ż. - 12 ml, 3 r. ż. - 21 ml, 7 r. ż. -- 34 r. ż., 10 r.
ż. - 45 ml, 15 r. ż. - 50-70 ml, 2-3 razy dz.
Nalewka bobrkowa - Tinctura Menyanthidis: pół szkl. ziela lub
samych liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3
razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody przegotowanej.
Nalewką przemywać tłustą skórę z trądzikiem; może one wyleczyć
wiele innych chorób dermatologicznych.
Proszek: suche liście zmielić w młynku do kawy na drobniutki
proszek. Zażywać 2-3 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić.
Bodziszek
- Geranium (Geraniaceae)
Opis
1. Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum - roślina o
specyficznym, mocnym, przyjemnym zapachu; łodyga prosta, gałęzista, czerwonawa,
w węzłach zgrubiała, odstająco gruczołowato owłosiona; liście pierzasto-sieczne
3-5-dzielne; odcinki podwójnie pierzasto-sieczne, szczytowy -długoogonkowy; boczne
- prawie siedzące; ulistnienie równoległe; szypułki kwiatowe w kątach liści,
2-kwiatowe; działek kielicha 5, przytulonych, owłosionych, długoościstych;
płatków korony 5, jasnopurpurowych, z 3 białymi paskami, odwrotnie jajowatych,
1-2 razy dłuższych od działek kielicha. Roślina dwuletnia dorastająca do 30-
2. Bodziszek krwisty czyli czerwony - Geranium sanguineum -
roślina wieloletnia dorastająca do
Do celów leczniczych nadają się także: bodziszek łąkowy - Geranium
pratense; łodyga wyprostowana, gałęzista, w górze odstająco gruczołowato
owłosiona; liście 7-dzielne, o odcinkach rombowych, pierzastowrębnych,
ząbkowanych; kwiaty po 2 lub więcej na szypułkach; szypułki gruczołowato
owłosione, po przekwitnięciu w dół odgięte; działki z 3 wiązkami przewodzącymi,
krótsze od płatków; płatki szerokojajowate, duże, niebieskie lub liliowe; nitki
pręcików u nasady szerokojajowate, w pozostałej części nitkowato zwężone; wys.
do
Wszystkie opisane bodziszki mają takie same właściwości lecznicze.
Surowiec
Surowcem jest ziele i korzeń - Herba et Radix Geranii. Są to
surowce niefarmakopealne, czyli nie objęte przez naszą FP, nie można ich kupić
w aptekach czy w sklepach zielarskich, trzeba je samemu zebrać ze stanu
naturalnego lub z własnej uprawy. Ziele zbiera się w czasie kwitnienia,
rozkłada pojedynczą warstwą na siatkach lub papierach (można je też zawiesić na
sznurku), suszy w przewiewnym miejscu, w normalnej temperaturze, potem mieli i
przesypuje do szczelnych opakowań. Korzenie wykopuje się wiosną lub jesienią.
Skład chemiczny
Ziele zawiera flawonoidy, olejek eteryczny, garbniki ok. 5%),
gorycze (np. geraniinę), alkaloidy, glikozydy, kwasy organiczne (walerianowy,
winowy, octowy, kawowy), witaminy, np. wit. C - 100 mg/100 g, sole mineralne,
aktywne enzymy i barwniki. Korzenie zawierają aż 44% garbników.
Działanie i zastosowanie
Bodziszki działają przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie,
odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, wykrztuśnie; wzmagają wydzielanie soków
trawiennych, zwiększają apetyt, ułatwiają trawienie, leczą biegunki,
uszczelniają naczyńka krwionośne; działają też uspokajająco.
Wskazania: wzdęcia, niestrawność, choroba wrzodowa,
odbijanie, uczucie pełności w brzuchu, nieprawidłowa perystaltyka jelit,
skąpomocz, stany zapalne przewodu pokarmowego, nadmierne krwawienia
miesiączkowe, upławy.
Zewnętrznie (okłady, przemywanie, kąpiele, płukanki):
stany zapalne jamy ustnej i gardła oraz pochwy i warg sromowych (nasiadówka;,
łojotok, trądziki, ropnie, oparzenia, rany, owrzodzenia, nadżerki, liszaje,
liszajce, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem, nadmierna potliwość,
opryszczki, wypryski.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci: 1 r. ż. (ok. 9-
Odwar z korzenia: 2 łyżki korzenia zalać 450 ml wody; gotować 10
minut; odstawić na 20 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić.
Zażywać jak napar lub stosować zewnętrznie.
Nalewka bodziszkowa - Tinctura Geranii: pół szkl. korzeni lub
ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz.
po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie.
Uwagi !. Dawek nie zwiększać; kobiety w ciąży nie mogą stosować
bodziszka; nie podawać niemowlętom (poniżej 12 miesięcy).
Rp.
Mieszanka GACP
Ziele
bodziszka - 1 łyżka
Kora lub
liście olchy - 1 łyżka
Kwiat nagietka
- 2 łyżki
Ziele rdestu
(obojętnie którego) - 1 łyżka
Surowce wymieszać} zalać 3 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić
na 20 minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 150 ml; dzieci: 1 r. ż. - 19 ml, 3
r. ż. - 30 ml, 7 r. ż. - 50 ml, 15 r. ż. - 115 ml, 2-3 razy dz.
Wskazania: ostra biegunka, niestrawność, zaburzenia
trawienia, upławy (płukanka lub nasiadówka i Jednoczesne picie wywaru),
mlekotok, nadmierne krwawienia miesiączkowe, krwawienia pozamiesiączkowe,
zapalenie jamy ustnej, okostnej i gardła (płukać i jednocześnie przełknąć 3-4
łyki, ropień przyzębny lub po wyrwaniu zęba, ale po wyczyszczeniu.
Borówka
bagienna - Vaccinium uliginosum (Ericaceae)
Wiadomości
ogólne o roślinie
Borówka bagienna (pijanica, durnica, łochynia) to krzewinka o
liściach opadających; kwiaty 1-4 na zakończeniach gałązek; jagoda kulista albo
kształtu gruszkowatego, niebieska, pokryta ciemnobłękitnym nalotem. Występuje
pospolicie na całym obszarze kraju, lubi gleby wilgotne, bagniste. Jagody tej
rośliny są bardzo wartościowe; pod względem zawartości witamin przewyższają
brusznicę, a ponadto są bardzo smaczne. Jest to cenna roślina jagodowa rosnąca
często obok bagna zwyczajnego -Ledum palustre. Bagno zwyczajne wytwarza lekki
pyłek, który przy wietrze lub przy potrąceniu rośliny łatwo wznosi się w
powietrze. Osoby zbierające niewinne owoce borówki bagiennej wdychają wraz z
powietrzem pyłek bagna zwyczajnego wykazujący działanie trujące wobec wielu
osób, zwłaszcza alergików (oszołomienie, “ciemno w oczach się robi”, ból głowy,
kichanie, katar, zapalenie spojówek i łzawienie). Jagody nas interesujące nie
zawierają żadnych szkodliwych dla człowieka substancji chemicznych, zawiera je
pyłek bagna.
Owoce borówki bagiennej zawierają dużo kwasów organicznych (np.
cytrynowy, jabłkowy), fruktozę, sole mineralne, witaminę C - 30 mg/100 g, wit.
A - 200 j.m., wit. P - 380 mg, wit. PP - 90 ug, pektyny - O,50% i inne.
Przed spożyciem owoce należy starannie opłukać w wodzie z pyłku
bagna zw. Z jagód można robić dżemy, soki, marmoladki, konfitury i wina,
podobnie jak z jagód czernicy czy brusznicy (patrz tam).
Borówka
brusznica - Vaccinium vitis-idaea (Ericaceae)
Opis
Wiecznie zielona krzewinka dorastająca do
Surowiec
Surowcem zielarskim jest liść i owoc borówki brusznicy - Folium et
Fructus Vitis idaeae. Liść można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich
(opak. 20, 25 i
Skład chemiczny
Liście posiadają glikozydy fenolowe - arbutynę i metyloarbutynę,
związki flawonoidowe, np. izokwercetynę, garbniki katechinowe - ok. 12%, kwasy
organiczne - kw. chinowy, triterpeny, sole mineralne (dużo manganu) i witaminy.
Owoce zawierają wit. C - 16 mg/100 g, wit. A - 120 j.m., wit. P - 460 mg, wit. B, - 20 ug, wit. B2 - 70 ug, cukrowce -
8,17%, kw. jabłkowy 2,06%, sole mineralne - 0,35% (potasu, wapnia, żelaza,
fosforu i manganu), pektyny - 0,63%, garbniki, pochodne kwasu salicylowego, kw.
cytrynowy i octowy.
Działanie i zastosowanie
Liście brusznicy działają podobnie jak liście mącznicy lekarskiej,
to jest; moczopędnie, silnie odkażająco na drogi moczowe i przewód pokarmowy,
rozkurczowo, przeciwbiegunkowe, przeciwzapalnie, żółciopędnie,
przeciwkrwotocznie. Zawarte w liściach arbutyna i metyloarbutyna rozpada się na
glukozę i hydrochinon - związek aromatyczny o działaniu przeciwbakteryjnym,
pierwotniakobójczym i przeciwwirusowym.
Wskazania: zakażenia i stany zapalne układu moczowego,
kamica moczowa, skąpomocz, biegunka, niestrawność, choroby zakaźne, gorączka.
Napar z liści: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące
Nalewka z liści: pół szkl. suchych, rozdrobnionych liści zalać 400
ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po 10 ml w 50 ml
wody. Watką zmoczoną w nalewce przemywać skórę tłustą z trądzikiem
młodzieńczym, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia, rany, oparzenia, liszaje,
liszajce, sączące. wypryski i opryszczki.
Napar, odwar i nalewka z suchych owoców działają
przeciwbiegunkowo, przeciwgorączkowo, przeciwbakteryjnie, moczopędnie i
przeciwzapalnie.
Nalewka z owoców: pół szkl. suchych mielonych owoców zalać 400 ml
wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w 50 ml
wody; dzieci:
Napar z owoców: 2-3 łyżki owoców zalać 400 ml wrzącej wody;
odstawić na 20 minut; przecedzić; jeżeli nie leczymy biegunki to posłodzić
miodem. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Jeżeli chcemy odwar to należy owoce
pogotować 3-5 minut. Dzieciom podaje się 50-100-150 ml, zależnie od wieku.
Niemowlętom ważącym
Owoce są doskonałym surowcem do robienia dżemów, konfitur, soków i
syropów. Przepisy podane są przy borówce czernicy.
Borówka
czarna (czernica) - Vaccinium myrtillus
Opis
Krzewinka dorastająca do
Surowiec
Surowcem są czarne jagody i liście - Fructus et Folium Myrtilli,
FP III i IV oraz V. Owoce można kupić w sklepach zielarskich i niekiedy w
aptekach (opak. 25 i
Liście pozyskuje się przed lub w czasie kwitnienia, bądź też
podczas zbioru owoców, suszy w temp. 20-40o C. Owoce zbiera się jędrne;
suszy najpierw na wolnym powietrzu w cieniu, na strychu lub w mieszkaniu w
temp, do 40o C, a gdy ulegną pomarszczeniu należy je dosuszyć w
otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C.
Skład chemiczny
Owoce zawierają witaminę C - 14-15 mg/100 g, wit. A - 280 j.m. wit. P - 480 mg, wit. B1 - 30 ug, wit. B- - 50 ug, wit. PP - 400
ug, pektyny - 0,42%, inozytol, garbniki - 2-3 g/kg, cukry - ok. 7%, kw.
jabłkowy -ok. 0,80%, składniki mineralne - ok. 0,30% (dużo manganu, żelaza,
wapnia, ponadto ultraelement - rad), wakcyaninę (glikozyd z kwasem
benzoesowym), glkokininy, myrtylliny (antocyjany), prowitaminę D, kw.
szczawiowy, kw. cytrynowy, kw. chinowy, kw. mlekowy i kw. bursztynowy.
Liście zawierają inozytol, metyloarbutynę, arbutynę, erykolinę
(gorycz), glikokininy, flawony, olejek eteryczny, kwasy, sole i witaminy.
Inozytol - alkohol sześciowodorotlenowy cykloheksanu, wykazujący działanie
lipotropowe, zapobiega stłuszczeniu wątroby, podobnie jak metionina i popularna
w roślinach cholina; wpływa na przemiany tłuszczów, zapobiega zanikom mięśni,
reguluje posaż treści pokarmowej w układzie trawiennym, ściśle współdziała z
kwasem foliowym; nie rozpuszcza się w alkoholu, rozpuszczalny jest w wodzie.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z liści działają moczopędnie, przeciwbiegunkowe, napotnie,
przeciwgorączkowo, antyseptycznie (hydrochinon powstający z arbutyny
szczególnie silnie odkaża drogi moczowe i nerki), przeciwcukrzycowo
(zmniejszają stężenie glukozy we krwi), odtruwające, przeciwkrwotocznie,
przeciwzapalnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i apetyt;
regulują przemianę materii i trawienie. Kwas benzoesowy zawarty w roślinie
działa wykrztuśnie.
Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30
minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom i niemowlętom podawać jak
napar z brusznicy.
Nalewka: pół szkl. liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni;
przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie jako
środek ściągający.
Intrakt: pół szkl. świeżych mielonych liści zalać 400 ml gorącego
alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę.
Wyciągi z owoców działają słabo moczopędnie, lekko odkażająco,
przeciwcukrzycowo, odżywczo, wzmacniająco, odtruwające; poprawiają krążenie
mózgowe i oczne, leczą biegunki i niestrawność.
Nalewka z owoców: pól szkl. suchych zmielonych owoców zalać
Z owoców świeżych warto przyrządzić intrakt. Jeżeli do 100 ml
intraktu lub nalewki damy 100 ml młodu i wymieszamy to uzyskamy alkoholmel
Myrtilli o działaniu wykrztuśnym i wzmacniającym. Alkoholmel zażywać 3-4 razy
dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego preparatu.
Sok borówkowy.
Umyte świeże jagody przepuścić przez sokowirówkę lub lekko
rozgnieść, zalać niewielka ilością wody (do połowy masy), zasypać małą ilością
cukru, przykryć i pozostawić na 8 godz., po czym gotować borówki we własnym
soku przez 10 minut; masę owocową przelać przez sito. Otrzymany sok dosłodzić
(jeżeli na każdy
Dżem z
borówek i jabłek:
Składniki:
-
-
-
Jagody opłukać, rozgnieść, dodać jedną czwartą litry wody, gotować
10 minut, przetrzeć przez sito, zmieszać z cukrem, smażyć kilka minut, włożyć
jabłka nie bardzo dojrzałe, opłukane i pokrajane w plastry, smażyć aż jabłka
będą miękkie i dżem odpowiednio gęsty. Gorący składać do słoiczków, zakręcać,
zawinąć w gruby koc na 1 godz. - sucha pasteryzacja lub poddać pasteryzacji
mokrej - włożyć do wody (tak aby woda pokrywała słoiczki) o temp. 80-90o
C, trzymać 20 minut w takiej wodzie.
Dżem
borówkowe-gruszkowy.
Składniki:
-
- pół kg
gruszek
- 50 dkg
cukru
Jagody opłukać. Z cukru i 1 szkl. wody zrobić syrop, zagotować,
wrzucić gruszki pokrojone na ćwiartki, oczywiście obrane i wydrążone z gniazda.
Smażyć aż zmiękną i zrobią się niemal przeźroczyste, po czym dodać borówki i
razem smażyć aż owoce staną się przeźroczyste, a sok wykaże oznaki krzepnięcia
(trwa to ok. 30-40 min.). Gorący dżem składać do słoiczków, szybko zakręcać i
poddać suchej lub mokrej pasteryzacji, podobnie jak dżem borówkowe-jabłkowy.
Konfitura z
borówek.
Składniki:
-
-
- 1-2 szkl.
soku z borówek (otrzymać z innej części owoców przy pomocy sokowirówki; może
być sok jabłkowy, porzeczkowy lub inny owocowy).
Z 250-400 ml soku owocowego i
Buk zwyczajny – Fagus
silvatica (Fagaceae)
Opis
Drzewo dorastające do
Surowiec
Surowcem jest liść Folium Fagi i owoc – Fructus Fagi. Liście
zbiera się wiosną i wczesnym latem, a orzeszki – bukwie – jesienią. Kolczastą
miseczkę należy odrzucić, natomiast orzeszki trzeba wyprażyć (ale nie spalić!!!)
na patelni lub blasze w piekarniku. Wyprażone bukwie najlepiej zmielić i
przechowywać w szczelnych puszkach.
Liście najlepiej wysuszyć w normalnej temperaturze.
Lecznicze są także całe gałązki z młodymi listkami wiosennymi
(otwierające się pączki) – Frondes Fagi, wysuszone w temperaturze pokojowej, a
potem zmielone.
Skład chemiczny
Liście, pędy i orzeszki bogate są w związki fenolowe (kwas
wanilinowy, synapowy, ferulowy), saponiny, flawonoidy (mirycetyna, kempferol,
kwercetyna), garbniki i alkaloidy, fitochinony, tokoferole.
Bukwie zawierają 30-36% tłuszczowców, ok.. 23% białek, saponiny,
kwas jabłkowy, cytrynowy, wanilinowy, 6% soli mineralnych, cukry, skrobię i
alkaloid – faginę.
Fagina działa narkotycznie. Wysoka temperatura niszczy faginę,
zatem orzeszki uprażone są jej pozbawione i można je bezpiecznie stosować.
Właściwości, działanie i zastosowanie
Napar z pędów i liści działa przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo,
przeciwalergicznie, uspokajająco, w dużych dawkach lekko nasennie i
oszałamiająco, moczopędnie, przeciwkrwotocznie, silnie odkażająco. Uszczelnia
naczynia krwionośne; wzmaga wydzielanie kwasu solnego, polepsza trawienie,
zwiększa apetyt, likwiduje zaburzenia trawienne.
Wskazania: nadmierne krwawienia miesiączkowe,
bezsenność, podenerwowanie, plamice żylaki, trądzik różowaty, skąpomocz,
zaburzenia trawienne, biegunki, niestrawność, nieżyt jelit, nadciśnienie,
obrzęki, gorączka, reumatyzm, choroba wrzodowa, koszmarne sny (?), stany
zapalne gardła i jamy ustnej oraz przełyku, żołądka i jelit, rany (okłady z
naparu), opryszczki (przemywanie nalewką), owrzodzenia, wypryski, oparzenia,
liszaje, liszajce, łojotok, trądzik młodzieńczy, pryszcze w okresie
miesiączkowania, w czasie ciąży, w okresie rozwoju i przekwitania.
Wymienione choroby skórne nie wystarczy jednak leczyć zewnętrznie
(poprzez przemywanie nalewką bukową), ale również trzeba stosować ziółka
wewnętrznie, które oczyszczą organizm ze szkodliwych produktów przemiany
materii, uregulują metabolizm oraz trawienie i przyswajanie pokarmu; proponuję
następującą mieszankę ziołową:
Rp. Mieszanka FAVUM czyszcząca krew z toksyn
Liść buku - 1 łyżka
Ziele fiołka trójbarwnego - 1 łyżka
Kłącze perzu - 1 łyżka
Ziele pokrzywy - 1 łyżka
Ziele mniszka lub jego korzeń - 1 łyżka
Liść melisy - 1 łyżka
Surowce wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody;
parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom podawać 50-100
ml, zależnie od wieku.
Napar z liści bukowych: 2 łyżki liści lub gałązek zalać 2 szkl.
wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml;
dzieci ważące
Nalewka bukowa - Tinctura Fagi: pół szkl. liści zalać 400 ml
wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub
stosować zewnętrznie.
Odwar z orzeszków bukowych posiada wartość smakową, jest namiastką
kawy: 2 łyżki zmielonych bukwi zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na
20 minut; przecedzić; posłodzić do smaku. Pić po śniadaniu lub kolacji 1 szkl.
kawy bukowej. Odwar z bukwi, ale gorzki leczy znakomicie biegunkę, niestrawność
i nieżyt jelit.
Kawa bukowo-zbóżowa: żyto, pszenicę i (lub) jęczmień oraz korzeń
podróżnika cykorii w równych częściach wymieszać i wysypać na czystą patelnię
(lub blachę); uprażyć na kolor brązowy; zmielić w młynku do kawy; dodać trochę
wanilii, cynamonu i gałki muszkatołowej; przechowywać w szczelnym opakowaniu. 2
łyżki pysznej kawy bukowo-zbożowej zalać 200-300 ml wrzącej wody; gotować 3
minuty; odstawić na 5 minut; przecedzić; osłodzić do smaku. Warto pić z mlekiem
i miodem przed snem.
Bukwica
lekarska - Betonica officinalis (Labiatae)
Opis
Łodyga wzniesiona, zwykle pojedyncza, odstające, szorstko
owłosiona; liście podłużnie jajowate, u nasady sercowate, tępe, brzegiem
karbowane, owłosione lub nagie; liście dolne - długoogonkowe; liście górne -
krótkoogonkowe; ulistnienie równoległe; kwiatostanem jest szczytowy nibykłos, w
dolnej części przerywany, w postaci skupionych, gęstych nibyokółków; korona jasnopurpurowa,
omszona; rurka korony bez pierścienia włosków, kutnerowato owłosiona; kielich o
długich, płaskich ząbkach; pręciki nie odgięte, z pylnikami rozchylonymi pod
kątem ostrym. Roślina wieloletnia dorastająca do
Surowiec
Surowcem są liście lub po prostu całe ziele - Folium et Herba
Betonicae. Liście zbiera się pod koniec wiosny i w początkach lata. Ziele
zbiera się przed lub w czasie kwitnienia. Oba surowce suszy się w temp. do 40o
C.
Skład chemiczny
Ziele i liście zawierają garbniki - do 15%, cholinę, gorycze,
olejek eteryczny, betainy, kwasy, sole, witaminę C, irydoid, żywice, alkaloidy
oraz flawonoidy.
Betainy - czwartorzędowe, amoniowe sole wewnętrzne aminokwasów;
przez niektórych naukowców uważane za witaminy; działają żółciopędnie,
żółciotwórczo i lipotropowo.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z bukwicy działają wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo,
przeciwreumatycznie, odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, uspokajająco;
regulują przemianę materii i trawienie.
Wskazania: kaszel, wyczerpanie nerwowe, zaburzenia
trawienia, nieżyty jelit i żołądka, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego,
bóle głowy, nieżyty układu oddechowego.
Napar: 2-3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20
minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 roi; niemowlęta ważące
Intrakt: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml gorącej
wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 1 łyżce w 50 ml
wody. Z suchego ziela można przyrządzić nalewkę, ale ma ona kiepskie działanie
lecznicze.
Alkoholmel Betonicae: do 100 ml intraktu wlać 100 ml miodu, dodać
cynamonu i soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom
podawać 1-2 łyżeczki tego środka, działającego wykrztuśnie i wzmacniająco, a w
dawce 2 łyżek - uspokajająco.
Syrop bukwicowy - Sirupus Betonicae: 1 szkl. zmielonego świeżego
ziela zalać 200 ml wody: gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Do
wywaru wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny i wsypać dodatkowo 100 ml
cukru (pół szkl.), wymieszać wszystko razem. Zażywać kilka razy dz. po 1-2
łyżki na wzmocnienie w chorobach zakaźnych. Wywar ze świeżego ziela można pić
też kilka razy dziennie jako środek moczopędny (po 150-200 ml).
Miód
bukwicowy: świeże ziele przemielić przez maszynkę do mięsa; na każdą 1 łyżkę
czubatą masy roślinnej dać 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę alkoholu lub gliceryny;
wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.
Przetwory ze
świeżego ziela są o wiele wartościowsze niż z suszu!.
Bylica
boże drzewko - Artemisia abrotanum (Compositae)
Opis
Półkrzew lub krzew dorastający do
Surowiec
W lecznictwie wykorzystuje się ziele (młode zielone gałązki) -
Herba Abrotanii. Zbiera się je późną wiosną lub wczesnym latem rozkłada cienką
warstwą na papierach lub siatkach, można także surowiec powiązać w pęczki i
zawiesić na sznurku; suszy się je w normalnej temperaturze. Ziele bylicy bożego
drzewka (Kawon) – opak.
Skład chemiczny
W surowcu występują: olejek eteryczny - ok. 2%, garbniki, gorycze,
kumaryny (umbeliferon, izofraksydyna, skopoletyna), flawonoidy (zwłaszcza
rutozyd;, kwas kawowy, kw. chlorogenowy, abrotyna i składniki mineralne.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z ziela bożego drzewka działają silnie żółciopędnie,
przeciwzapalnie, przeciwrobaczo, wiatropędnie, przeciwbakteryjnie; zwiększają
wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, pobudzają apetyt,
ułatwiają przyswojenie mleczka pokarmowego.
Wskazania: choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka
żółciowego, zaburzenia trawienne, nieżyty przewodu pokarmowego.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut;
przecedzić Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci w wieku przedszkolnym - ok. 30
ml, w wieku szkolnym - 50-100 ml, 3-4 razy dz.
Nalewka - Tinctura Abrotanii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki;
macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieciom
podawać pół łyżeczki nalewki 3-4 razy dz.
Ze świeżego ziela przyrządza się również intrakt zgodnie z
przyjętą recepturą.
Bylica estragon (bylicy głupich) - Artemisia
dracunculus sive Oligoporus condimentarius (Compositae)
Opis
Bylina dorastająca do
Surowiec.
Surowcem jest ziele estragonu - Herba Dracunculi sive Herba
Oligoporii condimentarii, zbierane w początkach lub w czasie kwitnienia. Estragon
można pozyskać z uprawy lub kupić w sklepach zielarskich, bądź też w sklepach
spożywczych. Estragon (Kawon) – opak.
Skład chemiczny
W zielu znajduje się olejek eteryczny - ok. 0,15-3,1%, kumaryny,
garbniki, kwas askorbinowy, woski, karotenoidy, sterole, flawonoidy (głównie
rutozyd) i kw. chlorogenowy.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z ziela działają żółciopędnie, moczopędnie, odkażająco,
rozkurczowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, rozgrzewająco, napotnie oraz
trawiennie.
Wskazania: niedostateczne wydzielanie żółci, kamica
żółciowa, choroby wątroby, zastoje żółci, zaburzenia trawienia, brak łaknienia,
nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego, przeziębienie, zmarznięcie.
Napar, nalewkę, intrakt przyrządza się tak samo jak w przypadku
bylicy bożego drzewka; podobnie się też dawkuje.
Estragon to cenna roślina przyprawowa, z której można przyrządzić
ocet i olej estragonowy.
Ocet estragonowy - Aceti Dracunculi: pół szkl. suchego lub
świeżego ziela zalać 300 ml octu spożywczego; macerować 14 dni; przefiltrować.
Stosować jako przyprawę do galaret, barszczy, marynat, sosów, mięs i ryb.
Estragon lub ocet estragonowy warto dodawać do kiszenia ogórków i kapusty;
kiszonym produktom nadają one miły aromat, przyjemny smak, jędrność, a ponadto
posiadają niezastąpione właściwości konserwujące. Rozcieńczonym octem
estragonowym płukać można jamę ustną i gardło przy nieprzyjemnym zapachu i
stanach zapalnych; ponadto przemywać skórę suchą, łojotokową i wrażliwą w celu
jej zakwaszenia po umyciu zasadowym mydłem. W tym celu na łyżkę octu ziołowego
należy przeznaczyć 150-200 ml wody przegotowanej.
Olej estragonowy - Oleum Dracunculi: pół szkl, świeżego lub
suchego ziela zalać 200 ml gorącego oleju słonecznikowego lub sojowego
(znakomita do tego celu jest również oliwa); macerować 14 dni; przefiltrować.
Stosować jaka przyprawę lub zażywać doustnie (1-2 razy dz. po 1 łyżce) jako
środek silnie żółciopędny i regulujący trawienie oraz wypróżnienia. Olej
estragonowy leczy nieżyt żołądka, działa osłaniające na śluzówkę żołądka, a
zastosowany zewnętrznie przyśpiesza gojenie się ran i oparzeń.
Bylica
piołun - Artemisia absinthium. (!)
Opis
Bylina dorastająca do
Surowiec
Surowcem jest ziele piołunu - Herba Absinthii, FP II,III,IV i V. W
aptekach i sklepach zielarskich można kupić: Herba Absinthii - opak.
Ziele zbiera się przed kwitnieniem lub w początkach kwitnienia:
ścina się tylko górną część łodygi; surowiec suszy się w temp. 20-40o
C.
Skład chemiczny
Ziele zawiera związki gorczyczne (glikozydy gorczyczne) –
absyntynę, anabsyntynę, artabsynę, garbniki, kwasy organiczne (np.
bursztynowy), olejek lotny – do 1 %, sole potasowe, miedziowe i żelazowe,
witaminę C, karoten, żywice, triterpeny i flawonoidy. W skład olejku
eterycznego piołunowego wchodzą między innymi: tujon, azulen, pinen, felandren,
keton D-tujon, tujol i kadinen.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z ziela piołunu działają rozkurczowo, napotnie,
przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, żółcio-pędnie i -twórczo, moczopędnie,
przeciwrobaczo i uspokajająco; poza tym wzmagają wydzielanie soku żołądkowego,
trzustkowego i jelitowego, zwiększają odporność organizmu na choroby, pobudzają
apetyt, stymulują trawienie, ogólnie wzmacniają, poprawiają samopoczucie,
likwidują nieprzyjemny zapach z przewodu pokarmowego. Zewnętrznie
wyciągi z piołunu stosuje się do okładów na trudno gojące się rany, na
oparzenia, na owrzodzenia, na liszaje i do płukania jamy ustnej i gardła w
stanach zapalnych i ropnych. Piołun pobudza i reguluje krwawienia miesiączkowe,
prawdopodobnie wpływa na gruczoły dokrewne, pobudzając ich funkcje
wydzielnicze, a przez to i przemianą materii.
Wskazania: skąpe i nieregularne krwawienia
miesiączkowe, brak miesiączki przy wykluczeniu ciąży, choroby zakaźne (np.
grypa, angina), rekonwalescencja, przeziębienie, choroby wątroby (np. bóle,
stany zapalne, żółtaczka, niewydolność) i pęcherzyka żółciowego (kamica,
zastoje żółci, stany zapalne), brak apetytu, choroby skórne (np. łuszczyca,
trądzik różowaty) i trzustki, zaburzenia hormonalne i trawienne oraz
metaboliczne, niedokrwistość (niektórzy zielarze uważają, że piołun zwiększa
liczbę erytrocytów i stężenie hemoglobiny we krwi), niedokwaśność, bóle
brzucha, stany zapalne układu pokarmowego, zaparcia i in.
Przeciwwskazania: ciąża, krwawienia z przewodu pokarmowego,
obfite miesiączki, laktacja.
Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; dzieci od 10 r ż, do 12 lat – 34
ml, od 13 do 14 lat – 60 ml, 2-3 razy dz, po jedzeniu lub w razie potrzeby
przed posiłkiem.
Nalewka piołunowa - Tinctura Absinthii: pół szkl. ziela zalać 400
ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce.
Dzieciom wyciągów alkoholowych nie podawać !.
Intrakt - Intractum Absinthii; pół szkl. świeżego mielonego ziela
zalać 400 ml gorącej wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy
dz. po 1 łyżeczce.
Uwaga ! Kuracja piołunowa nie może trwać dłużej niż 15 dni; po
7-dniowej przerwie można leczenie powtórzyć.
Jak wiemy w zielu występuje tujon. Co to jest tujon?
Tujon – C10H16O, keton terpenowy
dwupierścieniowy, jest składnikiem psychoaktywnym, zbliżony strukturą
przestrzenną do tetrahydrokanabinolu - THC. Tetrahydrokanabinol jest podstawowym
składnikiem haszyszu. Tujon i THC są ligandami tego samego receptora w
ośrodkowym układzie nerwowym. Absyntyna i anebsyntyna to izomery tujonu.
Związki te dobrze rozpuszczają się w alkoholu, czyli szczególnie dużo jest ich
w nalewce i w intrakcie z piołunu. Długotrwałe stosowanie piołunu w postaci
wyciągów alkoholowych doprowadza do uzależnienia, a następnie do psychicznych i
nerwowych zaburzeń oraz do napadów padaczkowych. Przewlekłe zatrucie piołunem
określa się mianem absyntyzmu. Wodne wyciągi z bylicy piołunu w dużych dawkach
i często stosowane powodują bóle i zawroty głowy, a u kobiet w ciąży -
poronienie. Absyntyzm objawia się niepokojem, wymiotami, drżeniem, utratą
świadomości, psychozą i stanem podniecenia.
Bylica
pospolita - Artemisia vulgaris
Opis
Bylina dorastająca do
Surowiec
Surowcem jest ziele - Herba Artemisiae, które zbiera się przed, w
początkach lub w czasie kwitnienia; ścina się górne odcinki pędów.
Skład chemiczny
Ziele zawiera olejek eteryczny - ok. 0,2-0,3% (tujon, izotujon,
cyneol, pinen, kemfen, borneol), inulinę - ok. 9%, gorycze, żywice, kwasy,
sterole, absyntynę, sole mineralna, flawonoidy i garbniki.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z bylicy posp. działają żółciopędnie, rozkurczowo,
moczopędnie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, odkażająco, wykrztuśnie,
trawiennie; pobudzają apetyt, regulują wypróżnienia, pobudzają krwawienie
miesiączkowe; działają tonizująco na naczynia krwionośne.
Wskazania: zaburzenia trawienia, kamica żółciowa i
moczowa, zastoje żółci, zaparcia, biegunki, nieżyty jelit i żołądka oraz układu
oddechowego, niedokwaśność treści żołądkowej, skąpomocz, skąpe i nieregularne
krwawienia miesiączkowe, osłabienie, choroby zakaźne i skórne.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci od 6 do 7 r. ż. 32 ml,
od 8 do 10 r. ż. - 40 ml, od 11 do 13 r. ż. - 50 ml, od 14 do 15 r. ż. - 70 ml,
2-3 razy dz.
Nalewka - Tinctura Artemisiae; pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki;
macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10-15 ml»
Ze świeżego ziela można też przyrządzić intrakt i zażywać go jak nalewkę.
Bylica pospolita ma podobne działanie lecznicze jak bylica piołun lecz jest
znacznie od niego bezpieczniejsza.
Brzoza
brodawkowata i brzoza omszona - Betula verrucosa et Betula pubescens
(Betulaceae)
Opis
Brzozy to drzewa dorastające do
Surowiec
Brzozy dostarczają pączków - Gemmae, liści - Folium, kory - Cortex
i soku - Succus Betulae, FP II, III, IV i V.
Succus Betulae
/Phytopharm/ (płyn 45 i
Liście zrywa się w maju, gdy są jeszcze młode i lepkie, ale i
późniejsze są dobrym surowcem zielarskim. Suszy się je w normalnej
temperaturze. Dobrze wysuszone liście mają zielony kolor, słaby i przyjemny
zapach i gorzkawy, cierpki smak, zaciśnięte w dłoni kruszą się z szelestem.
Korę pozyskuje się wiosną, na przedwiośniu lub w jesieni, z młodych gałęzi i
pni, mowa tu o korowinie, a nie o białej błonce pokrywającej korek. Korę suszy
się w normalnej temp. lub lepiej w lekko ogrzanym, otwartym piekarniku; korę
można zastąpić cienkimi gałązkami zbieranymi wraz z pączkami wiosną. Po
wysuszeniu całe gałązki należy rozdrobnić. Pączki zbiera się wiosną przed
rozwinięciem lub w I fazie rozkwitu.
Skład chemiczny
Surowce zawierają związki flawonoidowe (3-galaktozyd kwercetyny,
3-di-galaktozyd mirycetyny, garbniki, saponiny, trójterpeny, olejek eteryczny,
wit. P i C, sole mineralne, betulinę i kwasy organiczne. Kora zawiera dużo
betuliny i żywicy.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z brzozy zwiększają wydalanie moczu, a wraz z nim jonów
sodu, chloru i kwasu moczowego (odkwaszają organizm), regulują przemianę
materii, odtruwają organizm (wywierają wybitne działanie oczyszczające organizm
ze szkodliwych produktów), ochraniają miąższ wątroby, ogólnie wzmacniają,
działają silnie napotnie (zwłaszcza kora i całe gałązki), przeciwobrzękowo,
przeciwgośćcowo, żółciopędnie, przeciwtrądzikowo, zapobiegają kamicy moczowej i
żółciowej, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, pobudzają wydzielanie
soku żołądkowego, regulują trawienie.
Wskazania: skąpomocz, kamica moczowa, zapalenie nerek,
moczowodów i pęcherza moczowego, kamica żółciowa, skaza dnawa (artretyzm),
obrzęki, nadmierna ilość kwasu moczowego, sodu i chloru (chlorku sodowego) w
organizmie, reumatyzm, choroby skórne (np. trądziki, łuszczyca, wypryski),
uczulenie, zatrucia, uszkodzenie wątroby, wadliwa przemiana materii, otyłość,
osłabienie, złe samopoczucie, rekonwalescencja, choroby zakaźne, gorączka,
przeziębienie.
Napar: 2 łyżki suchych liści lub pączków zalać 400 ml wrzącej
wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta
ważące
Intractum Betulae: pół szkl. świeżych zmielonych liści lub
świeżych półotwartych pączków brzozowych zalać 300 ml gorącej wódki; macerować
10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz, po 15 ml w 50 ml wody; dzieci
ważące 10-
Kora, podobnie jak gałązki są silnym środkiem moczopędnym,
napotnym, przeciwgorączkowym, przeciwobrzękowym, uspokajającym, hipotensyjnym
(obniżającym ciśnienie krwi), przeciwbólowym, żółciopędnym i oczyszczającym.
Polecam ją stosować przy chorych zatokach, bólach głowy, zatruciach,
nadciśnieniu, wszelkich chorobach skórnych i zakaźnych, gorączce,
przeziębieniu, kamicy moczowej i żółciowej, obrzękach, niewydolności krążenia,
wyczerpaniu nerwowym, osłabieniu i wielu innych chorobach. Wyciągi z kory i
gałązek są mocnym lekiem i wyjątkowo skutecznym. U niektórych osób
zaobserwowałem, iż wyciągi z kory i gałązek za każdym razem po wypiciu
przyczyniały się do wydalenia piasku i bardzo drobnych kamieni moczowych wraz z
moczem. Szczególnie intensywnie proces ten zachodził, gdy korę brzozy
zmieszałem z korą wierzby i z korą bzu czarnego lub hebdu w równych częściach:
1 łyżka kory brzozowej, 1 łyżka kory wierzbowej, 1 łyżka kory z bzu; surowce
wymieszać i zalać 400 ml wody; gotować 10 minut (uzupełniać wyparowaną wodę);
odstawić na 30 minut; przecedzić; pić co 3 godz. po 100 ml; stosować tak przez
5 dni, potem pić 2 razy dz. po 200 ml przez 7 dni; w razie potrzeby kurację
powtórzyć; proponuję równocześnie pić 3 razy dz. napar z glistnika w ilości 100
ml, który jest silnym spazmolitykiem rozkurczającym drogi moczowe co ułatwia
sprawę, a przy tym działa też moczopędnie i przeciwkamiczo; kuracja zupełnie
nieszkodliwe. Przedstawiona mieszanka działa silnie przeciwgorączkowo,
przeciwbólowe i napotnie.
Odwar: 3 łyżki rozdrobnionej kory lub gałązek zalać 400 ml wody;
gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 4 razy dz. po
100-150 ml; dzieciom podawać 30-50-100 ml, zależnie od wieku. Zmiana barwy
odwaru i moczu na czerwoną lub brunatną jest zjawiskiem normalnym.
Sok kupiony w aptece pije się 4 razy dz. po 1 łyżeczce lub 1 łyżce
w 50 ml wody. Osoby leczące się sulfonamidami (Biseptol, Amidoxal, Merafin,
Urenil itd.) oraz antybiotykami powinny pić sok brzozowy, napar z liści lub
odwar z kory brzozowej, co zapobiegnie powstaniu objawów niepożądanych lub
ubocznych.
W odwarze z kory można płukać chore, przetłuszczające się włosy
oraz z łupieżem, po każdorazowym umyciu. Odwar z kory znakomicie leczy też
stany zapalne gardła i jamy ustnej.
Okłady na oczy z naparu brzozowego lub odwaru z kory działają
przeciwzapalnie, odkażająco i przeciwropnie (okład trzymać 5 minut i stosować
3-4 razy dz. przy stanach zapalnych i ropnych spojówek, gałki ocznej itd.).
Cebula - Allium
cepa (Liliaceae)
Opis
Cebula zwyczajna jest w naszym klimacie rośliną dwuletnią, która w
pierwszym roku wegetacji tworzy pęd spichrzowy zwany cebulą, a w drugim roku
wegetacji kosztem substancji zapasowych zgromadzonych w cebuli wyrasta pęd
kwiatostanowy z kwiatami, a następnie z owocami. Pęd kwiatostanowy ma postać
pustego walca wysokości 0,90-
Surowiec
Surowcem jest cała roślina, zwłaszcza jednak cebula - Bulbus Allii
cepae sive potius Bulbus Cepae.
Skład chemiczny.
Cebula zawiera dwusiarczek alilo-propylowy, siarczki (fitoncydy),
wit. C (18-33 mg/100g), wit. B- (50 mg/100g), karotenoidy (4 mg/100g), cukrowce
(ok. 10-11%), tlenek wapnia (ok. 20%), kw. cytrynowy, kw. jabłkowy, olejek
eteryczny (0,3-0,5%), tłuszcz (0.1%), flawonoidy -spireozyd,
kwercetyno-3-glukozyd, kwercetyno-3,4-diglukozyd, kwercetyno-7,4-diglukozyd
oraz sole mineralne (sole fluoru, jodu, siarki, żelaza, magnezu, sodu, fosforu,
wapnia, potasu i cynku).
Działanie i zastosowanie
Rp. Miodek cebulowy
Pół szkl. miodu i pół szkl. soku z cebuli (otrzymać przy pomocy
sokowirówki lub wycisnąć z miazgi utartej na tarce) - zmieszać. Zażywać 3 razy
dz. po 1 łyżce w uporczywym suchym kaszlu, w anginie, w grypie, w zapaleniu
oskrzeli, w skąpomoczu, w zaburzeniach trawiennych, w przeziębieniu i w okresie
rekonwalescencji.
Tartą cebulą przykładać na rany, ropnie i czyraki oraz owrzodzenia
i opryszczki.
Miodek cebulowy polecam stosować w każdej chorobie zakaźnej.
Działa on ogólnie wzmacniająco, lekko moczopędnie, napotnie, odkażająco,
wykrztuśnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie i trawiennie, likwiduje wzdęcia i
biegunki.
Nalewka cebulowa - Tinctura Cepae; pół szkl. tartej lub mielonej
cebuli zalać 400 ml wódki; macerować 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz,
po 1 łyżeczce. Można ją zmieszać z miodem w proporcji 1:1 uzyskując Alkoholmel
Cepae, znakomity na kaszel oraz środek wzmacniający.
Rp. Odżywka do włosów.
50 ml nalewki cebulowej, 50 ml nalewki (soku lub intraktu) z liści
brzozy i 50 ml nalewki pokrzywowej zmieszać razem. Płyn wcierać we włosy 5
minut, na 8 godzin przed umyciem; kuracja powinna trwać 21 dni (21 zabiegów),
potem przerwa 15-dniowa i zabieg można powtórzyć. Odżywka
cebulowo-brzozowo-pokrzywowa zawiera wiele witamin i soli mineralnych oraz
innych ciał czynnych, które doskonale wnikają we włosy i w skórę, zapobiegają
wypadaniu włosów, odżywiają je, wzmacniają, nadają im połysk, przeciwdziałają
tworzeniu się łupieżu. Z tego względu, że odżywka posiada silny zapach należy
ją wetrzeć we włosy każdego wieczoru, nakryć je folią, a rano umyć włosy
szamponem ziołowym.
Rp. Krem cebulkowy na plamy i cellulitis
Sok z cebuli świeżej 15 ml
Olejek cytrynowy – 1 ml
Olejek herbaciany 1 ml
Olejek cedrowy lub cyprysowy – 1ml
Maść allantoinowa (np. Alantan, Alantavit) – 2 tubki
Krem Nivea 2 op. ok.
Maść z wit. A – 1 tubka
Glicerol – 10 ml
Olej rycynowy – 10 ml
Składniki ucierać na ciepło aż do połączenia. Sok z cebuli
najpierw wymieszać z gliceryną i olejkami, potem olejem rycynowym i maściami
oraz kremem.
Działanie: wygładzające, przeciwzapalne, odżywcze, rozmiękczające,
regenerujące, odkażające, regulujące pigmentację skóry, przeciwwągrowe.
Zapobiega cellulitis i plamom na skórze.
Centuria
pospolita - Centaurium umbellatum (Gentianaceae)
Opis
Roślina dwuletnia dorastająca do
Surowiec
Surowcem jest ziele - Herba Centaurii umbellati, FP III,IV i V.
Ziele można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Surowiec zbiera się na
początku lub w czasie kwitnienia, zanim jednak liście z rozetki odziomkowej
zaczną żółknąć; suszy w temp. do 40o C.
Skład chemiczny
W zielu znajdują się: glikozydy (erytauryna, erytrocentauryna,
amarogentyna), alkaloidy (erytrycyna czyli gencyanina), flawonoidy, kw.
askorbinowy, kw. oleanolowy, zw. żywicowe, woski, garbniki, cukrowce i sole.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z ziela centurii działają wiatropędnie, żółciopędnie,
antyseptycznie, pobudzają apetyt, likwidują niesprawność i nieżyty jelit oraz
żołądka, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, obniżają
ciśnienie krwi, leczą zgagę.
Wskazania: brak łaknienia,
zaburzenia trawienia, nadciśnienie, kamica i stany zapalne pęcherzyka
żółciowego, zastoje żółci.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-
Nalewka
centuriowa - Tinctura Centaurii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować
14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki.
Rp.
Mikstura CP na wrzody i zapalenie przewodu pokarmowego
Napar z
ziela centurii - 50 ml
Odwar z
korzenia babki - 100 ml
Płyny
wymieszać i wypić; stosować 3-4 razy dz. Dzieciom podawać 50-100 ml płynu 3-4
razy dz..
Wskazania:
zgaga, zaparcia, nieżyt jelit, niestrawność, biegunka, choroba wrzodowa.
Rp.
Mikstura CVC uspokajająca i obniżająca ciśnienie krwi
Nalewka
centuriowa - 10 ml
Nalewka
jemiołowa - 10 ml
Nalewka
glistnikowa - 10 ml
Zażywać 3
razy dz. po 1 łyżeczce.
Wskazania: nadciśnienie, zdenerwowanie, lęk, histeria, nerwica
serca, kamica pęcherzyka żółciowego, brak żółci, zastoje żółci, niewydolność
wątroby, ból brzucha, wzdęcia, brak łaknienia, niepokój wewnętrzny.
Chaber - Centaurea
(Compositae)
Opis
1. Chaber bławatek - Centaurea cyanus czyli błękitny - roślina
roczna lub dwuletnia, dorastająca do
2. Chaber łąkowy (przestrzelon) - Centaurae jacea - roślina
wieloletnia dorastająca do
Nie mylić (!) z chabrem drakiewnikiem (świerzbiec) - C. scabiosa -
liście nierówno podwójnie lub pojedynczo pierzasto-sieczne; kolor kwiatów
purpurowy; kwitnie od lipca do września; wys. do
Surowiec
Surowcem jest kwiat chabra - Flos Centaureae lub dokładniej
określmy nazwę zależnie od gatunku od którego kwiat pochodzi; Flos Cyani lub
Flos Jeceae. Zrywa się kwiaty tylko świeżo rozkwitłe lub dopiero rozkwitające.
Kwiaty suszy się wyłącznie w ciemnym miejscu rozłożone cieniutką warstwą na
papierze. Surowiec po rozdrobnieniu przechowywać w światłoszczelnych
opakowaniach.
Skład chemiczny
W kwiatach występują flawonoidy, glikozydy (centauryna, cichoryna,
cyanina - do 0,7% - wrażliwe na światło !), sole mineralne – 11% (magnezowe,
manganowe, potasowej, kw. askorbinowy, śluzy, garbniki i kw. kawowy.
Cyanina zwana także cyjaniną - w hydrolizie daje nam aglikon
cyjanidynę i glukozę.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z chabrów działają żółciopędnie, osłaniające
(powlekające), przeciwbakteryjnie, przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie,
uspokajająco, moczopędnie, lekko napotnie; regulują wypróżnienia i pobudzają
krwawięnia miesiączkowe.
Wskazania: skąpomocz, obrzęki, zaburzenia trawienia,
nieżyt przewodu pokarmowego, zapalenie nerek, stany zapalne spojówek;,
zmęczenie oczu, kaszel, przeziębienie, bezsenność u niemowląt, skąpe i
nieregularne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne gałki ocznej i gardła,
zaparcia.
Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20
minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml} niemowlęta - 6-7 ml; dzieci
- 50-100 ml, 3-4 razy dz.
Na chore oczy robić okłady z naparu 3 razy dz. po 5 minut lub
dłużej. Niemowlętom przemywać oczy słabym naparem chabrowym (1 łyżka na 200 ml
wrzątku).
Nalewka chabrowa - Tinctura Centaureae: pół szkl. suchych kwiatów
zalać 300 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1
łyżce w 50 ml wody. Nalewką przemywać skórę w celu jej wybielenia i odkażenia.
Zastosowana zewnętrznie działa przeciwzapalnie. Zażyta doustnie działa
żółciopędnie, moczopędnie, uspokajająco.
Rp. Mikstura ACCT
Napar z piołunu - 20 ml
Napar z chabra - 50 ml
Napar z glistnika - 50 ml
Napar z wrotycza - 30 ml
Płyny wymieszać i wypić od razu. Stosować rano i wieczorem.
Wskazania; brak miesiączki, skąpe i nieregularne krwawienia
miesiączkowe, kolka żółciowa i jelitowa, nerwica żołądka, niedostateczne
wydzielanie żółci, choroby trzustki i wątroby, silne zaburzenia trawienne.
Uwaga ! Lek
silny.
Cykoria
podróżnik - Cichorum intybus (Compositae)
Opis
Bylina dorastająca do
Surowiec
Surowcem są: korzeń, ziele i kwiat (koszyczki) cykorii - Radix,
Herba, Flos (Anthodium) Cichorii. Ziele zbiera się w początkach i w czasie
kwitnienia, kwiaty - gdy są rozwinięte, a korzeń - w jesieni. Surowce suszy się
w temp. do 40o C. Jedynie korzeń można suszyć w otwartym piekarniku
ogrzanym do 60o C. Radix Cichorii można nabyć w sklepach zielarskich
/Flos, Kawon, Herba Lux/ - op. 25 i
Skład chemiczny
W korzeniu i zielu znajdują się następujące substancje chemiczne:
inulina - do 20%, glikozyd - intybina - do 2%, garbniki – 0,2%, cholina – 0,2
g/100 g, cukry redukujące - do 15%, kw. askorbinowy, kw. chlorogenowy, kw.
izochlorogenowy, kw. cykoriowy, kw. kawowy, laktucyna, ester kw.
paraoksyfenylo-szczawiowego, alkohol trójterpenowy, taraksasterol.
W kwiatach występują glikozydy kumarynowe - cykoryna i eskulina.
Ziele oprócz wyżej wymienionych składników zawiera witaminy z grupy B oraz sole
żelaza, sodu, potasu, manganu, wapnia i fosforu.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z kwiatów działają lekko uspokajająco na centralny układ
nerwowy, tonizująco na serce; zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych,
działają przeciwzapalnie, lekko moczopędnie i słabo odkażająco.
Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20
minut; przecedzić. Pić kilka razy dz, po 200 ml; niemowlęta ważące 3-
Wyciągi z ziela i korzenia działają podobnie lecz silniej: przeciwzapalnie,
uspokajająco, antyseptycznie, żółciopędnie, wzmacniająco, moczopędnie,
odtruwająco; regulują przemianę materii, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego
i trzustkowego, zwiększają apetyt, regulują ciśnienie krwi, polepszają
trawienie, ułatwiają przyswojenie mleczka pokarmowego.
Wskazania: choroby zakaźne, skórne, wątroby, pęcherzyka
żółciowego, trzustki, stany zapalne układu pokarmowego, nieżyt żołądka i jelit,
niestrawność, osłabienie, skoki ciśnienia krwi, stany ozdrowieńcze, brak
łaknienia, zaburzenia trawienia, metabolizmu, hormonalne, reumatyzm, dna,
zapalenie gruczołów limfatycznych, wyczerpanie nerwowe, stres, skąpomocz,
kamica moczowa, pękanie naczyń krwionośnych, choroby oczu (okłady i jednoczesne
picie naparu lub nalewki).
Napar: 2 łyżki ziela lub korzenia zalać 400 ml wrzącej wody;
odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar z kwiatów.
Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 400 ml wody; gotować 5 minut;
odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar z kwiatów.
Intrakt cykoriowy - Intractum Cichorii: pół szkl. świeżego
zmielonego korzenia lub ziela zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni prze
filtrować. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml lub stosować zewnętrznie.
Nalewka cykoriowa - Tinctura Cichorii: pół szkl. suszu zalać 400
ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml.
Alkoholmel Cichorii wzmacniający i uspokajający (reguluje też
ciśnienie krwi i wzmacnia serce): do 100 ml intraktu lub nalewki wlać 100 ml
miodu; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki
tego środka.
Rp.
Mikstura CAAV uspokajająca
Nalewka z
cykorii (we wszystkich przypadkach może być oczywiście intrakt) - 10 ml
Nalewka z
arniki - 10 ml
Azulan - 5
ml
Nalewka
nagietkowa - 10 ml
Valeriana -
10 ml
Płyny
wymieszać.
Zażywać 2-3
razy dz. po 10 ml; dzieci 6-8 letnie - 3 ml, 9-10 letnie - 4 ml, 11-12 letnie -
5 ml, 13-14 letnie -6 ml, 15-16 letnie - 7-8 ml, 2-3 razy dz. (w razie ostrych
stanów dawkę zwiększyć o 50%).
Wskazania: bezsenność,
podenerwowanie, niepokój, lęk, nerwice, kłucie
w sercu,
nadciśnienie, zaburzenia trawienia.
Zewnętrznie
do przemywania: opryszczki, trądzik różowaty i młodzieńczy,
owrzodzenia,
oparzenia, pryszcze, siniaki, rany.
Rp.
Mikstura CVPC na nadciśnienie i nerwice
Nalewka
cykoriowa - 10 ml
Nalewka
jemiołowa - 10 ml
Nalewka
kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka
glistnikowa - 10 ml
Wymieszać
płyny. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci od 7 do 8 r. ż. - 3,5 ml, 9-10 r.
ż. - 4 ml, 11-12 r. ż. - 5 ml, 13-14 r ż. - 7 ml od 15 do 16 r. ż. - 8 ml, 2-3
razy dz.
Wskazania: skoki ciśnienia
krwi, kolki, bóle brzucha, nerwice narządowe, zaburzenia trawienia.
Czeremcha
zwyczajna Prunus padus L. (Rosaceae)
Opis
Krzew lub drzewo do
Surowiec
Surowcem są: kwiat, kora i owoc - Flos, Cortex et Fructus Padli.
Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią (posiada mocny migdałowo-waniliowy,
nieco drapiący zadach) i suszy w normalnej temperaturze; można ją dosuszyć w
otwartym piekarniku ogrzanym do 60o C. Przechowywać w szczelnym
opakowaniu. Kwiat zbiera się w I fazie rozkwitu; ścina się całe pęki kwiatów -
kwiatostany, całe suszy w normalnej temp. i potem mieli. Owoce zbiera się tylko
dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C; po
wysuszeniu owoców nie wolno rozdrabniać!.
Skład chemiczny
Kora zawiera nitrylozyd - prunazynę, alkohol cyjanowy - pruniol,
garbniki, sitosterol, lupeol, nonakosan i klimarynę. Są to substancje
aromatyczne wykazujące wyjątkowo silne działanie antybiotyczne - fitoncydy.
Owoce zawierają cukry - do 5%, dużo garbników, olejek eteryczny,
kwasy organiczne, witaminy i sole mineralne; są bogate w pektyny.
Kwiaty mają podobny skład do kory, ale posiadają dodatkowo
flawonoidy i dużo olejku eterycznego
Działanie j zastosowanie
Wodny wyciąg z kwiatów i z kory działa silnie wykrztuśnie, uspokajająco,
odkażająco, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwobrzękowo,
przeciwreumatycznie, przeciwzapalnie, hipotensyjnie, żółciopędnie; reguluje
przemianę materii. Kwiaty działają lekko przeczyszczająco, a kora
przeciwbiegunkowo. Wywierają silny wpływ przeciwtrądzikowy.
Wskazania: choroby zakaźne, nadciśnienie, zaburzenia
metaboliczne, niedostateczne wydzielanie i zastoje żółci, choroby wątroby,
stany zapalne i zakażenia układu oddechowego i pokarmowego oraz układu
moczowego, nieżyty jelit i żołądka, ból brzucha, przeziębienie, gorączka,
reumatyzm, obrzęki, zapalenie gardła, choroby skórne, wyczerpanie nerwowe,
bezsenność, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatków, trudny okres po- i
przekwitania, upławy (picie odwaru z kory z jednoczesne stosowanie nasiadówek).
Odwar: 3 łyżki kory zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić
na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci ważące 15-
Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20
minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 100-150 ml; dzieciom podawać tyle co
odwaru z kory, zależnie od wagi ciała.
Syrop czeremchowy - Sirupus Padii: 1 szkl. kwiatów i 1 szkl.
mielonych gałązek zalać 3 szkl. wody; zagotować, odstawić, wlać 100 ml wódki;
pozostawić pod przykryciem na 30 minut; przefiltrować przez gazę; wlać 200 ml
miodu naturalnego, wsypać 250 ml cukru,
Odwarem z kory płukać jamę ustną, gardło, wargi sromowe i pochwę
(dobre też są nasiadówki 30-40 minutowe) przy stanach zapalnych i ropnych oraz
zakażeniach wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych. Z naparu kwiatowego robić
okłady 10 minutowe (2-3 razy dz.), na oczy, a przy stanach zapalnych i ropnych
oraz przy nadmiernym łzawieniu, pieczeniu (jednocześnie zażywać witaminę A+D -
2 kaps. 3 razy dz. i wit. B2 - 2 draż. 3 razy dz.), opuchnięciu, zmęczeniu i po
urazach.
Wyciągi wodne z owoców działają przeciwbiegunkowo,
przeciwkrwotocznie, wzmacniająco, napotnie, przeciwgorączkowo i moczopędnie.
Odwar: 3 łyżki owoców zalać 2 szkl. wody; zagotować i odstawić na
30 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 3-6 razy dz, po 200 ml; podawać
odwar gorzki niemowlętom przy ostrych i średnich biegunkach w ilości 10 ml 3-4
razy dz.
Intrakt z owoców: pół szkl. pognieconych świeżych owoców zalać 400
ml gorącej wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Do 100 ml intraktu wlać 100
ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom podawać 2
łyżeczki alkoholmiodu przy przeziębieniach, chorobach zakaźnych i kaszlu oraz
osłabieniu.
Ze świeżych owoców można uzyskać sok przy pomocy sokowirówki,
który jest bardzo bogaty w witaminy, pektyny, sole mineralne i aktywne
barwniki. Można go pić po rozcieńczeniu z wodą w czasie upałów oraz dolewać do
herbaty w okresie zimowym.
Rp.
Nafta czeremchowa – Naphta Pruni padii
Świeżą korę, gałązki lub same kwiaty zmielić przez maszynkę. Na
każde pół szkl. masy roślinnej dać 200 ml nafty czystej (kosmetycznej);
wytrawiać 3 dni, przefiltrować.
Schorzałą
skórę przemywać 2-3 razy.
Wskazania: trądzik, ropne
choroby skóry, wirusowe choroby skóry, grzybice, pasożytnicze roztocze,
zapalenie mieszków włosowych.
Rp.
Mikstura naftowo-olejkowa PTL na trądzik
Nafta
czeremchowa – 100 ml
Olejek
herbaciany – 1 ml
Olejek
lawendowy – 1 ml
Olej
rycynowy – 30 ml
Oliwa – 30
ml
Składniki
wymieszać. Skórę trądzikową i z zapaleniem mieszków włosowych przemywać 2-3
razy dz.
Czosnek
niedźwiedzi - Allium ursinum (Liliaceae)
Opis
Bylinka dorastająca do 30-
Surowiec
Surowcem jest całe ziele lub sam liść czosnku niedźwiedziego -
Herba Allii ursini et Folium Allii ursini. Ziele i liście zbiera się tylko w
maju, to jest w okresie kwitnienia. Ziele i liście zebrane pod koniec
kwitnienia podczas suszenia zawsze żółknie i brązowieje czyli nie nadaje się do
użytku. Suszenie surowca musi odbywać się w ciepłym, przewiewnym i suchym
miejscu, w którym panuje półmrok.
Skład chemiczny
W całej roślinie znajdują się siarczki i wielosiarczki allilowe,
wielosiarczki dwuwinylowe, merkaptan, duże ilości soli mineralnych, witamin,
zwłaszcza C, szereg biokatalizatorów, podobnie jak w czosnku uprawnym.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z ziela działają wykrztuśnie, moczopędnie, żółciopędnie,
napotnie, odkażająco, przeciwmiażdżycowo, odtruwająco; obniżają ciśnienie krwi,
regulują przemianę materii, ogólnie wzmacniają .
Wskazania: rekonwalescencja, osłabienie, nieżyty układu
oddechowego, kaszel, stany zapalne przewodu pokarmowego, niedostateczne
wydzielanie żółci, choroby zakaźne i skórne, zaburzenia przemiany materii,
nadciśnienie miażdżyca, przeziębienie, skąpomocz, stany zapalne układu
moczowego, zaburzenia trawienia.
Napar: 2 łyżki suszu zalać 400 ml wrzącej wody lub gorącego mleka;
odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razy
dz. po 200 ml; dzieci - 100-150 ml.
Nalewka czosnkowa - Tinctura Allii ursini; pół szkl. ziela zalać
400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2
łyżeczki. Dzieciom podawać w mleku osłodzonym miodem. Chorobowe zmiany skórne
(opryszczki, choroby bakteryjne, ropne) przemywać nalewką kilka razy dz.
Rp.
Mikstura AVCM
Nalewka
czosnkowa - 10 ml
Nalewka
jemiołowa - 10 ml
Nalewka
głogowa - 10 ml
Nalewka z
cykorii - 10 ml
Miód
naturalny - 1 łyżka
Składniki
wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom podawać 1-2 łyżeczki
preparatu w mleku osłodzonym miodem.
Wskazania: kaszel,
nadciśnienie, osłabienie, choroby zakaźne, przeziębienie, osłabienie pracy
serca, miażdżyca.
Czosnek
ogrodowy - Allium sativum
Opis
Bylina do
Surowiec
Surowcem są: świeże cebulki czosnku - Bulbus Allii recens i liście
czosnku - Folium Allii recens.
Skład chemiczny
Ząbki czosnku zawierają olejek eteryczny - do 0,20%, cukrowce - do
24%, białkowce - do 8%, inulinę - ok. 58%, makro-, mikro- i ultraelementy -
wapń, fosfor, jod, miedź, żelazo, tytan, molibden, kobalt, nikiel, mangan,
chrom, magnez, siarkę i cynk, znaczne ilości glikozydu aromatycznego - alliny,
dwu- i trojsiarczkl allilowe i metylowe (wykazują działanie antybiotyczne; są
to tak zwane fltoncydy), wit, C i B, fitosterole, glicynę i cysteinę.
Liście mają podobny skład, ale obfitują w witaminę C - 100-140
mg/100 g, allicynę - 0,1-0,3% i w wit. PP.
Działanie
i zastosowanie
Czosnek działa wykrztuśnie, napotnie, odkażająco, uspokajająco,
moczopędnie, żółciopędnie, przeciwmiażdżycowo, odkwaszająco, przeciwrobaczo,
przeciwdusznicowo, hipoglikemicznie (przeciwcukrzycowo); zwiększa odporność
organizmu na choroby, reguluje wypróżnienia, “czyści krew”, hamuje wzrost
poziomu cholesterolu we krwi, zapobiega odkładaniu na ściankach tętnic i żył
cholesterolu. Sok ze świeżego czosnku zabija wirusy oraz bakterie cholery,
tyfusu, zgorzeli gazowej, czerwonki i grypy.
Leczy grypę
i inne choroby zakaźne oraz trądzik pospolity i wiele innych chorób skórnych.
Świeżą
miazgą czosnkową przykładać na czyraki i owrzodzenia.
Wskazania: zaburzenia trawienne z objawami bólu
brzucha, wzdęciami i odbijaniem, stany zapalne żołądka i jelit, stany zapalne
dróg oddechowych i moczowych, miażdżyca, nadciśnienie, choroby zakaźne (ospa,
półpasiec, odrą, angina, świnka).
Przeciwwskazania: uczulenie na czosnek, ciąża, laktacja.
Dawkowanie: 2-4 ząbki czosnku 3-4 razy dz.; preparat
Alliofil /Herbapol Poznań/ - 4 razy dz. po 2-4 tabl. powl.; dzieci - 3 razy dz.
po 2 tabl.
Napar mleczny: 4 ząbki czosnku zmiażdżyć lub 2 łyżki pognieconych
świeżych lub suchych liści zalać 200 ml gorącego mleka; odstawić pod
przykryciem na 10 minut; osłodzić miodem i wypić; stosować 3-4 razy dz.;
dzieciom dawek nie zmniejszać chyba że są małe.
Nalewka czosnkowa - Tinctura Allii sativi: pół szkl. mielonych
ząbków czosnkowych zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać
3-4 razy dz. po 1 łyżce w 200 ml gorącego mleka z miodem. Dzieciom podawać 1-2
łyżeczki nalewki.
Nalewką przemywać kilka razy dz. chorobowe zmiany skórne, ale równocześnie
zażywać przetwory czosnkowe doustnie.
Intrakt czosnkowy - Intractum Allii sativi: pół szkl. ząbków
czosnkowych lub świeżych liści zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni;
przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Alkoholmel Allii sativi: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100
ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać w
gorącym mleku 2 łyżeczki tego środka.
W latach czterdziestych używano w lecznictwie pigułki czosnkowe z
węglem aktywowanym czyli leczniczym pod nazwą Allisatin i Allysat. Niestety
obecnie nie produkuje się ich i nie można i ich kupić w aptece, ale można je
domowym sposobem odtworzyć i posiadać w apteczce, a preparat mieć warto, gdyż w
wielu przypadkach chorobowych przynosi on znakomite efekty lecznicze. A oto
przepis; na każde 5 tabletek węgla leczniczego - Carbo medicinalis (dostępny w
aptekach) dajemy 3 sproszkowane tabletki czosnkowe (można je kupić w sklepach
zielarskich i w aptekach); proszki wymieszać starannie. Preparat należy
przechowywać w szczelnym pojemniku. Tak sporządzony lek wykazuje działanie
przeciwgnilne (w jelitach), przeciwczerwiowe, adsorbujące, przeciwmiażdżycowe i
odtruwające (w przewodzie pokarmowym wiąże nie tylko produkty gnilne, ale
również toksyny, gazy i drażniące produkty pokarmowe); wzmaga czynność
wydzielniczą żołądka, ułatwia trawienie, działa żółciopędnie.
Wskazania do stosowania preparatu czosnkowo-węglowego: ostre i przewlekłe
nieżyty jelit, infekcyjne biegunki toksyczne, niestrawność fermentacyjna i
gnilna, bębnica - wzdęcie brzucha, zaburzenia jelitowe w okresie po- i
przekwitania, biegunka letnia, miażdżyca naczyń, brak łaknienia, pasożyty,
nadciśnienie, choroba wrzodowa, dusznica bolesna.
Preparat
można podawać dzieciom, jest bezpieczny.
Dawkowanie: dzieci - 1 czubata łyżeczka proszku 3-4 razy dz. lub
częściej; dorośli - 2-3 łyżeczki proszku 3-4 razy dz.; lek popić naparem
miętowym lub rumiankowym.
Rp.
Mikstura żółciopędna ACHT
Nalewka
(intrakt) czosnkowa - 10 ml
Nalewka
glistnikowa - 10 ml
Nalewka
dziurawcowa - 10 ml
Nalewka
mniszkowa - 10 ml
Płyny wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce lub w razie
bólów - 1 łyżka 2-3 razy dz. w 100 ml wody; dzieci ważące 25-
Wskazania: kolki jelitowe, żółciowe, żołądkowe, nerkowe,
niedostateczne wydzielenie i zastoje żółci, choroby wątroby, zaburzenia
trawienia, zaburzenia przemiany materii, lęk, wyczerpanie nerwowe, bezsenność,
choroby zakaźne, nadciśnienie, miażdżyca.
Rp.
Mikstura AVCC nasercowa, przeciwmiażdżycowa i hipotensyjna
Nalewka
czosnkowa - 10 ml
Nalewka
jemiołowa - 10 ml
Nalewka
głogowa - 10 ml
Nalewka
rutowa, kokoryczkowa lub kasztanowcowa - 10 ml
Nalewka
melisowa - 10 ml
Nalewka
konwaliowa - 10 ml
Miód
naturalny - 2 łyżki
Płyny
wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci ważące:
25-
w ciągu
dnia.
Wskazania: choroby zakaźne, rekonwalescencja, kłucie w
sercu, osłabienie pracy serca, nerwice, wyczerpanie nerwowe, bezsenność,
nadciśnienie, choroby wątroby, miażdżyca, plamice, uczulenie, zaburzenia
trawienia.
Dąb
szypułkowy i dąb bezszypułkowy – Quercus robur L. et Quercus sessilis Ehrh. (Fagaceae)
Opis
1. Dąb szypułkowy (seu
Quercus pedunculata Ehrh.) – drzewo dorastające do
2. Dąb bezszypułkowy
(seu Quercus petraea Liebel, Q. sessiliflora, Q. intercedens) – drzewo
dorastające do
Surowiec
Surowcem farmakopealnym jest korowina – Cortex Quercus, dostępna
w sklepach zielarskich (Herbapol, Herba Lux, Kawon, Elanda) – opak.
Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią i suszy w temp. do 60o
C.
W fitoterapii ludowej wykorzystuje się również: żołędzie Glandes
seu Semen Quercus, liście – Folium Quercus i młode gałązki – Frondes Quercus.
Wszystkie suszy się w temperaturze pokojowej, warto je potem
podsuszyć w lekko ogrzanym piekarniku, a następnie zmielić. Zmielone żołędzie
trzeba uprażyć na patelni lub blasze na jasno-brązowy kolor (nie spailić !).
Pędy
pozyskuje się wiosną, wraz z pączkami lub młodziutkimi liśćmi.
Liście
zbiera się w pod koniec maja i w czerwcu.
Skład
chemiczny
Liście, gałązki i kora zawierają garbniki (w korze do 20%, w
liściach i gałązkach – do 12%), trójterpeny, flawonoidy (kwercetyna), kwas
galusowy i elagowy, katechinę, pektyny, żywice fenolowe, a w niej alkohol
fenolowy -kwercytol C6H7(OH)5, fitoncydy,
pentozy, fitochinony (liście i pędy).
Żołędzie zawierają 37% skrobi, 7% cukrów, 7-9% garbników,
flawonoidy, 6-7% białek, tłuszcze (do 17%) i saponiny.
Właściwości, działanie i zastosowanie
Kawa żołędziowa działa wykrztuśnie, przeciwzapalnie,
przeciwbiegunkowo, moczopędnie, odżywczo i wzmacniająco.
Kawa żołędziowa gorzka: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawy
prawdziwej zalać 250 ml wodzy; gotować 3 minuty i odstawić na 10 minut;
przecedzić; pić gorzką przy niestrawności, biegunce, wzdęciach, nieżytach
przewodu pokarmowego.
Kawa żołędziowa słodka: 1 łyżkę kawy żołędziowej (można dodać 1
łyżeczkę kawy prawdziwej) zalać 1 szkl. wody, gotować 3 minuty, odstawić na 10
minut; przecedzić; osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić przy
przeziębieniu, chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, kaszlu i
osłabieniu.
Kawa bukowo-żołędziowa: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawy
bukowej zalać 250 ml wody, gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić.
Osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić kilka razy dz. przy stresie,
przeziębieniu, osłabieniu, chorobach zakaźnych. Gorzką pić przy biegunkach i
nieżytach przewodu pokarmowego. Można zmieszać z prawdziwą.
Odwar z kory, gałązek lub liści działa: ściągająco,
przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwwysiękowo, przeciwbakteryjnie,
przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwgrzybiczo; uszczelnia i wzmacnia
naczynia krwionośne, przyspiesza krzepnięcie krwi, pobudza procesy gojenia ran.
Odwar z liści, kory lub gałązek: 1 łyżkę surowca zalać 1 szkl.
wody, gotować 5 minut, odstawić na 20 minut; przefiltrować; pić 1-4 razy dz. po
100 ml, w razie biegunki 200 ml 4-6 razy dz. Dzieci – 50-100 ml 1-4 razy dz.; w
biegunkach 100 ml 4-6 razy dz.
Wskazania: nieżyt żołądka, nieżyt jelit, biegunka,
krwawienia w przewodzie pokarmowym, nadmierne krwawienia miesiączkowe,
zapalenie nerek i pęcherza moczowego, częstomocz, zatrucia (składniki dębu
wiążą wiele toksyn i metabolitów szkodliwych), upławy.
Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych (jamy
ustnej, gardła, oczu, narządów płciowych), oparzenia, rany, owrzodzenia,
opryszczka, liszaje, odparzenia, trądzik, łojotok, upławy, mokre wypryski,
potówka, odleżyny, czyraki, afty, nadmierna potliwość stóp, zapalenie odbytu,
hemoroidy. Jako płukanki, nasiadówki, lewatywy, okłady, przemywanie.
Ekstrakt dębowy – Extractum Quercus: pół szkl. zmielonej kory
zalać 200 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosować
zewnętrznie do pędzlowania oraz spryskiwania schorzałej skóry i błon śluzowych.
Rp.
Zasypka dębowa
Sproszkowana
kora lub liście dębu (zmielić w młynku) – 1 cz. (np. 1 łyżka)
Zasypka
Linomag lub Alantan – 3 cz. (np. 3 łyżki)
Składniki
wymieszać.
Wskazania
(pudrować skórę): trądzik, łojotok, odleżyny, rany, opryszczka, owrzodzenia,
oparzenia, potówki.
Drożdże – Saccharomycetes (Saccharomycetaceae) seu Faex medicinalis (sive potius Saccharomyces
sp.)
Wiadomości
ogólne
Przedstawicielem drożdży jest Saccharomycetes (Saccharomyces)
cerevisiae, czyli drożdże piwne. Wykorzystuje się również drożdże winne
Saccharomyces elipsoideus. Komórki drożdży są jednojądrowe, zazwyczaj tworzą kolonie,
kształtu kulistego lub owalnego. Wyróżniają się zdolnością rozmnażania przez
pączkowanie. Powstające na komórce wypustki przez dalszy wzrost przekształcają
się w komórki podobne do macierzystych, a w końcu oddzielają się. Dzikie
gatunki drożdży przezimowują w glebie i w ściółce, skąd latem i jesienią
przedostają się na owoce, obornik i inna materię organiczną, bogatą w cukry.
Rozmnażanie płciowe drożdży polega na kopulacji dwóch komórek,
które ulegają fuzji i zlewają swoja zawartość w zygotę, przekształcając się w
worek. Jądro zygoty dzieli się mejotycznie na 4 haploidalne (monoploidalne)
jądra potomne i w obrębie worka powstają 4 zarodniki – askospory, które po
rozerwaniu worka kiełkują w nowe komórki wegetatywne.
Podczas wypiekania chleba, produkcji win i piwa następuje
fermentacja alkoholowa. Poprzedza ja przejście cukru złożonego - skrobi w
cukier prosty, dopiero ten ostatni drożdże rozkładają na etanol i dwutlenek
węgla wg reakcji:
C6H12O6 –
glukoza + drożdże –zespół enzymów –zymaza -> fermentacja -> 2 CO2
+ 2 C2H5OH-etanol + 25 kalorii energii
Proces ten został odkryty w 1815 r. przez Gay-Lussaca, a
dokładniej zbadany przez Eduarda Buchnera (1860-1917) w 1896 r., kiedy to
wyizolował on zespół enzymów – zymazę, odpowiedzialny za fermentację (nagroda
Nobla w 1907 r.).
Eduard Buchner /1860-1917/
W czasie wypiekania chleba alkohol ulatnia się, CO2
natomiast spulchnia ciasto, wskutek czego chleb staje się porowaty i pulchny
(komory powietrza tworzą się wskutek gromadzenia w nich gazu – dwutlenku węgla).
Surowiec
Surowcem są
drożdże paczkowane, które można kupić w sklepach spożywczych.
Skład
chemiczny
Drożdże zawierają aminokwasy: walina, tyrozyna, tryptofan,
treonina, fenyloalanina, metionina, lizyna, leucyna, izoleucyna, histydyna,
cystyna, arginina, kwas asparaginowy, alanina; sole mineralne: kobalt, mangan,
molibden, cynk, miedź, żelazo, wapń, fosfor, sód, selen, chrom, cyna; witaminy:
cholina, inozytol – ok. 3 000 ug, biotyna – ok. 1 ug/g, kw. foliowy ok. 30
ug/g, PABA – ok. 100 ug/1 g; niacyna – ok. 300 ug/g, kw. pantotenowy – ok. 200
ug/g, pirydoksyna – ok. 60 ug/g, ryboflawina – ok. 50 ug/g, tiamina – ok. 6
ug/g, ergosterol, ponadto nuklepoproteiny, węglowodany – ok. 25%, tłuszcze –
ok. 3%, z tego około 2% lecytyny, enzymy: maltaza, laktaza, inwertaza, amylaza,
fosfataza, oksydazy.
Właściwości,
działanie i zastosowanie
Drożdże mają dużą wartość odżywczą, co w umiejętny sposób może być
wykorzystane w leczeniu i profilaktyce wielu chorób. Przed spożyciem drożdże
należy zabić gorącym mlekiem lub gorącą wodą, lub przesmażyć. Nie wolno
konsumować żywych drożdży, gdyż kosztem naszej treści pokarmowej przeprowadzają
w jelitach fermentację, co objawia się wzdęciami, odbijaniem, bólem brzucha,
nudnościami, wymiotami i bardzo złym samopoczuciem. Żywe drożdże w naszym
przewodzie pokarmowym to prawdziwy problem, staja się dla nas raczej pasożytami
niż sprzymierzeńcami. Dzięki zawartości dużych ilości i łatwo przyswajalnych
składników budulcowych, energetycznych i regulujących drożdże wykazują wpływ
ogólnie wzmacniający, mobilizujący procesy regeneracji, kompensacji i
odporności; przywracają odpowiednią mikroflorę jelitową, wybitnie oddziałują na
czynności skóry i jej wytworów: paznokci i włosów.
1.
Drożdże w mleku: 1-2 łyżki drożdży zalać 1 szkl. gorącego mleka, parzyć
pod przykryciem 5 minut, osłodzić miodem i wypić po starannym wymieszaniu.
2.
Móżdżek drożdżowy wyśmienity (dla 2 osób):
Składniki: 2 kostki drożdży
2 cebule średnie
tłuszcz
4 jajka
pół kostki rosołka
pieprz, ziele angielskie, zioła (polecam te mieszanki do grilla)
Cebule pokroić w kosteczkę i zeszklić na
tłuszczu, rozmieszać z rosołkiem, wsypać rozkruszone drożdże, mieszać
energicznie aż do rozpuszczenia na małym ogniu; wbić jajka, przyprawić do
smaku. Gdy zacznie tężeć odstawić. Podawać z frytkami lub ryżem.
Maseczka drożdżowa: Z drożdży i mleka (lub z
odwaru siemienia lnianego, albo odwaru z korzenia mydlnicy) sporządzić gęstą
papkę. Przygotowaną masę nakładać na twarz, szyję i dekolt. Trzymać 20-30
minut, po czym zmyć wodą z dodatkiem Azulanu, Azucalenu – płyn lub naparu
rumiankowego.
Maseczka
działa oczyszczająco, zwężająco na pory, pojędrniająco, odżywczo i
przeciwtrądzikowo.
W aptekach i w sklepach zielarskich dostępne są preparaty
drożdżowe: Dromin (Apipol Farma) – tabl. 400 mg (dodatkowo zawierają pyłek
kwiatowy) – 3 tabl. 2-3 razy dz.; Dolovit natürliche
Torula Hefe (Roche) – tabl. 400 mg – 3 tabl. 2-3 razy dz.; Bio-Strath – tabl. i płyn
z dodatkiem ziół – 3 tabl. 2-3 razy dz. lub 1 łyżeczkę płynu 2-3 razy dz.
Dziewanna
kutnerowata i dziewanna wielokwiatowa – Verbascum phlomoides et Verbascum
thapsiformae (Scrophulariaceae)
Opis
1. Dziewanna kutnerowata
– roślina dwuletnia, cała pokryta żółtawym kutnerem; dorasta do
2. Dziewanna
wielokwiatowa – roślina dwuletnia, pokryta żółtawym kutnerem, dorastająca do
3. W Polsce rośnie także
dziewanna drobnokwiatowa – Verbascum thaplus, o podobnych właściwościach
leczniczych jak poprzednie; pospolita wszędzie.
Surowiec
Surowcem jest sam kwiat dziewanny – Flos
Verbasci, FP II, III, IV et V. kwiaty można nabyć w sklepach zielarskich /Herba
Lux, Herbapol, Kawon) – op.
Z powodzeniem stosowałem także całe ziele dziewanny – Herba
Verbasci. Ziele (górna część i liście) pozyskuje się w okresie kwitnienia i
suszy w temp. do 60o C, potem mieli i przechowuje w szczelnych
słojach. Jest silniejsze w działaniu niż sam kwiat.
Skład
chemiczny
Kwiaty: barwniki (krocetyna, ksantofil), śluzy (2-3%), cukry (ok.
11%), saponiny (verbaskosaponiny), irydoidy, alkohole wielowodorotlenowe,
flawonoidy (hesperydyna), olejek eteryczny, sole mineralne (ok. 6%), kwasy
organiczne, karoten, witamina PP i z grupy B.
Ziele zawiera glikozydy irydoidowe, alkohole cukrowe, saponiny,
flawonoidy (rotenon, hesperydyna, rutyna, luteolina), kwasy fenolowe pochodne
kw. cynamonowego, kwas kawowy.
Działanie: wykrztuśne, przeciwkaszlowe (uwaga !
działanie wykrztuśne nie jest równoznaczne z działaniem kaszlowym, oznacza ono
jedynie upłynnienie śluzowej wydzieliny, przez co ułatwia jego wydalenie, nie
zaś na wywoływaniu kaszlu; działanie przeciwkaszlowe polega na hamowaniu
ośrodka kaszlu), przeciwzapalne, silnie odkażające (ziele), przeciwbólowe
(ziele), przeciwgorączkowe (ziele), przeciwalergiczne, przeciwwysiękowe, silnie
żółciopędne (ziele), moczopędne, rozkurczowe, regulujące wypróżnienia.
Wskazania: nieżyty dróg oddechowych, choroby
alergiczne, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, niedoczynność gruczołów
dokrewnych, choroby skórne, zaburzenia trawienne, blednica, zaburzenia krążenia
obwodowego (ziele).
Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na zioło podczas zbierania.
Napar: 1 łyżkę ziela lub 2 łyżki kwiatów zalać 1 szkl. wrzącej
wody (kwiaty zalać mlekiem); parzyć 20 minut, przecedzić; napar mleczny i wodny
osłodzić miodem, pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Można podawać dzieciom powyżej
3 r. ż. – 100 ml naparu mlecznego z miodem.
Tinctura Verbasci: pół szkl. suchego ziela lub 1 szkl. suchych
kwiatów zalać 250 ml wódki; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz.
po 15 ml w 100 ml mleka z miodem.
Zewnętrznie stosować (przemywać skórę, okłady z roztworu: 1 cz.
nalewki + 1 cz. wody przegotowanej) w leczeniu opornych opryszczek (pędzlować
nierozcieńczoną nalewką), trądzika młodzieńczego, krost, ropni, zapalenia
mieszków włosowych, trądzika odwróconego, oparzeń i sączących ran.
Rp.
Mikstura przeciwstresowa AMVH
Nalewka
melisowa 10 ml
Nalewka
dziewannowa 15 ml
Nalewka
arnikowa – 10 ml
Nalewka
(sok, intrakt) dziurawcowa – 10 ml
Płyny
zmieszać.
Zewnętrznie
- wskazania: opryszczki, trądzik, ropnie, rany sączące, oparzenia, liszaje,
liszajce.
Doustnie –
wskazania: nerwice narządowe, bezsenność, ból brzucha, niepokój wewnętrzny,
stres.
Sposób
użycia: okłady (roztwór: 1 cz. mikstury + 1 cz. wody), przemywanie schorzałej
skóry 2-3 razy dz. Równocześnie doustnie: 5-10 ml preparatu 3 razy dz. w
ciepłym mleku z miodem.
Rp.
Mieszanka przeciwprzeziębieniowa VSUMP
Kwiat lub
ziele dziewanny 2 cz.
Ziele
majeranku 1 cz.
Ziele lub
kwiat wiązówki – 1 cz.
Kora wierzby
– 1 cz.
Liść lub
korzeń babki 1 cz.
Korzeń
arcydzięgla lub dzięgla, lub kwiat wrotyczu, lub owoc anyżu – 1 cz.
Kwiat lub
liść podbiału – 1 cz.
Zioła
wymieszać.
1 łyżkę
mieszanki zalać 1 szkl. wody, zagotować, odstawić na 20 minut pod przykryciem,
przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po 200 ml
Wskazania: choroby
przeziębieniowe, gorączka, grypa, angina, ospa, odra, kaszel, zapalenie
oskrzeli lub krtani, zapalenie gardła.
Dzięgiel leśny – Angelica silvestris (Umbelliferae)
Opis
Bylina dorastająca do
Surowiec
Surowcem
jest korzeń i liść – Radix et Folium Angelicae silvestris.
Ziele należy
zebrać wiosną i wczesnym latem i wysuszyć w normalnej temperaturze.
Korzenie wykopuje się jesienią lub wiosną i suszy w lekko
podgrzanym piekarniku (w ok. 50-60o C).
Skład
chemiczny
W roślinie
występuje olejek eteryczny z felandrenem, pochodne furanokumaryn (umbeliferon),
żywice, gorycze, kwas dzięglowy, kw. walerianowy, sole, witaminy, angelicyna,
laktony.
Właściwości,
działanie, zastosowanie
Wyciągi z ziela i korzeni działają uspokajająco, rozkurczowo na
mięśnie gładkie, wzmacniająco na serce, pobudzająco na ośrodek oddechowy,
moczopędnie, napotnie, silnie żółciopędnie, rozgrzewająco, wiatropędnie,
przeciwbólowo; regulują metabolizm i wypróżnienia. W większych dawkach działają
narkotycznie.
Wskazania: choroby zakaźne, osłabienie, zaburzenia
trawienne, powolna przemiana materii, zaburzenia w wydzielaniu i przepływie
żółci, wyczerpanie nerwowe, nieżyty układu oddechowego, choroby skórne na tle
zaburzeń hormonalnych i wadliwego metabolizmu, blednica, sinica rąk, zaparcia,
słabe krążenie obwodowe i mózgowe.
Przeciwwskazania: ciąża, laktacja,
uczulenie na olejek dzięglowy.
Napar: 2 łyżki ziela lub korzenia zalać 200 ml wrzącej wody lub
mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem; pić 4 razy dz. po 200
ml. W razie bezsenności przed snem. Dzieciom powyżej 13 r. ż. – jak dorośli.
Młodszym, ale powyżej 6 r. ż. – 100 ml mleka dzięglowego z miodem.
Nalewka dzięglowa: pół szkl suchego mielonego ziela lub korzenia
zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1
łyżeczce (max 1 łyżka); dzieci ważące 15-
Zewnętrznie:
łojotok, trądziki, dermatozy, stany zapalne skóry.
Rp.
Mikstura AVA
Nalewka
dzięglowa - 10 ml
Nalewka
kozłkowa - 10 ml
Azulan - 5
ml
Wymieszać.
Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki; dzieciom podawać
tyle co
nalewki dzięglowej.
Wskazania: zaburzenia trawienia, bóle brzucha,
przejedzenie, podniecenie nerwowe, bezsenność, bóle żołądka, wątroby, trzustki,
śledziony i pęcherzyka żółciowego.
Dziurawiec - Hypericum (Hypericaceae sive
Guttiferae)
Opis
1. Dziurawiec kosmaty - Hypericum hirsutum - bylina; łodyga
wzniesiona, miękko owłosiona; włoski jednokomórkowe, odstające, rudawe; liście
jajowatopodłużne, tępe, owłosione, pod światło kropkowane (dziurkowane); kwiaty
liczne, zebrane w wydłużoną wiechę; działki kielicha równowąsko-lancetowate,
zaostrzone; płatki korony żółte; owoc - jajowata i brunatną torebka. Roślina
pospolita; rośnie w lasach i w zaroślach, na polanach przyleśnych oraz na
wzgórzach przy lasach.
2. Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum - roślina
wieloletnia dorastająca do
3. Dziurawiec skąpolistny - Hypericum montanum - bylina; łodyga
wzniesiona, pojedyncza, czerwonawo nabiegła; liście jajowate lub nieco
wydłużone, brzegiem podwinięte, zaostrzone, spodem omszone, sinawe, siedzące;
kwiatostan zbity, wiechowaty, oddalony od najwyższej pary liści; kwiaty
bladożółte, 5-płatkowe, 5-działkowe; blaszki liściowe z rzadka czarno
kropkowane, górne 2-3 pary liści przeświecające kropkowane; owoc -
wielonasienna torebka.
4. Dziurawiec czteroboczny - Hypericum quadrangulum - bylina;
kłącze czerwone, pełzające; łodyga naga, 4-kanciasta, czerwonobrunatną,
pojedyncza, w górze rozgałęziona; liście szerokojajowate, eliptyczne, tępe lub
zaokrąglone, bez przeświecających kropek; kwiaty liczne, zebrane w rzadki
wiechowaty kwiatostan; działek kielicha 5; płatki korony żółte, czarno
kropkowane; słupek 3-szyjkowy; pręciki zebrane w 3 wiązki; owoc - torebka.
Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie w lasach, na łąkach, nad brzegami wód, w
zaroślach, na wzgórzach.
5. Dziurawiec rozesłany - Hypericum humifusum - roślina
jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do
Wszystkie wyżej opisane gatunki dziurawca są lecznicze i mają ten
sam skład chemiczny.
Surowiec
Surowcem jest kwitnące ziele (może zawierać niedojrzałe owoce) -
Herba Hyperici. Surowiec suszy się w temp. do 40o C. Ziele dobrze
schnie i łatwo mieli się. W aptekach i w sklepach zielarskich można nabyć:
Intractum Hyperici (Phytopharm; fl. płyn -
Skład
chemiczny
Ziele dziurawca zawiera olejek eteryczny w ilości do 1% (a w nim
głównie pinen i cineol), flawonoidy (do 5%): hiperozyd, rutynę, kwercytrynę,
kwercetynę: ponadto kw. kawowy, garbniki do 12%), żywice (do 18%), antocyjany
(dc 6%), hiperycynę (ok. 0,02%), karoten (13%), wit. C, azulen, cholinę,
acetylocholinę, hyperynę (glikozyd), kw. chlorogenowy, kw. nikotynowy, pektyny,
sole, saponiny.
Hiperozyd, którego jest w roślinie ok. 0,4% w hydrolizie daje nam
aglikon kwercytyny i galaktozę; cząsteczka tego glikozydu flawonowego składa
się z 21 atomów węgla, 20 atomów wodoru i 12 atomów tlenu.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z dziurawca działają kojąco, ściągające,
przeciwkrwotocznie, żółciopędnie, odkażająco, uspokajająco, moczopędnie,
przeciwzapalnie, wzmacniająco, przeciwwzdęciowo, odtruwające; poprawiają
nastrój, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, regulują metabolizm,
pobudzają trawienie, regulują wypróżnienia, koordynują pracę wątroby,
pęcherzyka żółciowego i trzustki. Wyciągi alkoholowe i olejowe wykazują wpływ
przeciwstresowy i przeciwdepresyjny, a także fotouczulający i
przeciwtrądzikowy.
Wskazania: zaburzenia w wydzielaniu żółci, kamica
żółciowa, choroby wątroby, stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dróg
żółciowych, choroby trzustki, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka i jelit,
zaparcia, niestrawność, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, choroby skórne,
zakaźne i sercowo-naczyniowe, złe samopoczucie, wyczerpanie nerwowe, zmęczenie,
zatrucia, krwotoki maciczne, zaburzenia miesiączkowania, upławy (pić napar i
jednocześnie stosować nasiadówki lub przepłukiwania pochwy), zapalenie
przydatków, stres, psychozy, osłabienie, depresja, alergia.
Dłuższe zażywanie nalewki, soku lub intraktu przez osoby młode
powoduje u nich wyleczenie trądziku młodzieńczego.
Zewnętrznie: dermatozy, rany, łojotok, trądziki, stany
zapalne skóry, zmiany sączące, choroby włosów.
Alkoholowe i olejowe wyciągi z dziurawca działają fotouczulająco
co w sposób umiejętny może być wykorzystane do leczenia wielu chorób skóry, np.
łuszczycy, trądziku młodzieńczego, bielactwa.
Osoby zażywające alkoholowe wyciągi z dziurawca nie mogą jednak
przesadnie opalać się, ani też przebywać zbyt długo na słońcu !.
Napar: 2 czubate łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
na 20 minut; przecedzić. Zażywać 4-6 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-
Nalewka dziurawcowa - Tinctura Hyperici: pół szkl. ziela dziurawca
zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po
10-15 ml; dzieci ważące 20-
Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego mielonego ziela zaleć 400
ml zimnego alkoholu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę.
Intrakt dziurawcowy - Intractum Hyperici: pół szkl. świeżego ziela
zalać gorącą wódką; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Ekstrakt dziurawcowy - Extractum Hyperici: pół szkl. świeżego lub
suchego ziela zalać 200 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażyważ 3-4
razy dz. po 5 ml.
Oleum Hyperici - pół szkl. świeżego lub suchego ziele zalać 200 ml
gorącego oleju słonecznikowego lub sojowego (znakomita jest też oliwa);
wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce oleju przy
zaparciach, bólach pęcherzyka i wątroby, zaburzeniach wydzielania żółci i
trawiennych oraz po obfitym posiłku. Olejem przemywać skórę suchą i wrażliwą ze
stanami zapalnymi. Olej dziurawcowy znakomicie leczy trądzik młodzieńczy, rany
i oparzenia. Przy trudno gojących się ranach stosować: 30 ml oleju
dziurawcowego wlać do 30 ml tranu i 20 ml Linomagu - płynu; wymieszać. Chore
miejsca pokrywać sterylną gazą zmoczoną w płynie i zabandażować, Preparat taki
leczy też rozpadliny skórne, suchość skóry, odleżyny, zrogowaciałe ręce i
stopy, stany zapalne skóry, trądziki, zmiany troficzne.
W przypadku uszkodzenia, suchości, wypadania, braku połysku,
rozdwajaniu i łamliwości włosów pokryć je specyfikiem na 12 godz. po czym umyć
włosy (zabiegi powtarzać nawet codziennie lub co drugi dzień aż co skutku
leczniczego). Przy łupieżu suchym włosów daje znakomite efekty gdy dodamy do
preparatu 30 ml oleju rycynowego (wetrzeć we włosy, nakryć je folią na 120
minut, umyć w szamponie do włosów suchych, np. brzozowym, jajecznym. Płynem
warto też oczyszczać schorzałe miejsca pokryte maściami lub innymi lekami
dermatologicznymi, np. w łuszczycy, w rogowaceniu starczym (w tych przypadkach
dodać 30 ml oleju rycynowego).
Rp. Nafta dziurawcowa – Naphta Hyperici – leczy łupież,
grzybice we włosach, trądzik skóry owłosionej i ropnie na skórze głowy.
Oczyszcza wągry, niszczy roztocze (np. nużeńce). Doskonała na trądzik, w tym
także na skórze suchej.
Pół szkl.
ziela suchego lub świeżego mielonego zalać 250 ml nafty kosmetycznej. Wytrawiać
3 dni; przefiltrować.
Nafta
dziurawcowa – 100 ml
Olej
rycynowy – 25 ml
Olejek
cedrowy lub herbaciany – 1 ml
Tran – 20 ml
Płyny
zmieszać. Skórę z cystami ropnymi, z zapaleniem łojotokowym, z zapaleniem
mieszków włosowych, z ropniami po goleniu lub kosmetykach i skórę z opornym
trądzikiem przemywać 3 razy dz., po czym osuszyć i wklepać maść Tribiotic lub
maść z witaminą A.; zastosować masaż. Leczenie drastyczne, ale skuteczne.
W chore włosy (rozdwojone końce, łamliwe, wypadanie, brak połysku)
i w łupieżową skórę wcierać naftę dziurawcową na 8 godzin przed umyciem.
Rp.
Mikstura HACM
Wyciąg
alkoholowy z dziurawca - 10 ml
Nalewka
arcydzięglowa lub dzięglowa - 10 ml
Nalewkę
glistnikowa - 10 ml
Nalewka
(krople miętowe) miętowa - 5 ml
Wymieszać.
Zażywać 2-3 razy dz. po 5 ml
Wskazania: bóle brzucha, skurcze jelit, bóle żołądka,
trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego i jajników (w tym przypadku zażyć 10
ml preparatu), zaburzenia trawienne, kamica żółciowa, zastoje żółci, choroby
wątroby.
Rp.
Mieszanka ziołowa HRS
Ziele
dziurawca - 1 łyżka
Ziele ruty -
1 łyżka
Ziele
nawłoci - 1 łyżka
Wymieszać. 2
czubate łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody;
odstawić na
20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci ważące 3-
Wskazanie: choroby wątroby, trzustki, żołądka,
pęcherzyka żółciowego, skóry, zakaźne, alergiczne; zaburzenia trawienia,
pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce,
zapalenie spojówek i gałki ocznej; kamice moczowa, skąpomocz, obrzęki;
przeziębienie; po zatruciach.
Rp.
Mikstura AHCQ na rany, oparzenia i owrzodzenia
Ekstrakt
dziurawcowy - 10 ml
Alkoholowy
wyciąg z kory dębowej, z buku lub olchy - 10 ml
Azulan - 5
ml
Nalewka
nagietkowa - 10 ml
Wymieszać.
Oparzenia,
rany, owrzodzenia i in. zmiany chorobowe spryskiwać płynem 3-4 razy dz.
Fiołek trójbarwny - Viola tricolor (Violaceae)
Opis
Roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do
Surowiec
Lecznicze jest ziele - Herba Violae. Można zbierać ziele wraz z
korzeniami - Herba Violae cum radice.
Ziele zbiera
się w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do
W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić ziele fiołka
trójbarwnego luzem (opak.
Skład
chemiczny
Ziele fiołka trójbarwnego zawiera saponiny, flawonoidy (rutozyd,
violutozyd - 10%, kwercetynę), antocyjany (violaninę, 3-glikozyd delfinidyny,
3-glukozyd peonidyny), karotenoidy (beta-karoten, wiolaxantynę, zeaxantynę)
dużo śluzu, cukrowców, liczne sole mineralne, kw. askorbinowy, salicylan
metylowy, olejek eteryczny, garbniki i alkaloidy.
Działanie
i zastosowanie
Wodny wyciąg z fiołka trójbarwnego działa moczopędnie,
wykrztuśnie, napotnie, żółciopędnie, odtruwająco, przeciwzapalnie,
przeciwalergicznie; reguluje wypróżnienia, przemianę materii; uszczelnia i
wzmacnia naczynia krwionośne działając w ten sposób przeciwwysiękowo; wykazuje
synergizm z wit. C.
Wskazania: zaburzenia w oddawaniu moczu, skąpomocz,
stany zapalne kłębuszków i miedniczek nerkowych oraz moczowodów i pęcherza
moczowego, kamica moczowa, zaburzenia w wydzielaniu żółci, choroba wrzodowa,
zaburzenia trawienia, kamica żółciowa, zaparcia, stany zapalne przewodu
pokarmowego, otyłość, wszelkie choroby zakaźne i skórne, przeziębienie, nieżyty
układu oddechowego, kaszel, nadciśnienie, reumatyzm, gorączka, zapalenie
spojówek, siatkówki i naczyniówki (okłady na oczy i jednoczesne picie naparu),
choroba alergiczne, zatrucia.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 150 ml; niemowlęta ważące 3-
Wraz ze
stosowaniem naparu doustnie zalecam zażywać wit. C lub Rutinoscorbin.
Susz fiołkowy można zaparzyć w mleku i osłodzić miodem. W celach
kosmetycznych i leczniczych (stany zapalne, suchość, przebarwienia, trądziki,
łuszczyca itd.) skórę przemywać naparem 3-4 razy dz. i jednocześnie pić
następującą mieszankę:
Rp.
Mieszanka VATUE na choroby skórne
Ziele fiołka
tr. - 1 łyżka
Korzeń
łopianu - 1 łyżka
Ziele
skrzypu - 1 łyżka
Ziele
pokrzywy - 1 łyżka
Kłącze perzu
- 1 łyżka
Korzeń lub
ziele mniszka - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić
na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 200 ml; dzieci ważące 4-
Wskazania
(oprócz chorób skórnych): zaparcia, zaburzenia przemiany materii, trawienia i w
wydzielaniu żółci, choroby zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa,
miażdżyca, reumatyzm, obrzęki, osłabienie.
Fiołek
wonny (ogrodowy) - Viola odorata
Opis
Bylinka dorastająca do
Surowiec
Surowcem jest kwitnące ziele lub sam kwiat - Herba vel Flos Violae
odoratae. Surowiec suszy się w temp. 20-40o C. Z upraw można także
pozyskiwać kłącza fiołka - Rhizoma cum radicibus Violae odoratae, które są
również bardzo cenne leczniczo.
Skład chemiczny
Ziele zawiera przede wszystkim alkaloid - violinę, saponiny,
olejek eteryczny, flawonoidy, glikozydy fenolowe (pochodne salicyny) i śluzy.
Działanie i zastosowanie
Fiołek wonny działa wykrztuśnie, napotnie, moczopędnie,
odkażająco, żółciopędnie i rozkurczowo. Upłynnia zalegający śluz w drogach
oddechowych, ułatwiając jego wydalenie.
Przedawkowanie naparu powoduje nudności, wymioty i biegunkę.
Wskazania: nieżyty układu oddechowego, kaszel,
przeziębienie, choroby zakaźne, skąpomocz, zaparcia, zaburzenia trawienia.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 4-
Syrop kwiatowy z fiołka - Sirupus Violae odoratae: 1 szkl.
świeżych mielonych kwiatów fiołkowych zalać 100 ml wódki i 100 ml wody; gotować
5 minut pod przykryciem; odstawić na 5 godz. pod przykryciem. Następnie masę
roślinną odcedzić od wyciągu. Wyciąg osłodzić miodem lub sokiem owocowym, dodać
nieco soku cytrynowego i wanilii lub cynamonu. Na każde 100 ml wyciągu należy
przeznaczyć 100 ml miodu. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 2
łyżeczki syropku.
Glistnik
jaskółcze ziele - Chelidonium maius (Papaveraceae); (!)
Opis
Roślina wieloletnie dorastająca do
Surowiec
Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia, najlepiej w maju i
w czerwcu i suszy w normalnej temperaturze lub w otwartym piekarniku ogrzanym
do temp. 60o C. Dobrze wysuszone ziele kruszy się, a łodygi łamią
się z trzaskiem; posiada miły, charakterystyczny zapach i jasno-zielony kolor.
Wygodnie też jest suszyć ziele zawieszone na sznurkach, a odgałęzienia w
przewietrzanym mocno po mieszczeniu.
Uwaga ! Ziela pozyskane w sierpniu i we wrześniu jest mało
wartościowe i bardzo często żółknie podczas suszenia. Ziele ścinać ostrym
nożem, tak aby nie uszkodzić korzeni. Zalecany przez niektórych zielarzy zbiór
korzeni powinien być zarzucony. Glistnika mamy coraz mniej, a do celów leczniczych
najwartościowsze jest ziele.
W aptekach i
w sklepach zielarskich można kupić ziele /Kawon, Herba Lux/ - Herba Chelidonii
(FP II,III,IV i V) – op. 20 i
Skład chemiczny
Glistnik posiada bardzo bogaty skład chemiczny. Najwięcej ciał
czynnych zawierają niedojrzałe owoce - do 2,4% i korzenie - do 4% s.m. (suchej
masy) rośliny; natomiast ziele zawiera około 0,5% co do celów leczniczych w
zupełności wystarcza. Substancje zapasowe w komórkach glistnika nie mają postać
skrobi lecz formę glikogenu - charakterystyczne dla tkanek zwierzęcych; dzięki
temu glistnik jest rośliną mrozoodporną.
Występujące w glistniku alkaloidy można podzielić na 3 grupy:
1). Pochodne benzofenantrydyny - chelidonina, chelitrydyna,
sangwinaryna, chelerytryna.
2). Pochodne protopiny - protopina, alfa- i beta-allokryptopina.
3). Pochodne protoberberyny - stylopina, koptyzyna, berberyna.
Oprócz wyżej wymienionych alkaloidów w zielu występują; sparteina,
oksysangwinaryna, chelirubina, chelidamina, metoksy-chelidonina,
homochelidonina, korykawina, korykwileina, korykawidyna, kw. chelidonowy, kw.
askorbinowy - 150-170 mg/100 g, kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw. bursztynowy,
karoten (15 mg), olejek eteryczny ok. 0,01%), flawonoidy, saponiny, garbniki,
sole mineralne.
Działanie i zastosowanie
Glistnik jest ziołem niezmiernie cennym, wykazującym silne,
szerokie, a zarazem ciekawe działanie farmakologiczne. Jego działanie jest
widoczne i pewne jeśli będzie odpowiednio stosowany.
Jaskółcze ziele działa silnie uspokajająco, nasennie, obniża napięcie
mięśni gładkich i prążkowanych, zmniejsza ich pobudliwość i hamuje skurcze
(widoczne uczucie odprężenia), obniża napięcie mięśni naczyń krwionośnych,
powoduje ich rozszerzenie, w tym także wieńcowych, obniża ciśnienie krwi,
ułatwia oddychanie, działa przeciwbólowo, przeciwuczuleniowo, znieczulająco,
lekko narkotycznie, moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwwirusowo,
przeciwpierwotniakowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, silnie
żółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo; reguluje, a
zarazem przyśpiesza przemianę materii, reguluje wypróżnienia, odtruwa organizm,
wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, reguluje miesiączkowanie,
likwiduje zastoje żółci, przez co zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych
(niektórzy medycy uważają, iż glistnik ułatwia wydalenie drobnych kamieni i
złogów żółciowych oraz piasku i kamieni moczowych; ja również to
zaobserwowałem), znosi stan przedmiesiączkowy i bolesne krwawienia
miesiączkowe, poprawia samopoczucie, znosi bóle jajników. Glistnik wywiera
działanie papaweryno- kodeino- i morfinopodobne. Według Aminiewa jaskółcze
ziele leczy polipowatość jelita grubego i brodawczaki pęcherza moczowego.
Wskazania: kolka żółciowa, wątrobowa, jelitowa, żołądkowa,
moczowodowa, nerkowa; bóle trzustki, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci,
zapalenie wątroby i pęcherzyka żółciowego, niedostateczne wydzielanie żółci,
niewydolność wątroby, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki,
nowotwory, choroba wrzodowa (zdania podzielone; osobiście nie widzę w tym
przypadku chorobowym przeciwwskazań, wręcz przeciwnie), bolesna biegunka,
zapalenie żołądka, skurcze odźwiernika, zaparcia, parcie na kał i mocz,
skąpomocz, obrzęki, zapalenie nerek, dróg moczowych i przydatków, bolesne
oddawanie kału i moczu, bóle nerek, skurcze oskrzeli (utrudnione oddychanie,
astma, zadyszka, niemożność złapania tchu), dusznica bolesna, kaszel bolesny,
skurcze mięśni i naczyń w kończynach (jednocześnie zażywać Dolomit !), kłucie w
sercu, niedotlenienie mięśnia sercowego, nerwica i kołatanie serca, bezsenność,
spięcie, zdenerwowanie, lęk, stres, wewnętrzny niepokój, nerwica żołądka i
jelit, zmęczenie, osłabienie, złe samopoczucie, zaburzenia miesiączkowania i
hormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z nim związane, bóle
miesiączkowe, otyłość, choroby skórne, gruźlica (glistnik zabija pałeczki),
choroby alergiczne i zakaźne, reumatyzm, zapalenie płuc, choroby narządów
płciowych (stany zapalne jąder, jajników), stan przedmiesiączkowy, zaburzenia
trawienia, niestrawność.
Przeciwwskazania: ciąża, zaćma, jaskra, zażywanie leków w
skład których wchodzi atropina i jej podobne.
Napar: 1 łyżkę ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30
minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml (max 150 ml); dzieci powyżej 7 r.
ż. - zgodnie z wagą ciała: 25-
Wywar: 1 łyżkę ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić
na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar.
Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400
ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; w
kolkach - 1 łyżka.
Intrakt - Intractum Chelidonii: pół szkl. świeżego i mielonego
ziela zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4
razy dz. po 10 ml w 50 ml wody; dzieci ważące 25-
Nalewka glistnikowa - Tinctura Chelidonii: pół szkl. suchego ziela
zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Doustnie zażywać jak Intrakt.
Leczy niektóre oporne zmiany trądzikowe. W tym celu przemywać skórę 3 razy dz.
Wyciąg glicerynowy z glistnika Gliceroextractum Chelidonii: każdą
łyżkę pobranego świeżego lub suchego ziela zalać
Rp. Mikstura CML
azulenowa
Nalewka
glistnikowa - 10 ml
Nalewka
melisowa - 10 ml
Nalewka
serdecznikowa - 10 ml
Azulan - 5
ml
Wymieszać.
Zażywać 3-4 razy dz. po 60 kropli.
Wskazania: nerwice narządowe,
stres, depresja, lęk, niepokój wewnętrzny, bóle brzucha, napięcie
przedmiesiączkowe, bezsenność, kolki, choroby alergiczne.
Rp.
Mieszanka CMLM przeciwalergiczna i uspokajająca
Ziele
glistnika - 1 łyżka
Ziele melisy
- 1 łyżka
Ziele
serdecznika - 1 łyżka
Kwiat
rumianku - 1 łyżka
Wymieszać. 2
łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odsta»
wić na 20
minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci
ważące 25-
razy dz.
Wskazania: alergiczne choroby skóry i ogólne (np.
polekowe), podniecenie nerwowe, lęk, bezsenność, nerwice, skurcze mięśni
gładkich, zaburzenia trawienne, złe samopoczucie, wewnętrzny niepokój, stres.
Głóg - Crataegus
(Rosaceae)
Opis
1. Głóg jednoszyjkowy - Crataegus monogyna - krzew dorastający do
2). Głóg dwuszyjkowy - Crataegus oxyacantha - krzew dorastający do
Surowiec
Surowcem jest kwiatostan, liść i owoc - Inflorescentia, Folium et
Fructus Crataegi (FP T,II,III,IV IV). W aptekach i w sklepach zielarskich
surowce farmakopealne: kwiatostan (Herba Lux, Herbapol, Kawon, Phytopharm) –
op. 25 lub
Kwiaty zbiera się w I fazie kwitnienia i suszy w temp. do 40o
C. Owoce zrywa się jesienią, gdy są dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku
ogrzanym do temp. 80o C. Liście zbiera się przed lub w czasie
kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Kwiaty i liście można połączyć.
Skład chemiczny
Liście zawierają kw. głogowy = krategusowy, flawony, flawonoidy,
garbniki, cholinę i kumaryny.
Kwiaty w swym składzie chemicznym posiadają kw. kawowy, kw.
chlorogenowy, hiperozyd, acetylocholinę, cholinę, trojmetyloaminę, cukrowce,
puryny, olejek eteryczny, kumaryny i związki glikozydowe.
W owocach można znaleźć wit. C (54 mg/100 g), karoten (300 j.m.),
tiaminę (1300 ug), pektyny (1,50%), sole mineralne (1,20%), zw. azotowe
(0,80%), flawonoidy, kw. jabłkowy (0,30%), cukier inwertowy (3,80%), kw.
ursolowy, kw. oleinowy, kw. krateogolowy, kw. kawowy, sorbitol, adenozynę,
guaninę, glikozydy, garbniki, sacharydy, fitochinony, ryboflawinę, niacynę, pirydoksynę
i in.
Spośród flawonoidów ważne są: hiperozyd, kwercetyna i witeksyna.
Działanie
Przetwory z głogu tonizują i zwalniają czynność serca, rozszerzają
naczynia wieńcowe (wyciągi alkoholowe !), obniżają ciśnienie krwi, uszczelniają
i wzmacniają naczynia krwionośne oraz błony międzykomórkowe, zapobiegając w ten
sposób powstawaniu wysięków; regulują pracę nerek; działają uspokajająco,
rozkurczowo i moczopędnie.
Wskazania: choroba nadciśnieniowa, nadczynność
tarczycy, częstoskurcz, nerwice serca, nerwobóle, miażdżyca, choroba wieńcowa,
zdenerwowanie, bezsenność, stres, kołatanie serca, reumatyzm, obrzęki i
wysięki, zaburzenia metabolizmu, skąpomocz.
Napar: 3 łyżki kwiatów, liści lub owoców zalać 2 szkl. wrzącej
wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 150-200 ml; dzieci
ważące; 4-
Alkoholatura zimna: pół szkl, świeżych kwiatów i liści lub owoców
zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10
ml; dzieci ważące 10-
Intrakt głogowy - Intractum Crataegi: pół szkl. świeżych liści i
kwiatów lub owoców zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować.
Zażywać jak alkoholaturę.
Nalewka głogowa - Tinctura Crataegi: pół szkl. suchych kwiatów,
liści i kwaitów lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować.
Zażywać jak alkoholaturę.
Alkoholmel Crataegi: do 100 ml dowolnego wyciągu alkoholowego wlać
100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieciom podawać
1-2 łyżeczki płynu. Znakomity środek wzmacniający, przeciwmiażdżycowy i
kardiotoniczny.
Miód głogowy - Mel Crataegi: suche owoce lub liście z kwiatami
zmielić na drobniutki proszek. Na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10
kropli alkoholu lub gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 czubatej
łyżeczce.
Rp.
Mikstura CAV nasercowa i obniżająca ciśnienie krwi
Nalewka
(intrakt) głogowa - 10 ml
Nalewka
rutowa lub nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka lub
intrakt jemiołowy – 10 ml
Valeriana –
nalewka lub intrakt – 10 ml
Miód
naturalny - 1 łyżka
Wymieszać.
Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub przed snem 1 łyżkę. Tyle też można
podawać dzieciom.
Wskazania: nadciśnienie,
podniecenie nerwowe, lęk, bezsenność, nerwice, kołatanie serca, choroby
alergiczne i skórne (pomocniczo).
Rp.
Mikstura nasercowa, uspokajająca, przeciwcukrzycowa
i obniżająca ciśnienie krwi
Nalewka
głogowa - 10 ml
Nalewka
serdecznikowa - 10 ml
Nalewka
kokoryczkowa - 10 ml
Mentowal -
krople - 10 ml lub nalewka miętowa – 15 ml
Waleriana -
10 ml
Wymieszać.
Zażywać 3-4 razy dz, po pół łyżeczki.
Wskazania: zaburzenia
trawienia, nadciśnienie, zawroty głowy, bóle brzucha, wyczerpanie nerwowe,
stres, nerwice wegetatywne, bezsenność, kłucie w sercu, osłabienie serca.
Goryczka
- Gentiana (Gentianaceae)
Opis
1. Goryczka żółta - Gentiana lutea - roślina wieloletnia o grubym
pomarszczonym kłączu: łodyga gruba, wzniesiona, do
2}. Goryczka kropkowana - Gentiana punctata - bylina o grubym
kłączu; liście dolne krótkoogonkowe, środkowe i górne - siedzące, u nasady
zwężone i zrosłe w krótką pochewkę; kwiaty skupione w kątach najwyższych liści
i na szczycie łodygi, siedzące; kielich krótki, dzwonkowaty; korona żółta,
brunatno nakrapiana, o 6 łatkach, bez ząbków między nimi.
U nas występuje w Sudetach i w Karpatach.
3. Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea - bylina
dorastająca do
Surowiec
Surowcem jest kłącze i ziele - Rhizoma et, Herba Gentianae, FP
I,II,III,IV i V. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić kłącze (to nie
jest korzeń (!), choć pod taką nazwą surowiec figuruje w FP) - “Radix"
Gentianae – op. 25 i
Skład chemiczny
W zielu i w kłączach goryczek znajdują się glikozydy gorczyczne
(gencyopikrozyd, amarogentyna), alkaloidy (gencyanina, gencyalutyna), pochodne
ksantonu (gentyzyna, izogentyzyna), fitosterole, cukrowce, barwnik, sole i
kwasy.
Działanie
Surowce pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego,
trzustkowego i jelitowego, zwiększają ruchy robaczkowe przewodu pokarmowego,
regulują wypróżnienia, zwiększają apetyt; działają żółciopędnie, wiatropędnie.
Wskazania: brak łaknienia, zaburzenia trawienia,
niestrawność, nie=» dostateczne wydzielanie soków trawiennych, zaparcia, zmazy
nocne, osłabienie, choroby skórne.
Zewnętrznie: rany, stany zapalne skóry i błon śluzowych,
potówki, zmiany sączące, łojotok.
Odwar: 2 łyżki korzenia lub ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5
min.; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci
ważące; 8-
Nalewka goryczkowa - Tinctura Gentianae; pół szkl. suchych kłączy
lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy
dz. po 5-10 ml. Dzieci: 3 r. ż. - 2 ml, 7 r. ż. - 3 ml, 10 r. ż.-4 ml, 15 r. ż.
- 7 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.
Rp.
Mikstura GA na trawienie
Nalewka
goryczkowa - 10 ml
Nalewka z
bylicy posp. lub piołunowa - 10 ml
Wymieszać.
Zażywać 2-3 razy dz. po 30-40 kropli.
Wskazania: niedostateczne
wydzielanie soków trawiennych, brak apetytu, obfity i (lub) tłusty posiłek,
niestrawność (5 ml 3 razy dz.), zaburzenia trawienia, osłabienie.
Rp.
Mieszanka GAAC na zaburzenia trawienne i skąpe miesiączki
Ziele lub
kłącze goryczki - 1 łyżka
Kłącze
tataraku - 1 łyżka
Ziele
glistnika - 1 łyżka
Liść lub
ziele bylicy posp., albo piołunu - 1 łyżkę
Wymieszać. 2
łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty;
odstawić na
20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml.
Wskazania: brak łaknienia,
zaburzenia przemiany materii, zaburzenia trawienne, zaparcia, niedostateczne
wydzielanie soków trawiennych, skąpe i bolesne, a przy tym nieregularne
krwawienia miesiączkowe, kamica żółciowa, zastoje żółci, niedomoga wątroby,
bóle wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki, brzucha i jajników, nieżyt
żołądka, choroby nerek.
Goździkowiec
korzenny - Eugenia caryophyllata sive Eugenia aromatica (Myrtaceae)
Opis
Drzewo dorastające do
Surowiec
Surowcem są kwiaty - Flos Caryophylli, zwane popularnie goździkami.
Goździki można rzecz jasna kupić w sklepach spożywczych.
Skład chemiczny
Goździki będące w handlu zawierają ok. 15-20% olejku eterycznego,
a w nim eugenol (70-90%), kariofilen i acetyloeugenol. Ponadto w goździkach
można znaleźć garbniki (10%), żywice (8%),tłuszczowce, woski i kwasy
organiczne, głównie fenolowe.
Działanie
Wyciągi z goździków działają wiatropędnie, silnie przeciwzapalnie,
silnie ściągająco, odkażająco, znieczulająco, przeciwbólowe, wykrztuśnie;
pobudzają apetyt, zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, trzustkowych i
jelitowych oraz żółci, przyśpieszają trawienie.
Wskazania: zaburzenia trawienia, nieżyt jelit i
żołądka, niestrawność, biegunka, nieprzyjemny zapach z jamy ustnej pochodzący w
rzeczywistości z jelit, w których zachodzą niepożądane procesy rozkładu,
nieżyty układu oddechowego, stany zapalne układu trawiennego; cuchnące biegunki
z kolkami.
Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych,
pryszcze w okresie miesiączki, nadmierne pocenie się. Nogi nadmiernie pocące
się kąpać w wodzie z dodatkiem nalewki lub odwaru goździkowego.
Pomimo podjętych licznych prób i eksperymentów muszę stwierdzić,
że nie leczy trądziku pospolitego.
Przeciwwskazania: ciąża, laktacja.
Napar: 2 łyżki goździków zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na
20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci, zależnie od masy
ciała: 15-
Odwar: 2 łyżki goździków zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut;
odstawić na 15 minut; przecedzić. Stosować do kąpieli nóg, do płukania jamy
ustnej i gardła przy stanach ropnych i zapalnych oraz przy nieprzyjemnym
zapachu (przełknąć 2-3 łyki).
Nalewka goździkowa - Tinctura Caryophylli: pół szkl. całych
goździków zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy
dz. po 5 ml w 50 ml wody lub mleka z miodem. Stosować też zewnętrznie; po
umyciu nóg przetrzeć je nalewką; przemywać skórę twarzy lub stosować do
płukania po rozcieńczeniu - 1 łyżka nalewki + 150 ml wody. Nalewkę wcierać w
bolące miejsca przy mięśnio-, nerwo- i stawobólach. Odstrasza owady i roztocze.
Przy oduczaniu się palenia tytoniu, przy stanach zapalnych dziąseł
i przy nieprzyjemnej woni z ust żuć 2-3 goździki kilka razy dz.
Olej goździkowy - Oleum Eugeniae caryophylli: pół szkl. goździków
zalać 200 ml gorącego oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do
wcierań przeciwbólowych, znieczulających, rozgrzewających i przeciwświądowych
(np. przy swędzących wysypkach). Olej goździkowy leczy ukąszenia owadów,
odstrasza komary (natrzeć olejem skórę), pchły i pluskwy. Przy przeziębieniach,
stanach zapalnych układu oddechowego, chorobach zakaźnych nacierać ciało olejem
goździkowym wymieszanym z olejem rozmarynowym, arcydzięglowym, majerankowym i
(lub) palustrowym (czyli z bagna zw.) w proporcji 1:1.
Herbata chińska Camelia sinensis sive Thea
chinensis (Theaceae)
Opis
Krzew dorastający do
Istnieje kilka odmian herbaty, np.:
- Herbata assamska (indyjska) - Choisy = Thea assamica, rosnąca
dziko w Assamie, Burmie i w Indochinach; główne środki uprawy to: Chiny,
Japonia, Brazylia, Cejlon i Syjam.
- Herbata kambodżańska.
- Herbata paragwajska - Ilex paraguariensis (mate) - Ameryka
Południowa.
- Kamelia - Caraelia japonica.
Produkuje się 4 typy herbaty suchej: czarną, zieloną, czerwoną i
żółtą. Zabarwienie suchej herbaty zależy od technologii przerobu zerwanych
liści, co wpływa też na skład chemiczny, smak i zapach każdego typu.
Herbata zielona to nic innego jak suche, rozdrobnione liście,
niekiedy aromatyzowane (rzadko), natomiast herbata czarna, czerwona i żółta
zawdzięczają swe właściwości procesowi fermentacji i aromatyzowania.
Surowiec
Wykorzystuje się liść herbaciany - Folium Theae.
Skład chemiczny
W herbacie występują garbniki - 9-30% (galusan l-epikatechiny,
epigalokatechina, galusan galokatechiny, l-epikatechina, kw. galusowy),
alkaloidy (koffeina - 2%; w 100 ml mocnej herbaty znajduje się ok. 50-100 mg
koffeiny; teofilina, teobromina), sole mineralne (dużo żelaza, manganu, potasu,
krzemu, sodu, fluoru, miedzi, jodu, fosforu, wapnia i magnezu), kumaryny
(umbeliferon-7-glukozyd), witaminy (C – ok. 100 mg/100 g, tiamina, ryboflawina,
fitochinony, pirydoksyna), olejek eteryczny - ok. 0,6%, flawonoidy (kwercetyna,
kemferol), ksantyna, hipoksantyna, paraksantyna, metyloksantyna, nekleotydy,
nukleoproteidy, barwniki (tearubigina, teaflawina, karotenowce, ksantofile),
aminokwasy (kw. glutaminowy, metionina), kw. organiczne (fumarowy, pirogronowy,
bursztynowy, szczawiowy, jabłkowy, cytrynowy), białkowce (gluteliny, albuminy).
Działanie
Napar herbaciany sporządzony z 1 łyżki suszu na 2 szkl. wrzącej
wody (parzyć 15 minut; przecedzić; pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml) działa
moczopędnie, żółciopędnie; zwiększa wydzielanie śliny i soku żołądkowego, w tym
także kwasu solnego; likwiduje niestrawność, zaburzenia trawienne, biegunki;
ponadto wywiera działanie ściągające, a zarazem przeciwzapalne i odkażające;
ogólnie wzmacnia, usuwa zmęczenie, działa tonizująco na układ nerwowy; ułatwia
pracę umysłową.
Rp.
Mieszanka herbaciana
Herbata - 1
łyżka
Kwiat lub
ziele pierwiosnka - 1 łyżka
Kwiat lub
ziele wrzosu - 1 łyżka
Suche płatki
różane - 4 szczypty
Wymieszać i
zalać 3 szkl. wrzącej wody; parzyć 10-15 minut; przecedzić. Do szklanki wlać
100 ml naparu i dopełnić do 200 ml; osłodzić do smaku, najlepiej glukozą,
fruktozą lub miodem.
Powyższy
napój działa moczopędnie, przeciwzapalnie, wzmacniająco, gasi pragnienie;
gorzki - leczy niestrawność i biegunki. Podawać przy chorobach zakaźnych,
zaburzeniach trawiennych, nieżytach przewodu pokarmowego i układu oddechowego.
Odkaża drogi moczowe. Jest bardzo smaczny i zdrowy.
Hyzop
lekarski - Hyssopus officinalis (Labiatae)
Opis
Krzewinka dorastająca do
Surowiec
Wykorzystywane jest ziele - Herba Hyssopi, pozyskiwane z uprawy
lub kupione w sklepie zielarskim.
Skład chemiczny
Ziele zawiera olejek eteryczny - ok. 1% (kamfen, pinen), garbniki
– ok. 8%, flawonoidy (diosmina, hysopina), wit. C - 100-170 mg/100 g, kw.
oleinowy i ursolowy, karotenoidy i in.
Olejek lotny hyzopowy składa się z pinokamfenu – 30-40%, alfa- i
beta-pinenu, cineolu i kamfenu.
Działanie
Hyzop działa wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo, przeciwzapalnie,
przeciwpotnie, przeciwbakteryjnie (wrazliwe są na hyzop, m.in. Escherichia
coli, Staphylococus aureus, Bac. sporogena, Bac. mesenthericum), żółciopędnie,
wiatropędnie; odkaża drogi żółciowe, upłynnia zalegającą wydzielinę śluzową w
drogach oddechowych i ułatwia jej usuwanie, zwiększa wydzielanie soku
żołądkowego, zwiększa apetyt.
Wskazania: suchy kaszel, zapalenie górnych dróg
oddechowych, stany zapalne krtani l jamy ustnej, zaburzenia trawienia,
biegunka, nadmierna potliwość (zalecam łączyć z szałwią), osłabienie, stany
zapalne przewodu pokarmowego, przeziębienie, choroby zakaźne, stany zapalne
dróg żółciowych, zaburzenia w wydzielaniu żółci.
Zewnętrznie: rany, stłuczenia, łojotok, trądzik ropny i
biznowcowy, stany zapalne skóry, ropnie, zapalenie mieszków włosowych.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20
min.; przecedzić. Pić 3-6 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące: 3-
Nalewka hyzopowa - Tinctura Hyssopi: pół szkl. ziela zalać 400 ml
wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml w 5 ml
wody. Dzieciom podawać 5-10 ml nalewki w gorącym mleku osłodzonym miodem.
Olej hyzopowy - Oleum Hyssopi: pół szkl. ziela (suchego lub
świeżego) zalać 200 nil gorącego oleju uniwersalnego, sojowego, winogronowego
lub słonecznikowego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Przy zaparciach
połączonych z zaburzeniami trawiennymi zażywać 2 łyżki oleju 2-3 razy dz. Jest
znakomitą przyprawą do licznych zup, mięs, sosów, ryb i sałatek. Używać go do
leczenia ran, ropni, czyraków, stłuczeń i stanów zapalnych oraz do leczniczych
wcierań przeciwprzeziębieniowych, przeciwgrypowych i wzmacniających (olej
wetrzeć przed pójściem do łóżka w klatkę piersiową, w plecy, w szyję, w brzuch
oraz w stopy).
---
Dokument i receptury chronione prawami
autorskimi
KROSNO 2002