Strona
archiwlana F i t o t e r a p i a |
Niepokalanek
pospolity, czyli pieprz mnichów (niepokalanek pieprzowy) - Vitex agnus castus /Chaste Tree, Mönchspfeffer/ (Verbenaceae) |
Henryk
Różański |
![]() Niepokalanek pospolity - Vitex agnus castus źródło obrazka: http://www.gudjons.com/index2.htm |
Surowiec |
Niepokalanek
występuje w Południowej Europie i w zachodniej Azji. W wielu krajach
jest uprawiany (jako roślina ozdobna - krzew i lecznicza). Do celów leczniczych zbierane jest ziele i owoc niepokalanka - Herba et Fructus Agni casti (seu Herba et Fructus Viticis). Z surowców sporządzane są nalewka, ekstrakt i napar. |
Skład chemiczny |
Niepokolanaek zawiera glikozydy irydoidowe
(agnozyd - 0,6%, eurostozyd - 0,07%, aukubinę - 0,3%), flawonoidy
(kastycynę, witeksyna, orientyna, kempferol), alkaloidy (witycyna),
olejek eteryczny - ok. 1,5% (sabinen - 22%, 1,8-cyneol - 20%,
alfa-pinen - 6%, beta-pinen, linalol, mircen, kariofilen),
seskwiterpeny, beta-sitosterol, beta-sitosterol-3-O-glikozyd, kwas
kawowy, kwas hydroksybenzoesowy, diterpeny (witeksylakton =
vitexilactone, 6ß,7ß-diacetoxy-13-hydroxy-labda-8,
14-diene, rotundifuran; badania nad diterpenami: Ursula Dold, Institute
of Pharmacy, University of Basel, Szwajcaria). |
Działanie farmakologiczne |
Moczopędne, napotne,
przeciwgorączkowe, rozkurczowe, regulujace układ dokrewny,
antylaktogenne, antyandrogenne (?), odkażające, uspokajające,
przeciwdepresyjne, żółciopędne. Hamuje wydzielanie prolaktyny
(hormon laktogenny, laktotropina). Pobudza receptory dopaminoergiczne,
zwiększa produkcje estrogenów (?). Pobudza i wzmaga czynność
ciałka
żółtego, hamuje wydzielanie folikulostymuliny FSH, lecz pobudza
czyności
lutropiny LH przysadkowej. Przywraca prawidłową równowagę
hormonalną: progesteron-estrogeny. Zapobiega zmianom
zwłóknieniowym piersi. Zapobiega i leczy endometriozę (zapalenie
błony śluzowej macicy). Znosi zespół napięcia
przedmiesiączkowego. Stabilizuje cykl menstruacyjny. Usuwa przykre
objawy przekwitania związane z zaburzeniami hormonalnymi na osi:
podwzgórze-przysadka-jajnik oraz niedoborem progesteronu.
Antagonista amfetaminy. Łącznie z wyciągami kozłkowymi (walerianowymi)
działa silniej przeciwbólowo i silniej uspokajająco niż każde z
osobna. Obniża stężenie cholesterolu we krwi. Badania prowadzone na Uniwersytecie w Bazylei dowodzą, że ekstrakty z niepokalanka wzbudzają apoptozę komórek nabłonkowych, hamują proliferację nabłonków i mają właściwości cytotoksyczne. Działają tak między innymi na gruczoł krokowy. Działanie antyandrogenne i estrogenne niepokalanka jest sprawą kontrowersyjną. Zależy od wypadkowej działania poszczególnych składników czynnych rośliny i ich stosunków ilościowych. Jest także uzależnione od stosunków ilościowych hormonów tropowych i płciowych u pacjenta. Prolaktyna hamuje wytwarzanie estrogenów. Zatem inhibicyjne (hamujące) działanie niepokalanka na wydzielanie prolaktyny pozwala na zwiększone uwalnianie i działanie estrogenów. Prolaktyna u kobiet i mężczyzn ogranicza działanie alfa-redukatazy testosteronu i hamuje przekształacanie testosteronu w dihydrotestosteron DHT. Zatem nadmierne dawki niepokalanka mogą działać androgennie, a nie antyandrogennie, bowiem zmniejszają aktywność prolaktyny i jej hamujący wpływ na działanie 5-alfa-reduktazy testosteronowej. Z drugiej jednak strony nadmiar prolaktyny powoduje zmniejszone uwalnianie gonadotropin, co powoduje zanik miesiączki u kobiet i impotencję (niemoc płciową) u mężczyzn. Zatem podanie wówczas niepokalanka będzie działać leczniczo. Należy też pamiętać, że niepokalanek pobudza wytwarzanie progesteronu, który nasila trądzik. Jeżeli niepokalanek zahamuje działanie i uwalanianie folikulostymuliny FSH, wówczas wystąpi inhibicyjny (hamujący) wpływ na syntezę estrogenów w komórkach ziarnistych jajników; ponadto zajdzie inaktywacja (unieczynnienie) aromatazy przekształcającej androgeny w estrogeny. Wtedy niewątpliwie będziemy mieli efekt androgenny po zastosowaniu niepokalanka. U mężczyzn niepokalanek poprzez hamowanie hormonu FSH może zatrzymywać spermatogenezę i syntezę białka wiążącego androgeny ABP, co wpływa negatywnie na proces wytwarzania plemników i płodność mężczyzny. Istnieje jeszcze inny ważny punkt odziaływania niepokalanka: LH (lutropina). Niepokalanek pobudza wydzielanie LH, przez co działa stymulująco na owulację, wytwarzanie ciałka żółtego i syntezę progesteronu. U mężczyzn LH zwiększa wytwarzanie i uwalnianie testosteronu w komórkach Leydiga jąder. U kobiet lutropina LH zwiększa wydzielanie androstendionu i testosteronu w komórkach tekalnych pęcherzyków jajnikowych. W rzeczywistości jednak nie wiemy, czy w ustroju kobiety nastąpi aktywacja aromatazy i przekształcenie androstendionu i testosteronu w estrogeny (estron, estradiol), czy też nastąpi uwolnienie androgenów wprost do krwi bez ich przemiany (efekt androgenny). W pierwszym przypadku uzyskamy efekt przeciwtrądzikowy (estrogenny) i zanik objawów trądziku. W drugim przypadku nastąpi pogorszenie objawów trądzikowych. Zatem przeciwtrądzikowe działanie niepokalanka nie jest pewne i zależy od wielu czynników endogennych i egzogennych. |
Wskazania |
Zespoł napięcia
przedmiesiączkowego. Bolesne, nieregularne miesiączkowanie. Niepłodność
spowodowana niewydolnoscią ciałka żółtego i niedoborem
progesteronu. Mlekotok. Poronienia związane z endometriozą.
Zwłóknienia
piersi. Mlekotok. Zaburzenia hormonalne na osi -
podwzgórze-przysadka-jajniki. Hiperprolaktynemia (nadmiar
prolaktyny). Objawy związane z okresem przekwitania (menopauzy).
Trądzik nasilający się podczas miesiączki, w tym różowaty.
Leczenie innych rodzajów trądzików niepokalankiem nie
jest uzasadnione. |
![]() Niepokalanek źródło obrazka: http://www.gesundheitsweg.ch |
Przeciwwskazania |
Nowotwory piersi.
Niedobór prolaktyny. Uczulenie na preparat. Niedokrwistość. |
![]() Liście niepokalanka źródło obrazka: http://www.biosurvey.ou.edu |
Preparaty i dawkowanie |
1.
Ekstrakt płynny z niepokalanka - Extractum Agnus castus: 1 część zmielonego świezego lub
suchego surowca zalać 1 częścią alkoholu 40-45%, wytrawiać 7 dni;
przefiltrować. Zażywać 1 ml 4 razy dziennie lub 2 ml 2 razy dziennie. 2. Ekstrakt suchy z niepokalanka: 250-280-300 mg 2-3 razy dziennie. 3. Nalewka z niepokalanka - Tinctura Viticis (Agnus castus): 1 część rozdrobnionego suchego lub świeżego surowca zalać 3 częściami alkoholu 40-45%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 ml co 6 godzin lub 5-6 ml 2 razy dziennie. 4. Napar Infusum - Agnus castus - 1 łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1/2 szklanki. 5. Evana (Boehringer Ingelheim) - tabl. powl. - 1 tabletka 2 razy dziennie. 6. Chaste Tree Berry (Vitex Agnus Castus Berry) 4:1 Extract plus Ground Berry - kapsułki: 1-2 kapsułki 1 raz dziennie. Inne nowoczesne preparaty: Femaprim - kapsułki, Vitex - kapsułki, PMS Formula a woman’s formula - kaspułki, Three Capsules of FemActin contains - kapsułki. Subvene - opakowanie 60 ml - jest to krem zawierający wyciąg z niepokalanka. Przeznaczony jest do pielęgnacji skóry u osób z zaburzeniami hormonalnymi (progesteron-estrogeny). Dostępny w sklepach on-line. |
![]() Niepokalanek pospolity źródło obrazka: http://www.systbot.unizh.ch |
F i t o t e
r a p i a |
Dokument i receptury
chronione prawami autorskimi! Poznań 2004 |