F i t o t e
r a p i a |
Wrotycz - Tanacetum
w praktycznej terapii Wrotycz - Tanacetum w terapii chorób skórnych (trądzik - acne, łuszczyca - psoriasis) Tanacetum vulgare Linne /Chrysanthemum vulgare (L.) Bernhardi |
Henryk
Różański |
Opis botaniczny |
Roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm
wys., silnie pachnąca, gorzka, nieco kamforowa w smaku; liście
pierzastosieczne; odcinki (listki) podłużnie lancetowate; liście z
ogonkami o odcinkach pierzastowrębnych; górne liście o odcinkach
wrębno-piłkowanych; koszyczki kwiatowe zebrane w szczytowy, gęsty
baldachokształtny kwiatostan; kwiaty żółte, miseczkowate; owoc -
niełupka. Kwitnie od lipca do września. Rośnie na przydrożach, przy
budowach, na usypiskach i przy wykopach, na łąkach, na polach, ugorach
i polanach leśnych, w ziołoroślach, nad brzegami wód. Roślina
ruderalna i pospolita. Występuje najczęściej masowo. |
![]() Tanacetum vulgare - wrotycz pospolity |
Surowiec |
Surowcem jest ziele, kwiat, liść
i owoc wrotyczu - Herba, Flos,
Folium et Fructus Tanaceti.
Ziele i liscie zbiera się przed i w
czasie kwitnienia. Kwiaty nalezy pozyskiwać w czasie kwitnienia. Owoce
zbiera się w czasie dojrzewania. Surowce trzeba wysuszyć w ciemnym
miejscu, gdzie temepratura nie przekracza 50 stopni C. Z owoców
sporządza się te same przetwory co z ziela. Zdaniem niektórych
zielarzy owoce są skuteczne w zwalczaniu pasożytów (wyciągi lub
sproszkowane). Surowce można zażywać doustnie po sproszkowaniu - Pulves Tanaceti w dawce 3-5 g
(owoce - 3-4 g) rano i wieczorem. Przed spożyciem dobrze jest wymieszać
sproszkowany surowiec z miodem. |
Skład chemiczny |
Kwitnące
ziele i liść worotyczu
- Herba et
Folium Tanaceti
zawierają olejek eteryczny (1,5-2%), lakton seskwiterpenowy -
tanacetynę (tanacetin) C11H16O4, lakton seskwiterpenowy arbosculin, lakton
epi-ludowicyna, kwas jabłkowy, winowy, walerianowy, flawonoidy
(jaceidyna - jaceidine, jaceozydyna - jaceosidin, kwercetyna,
apigenina, diosmetyna, diosmina - działaja przeciwalergicznie, hamują
działanie histaminy, mają wpływ przeciwwysiękowy, przeciwzapalny,
hamują odtwarzanie noradrenaliny, tonizują naczynia krwionośne), kwas
chlorogenowy, kwas taninowy, lakton - artemoryna
(artemorin), elemen (elemene) o działaniu przeciwrakowym
(anticancer, antitumor; wzbudza apoptozę działa cytotoksycznie), kwas
kawowy, eupatylinę (eupatiline - flawon =
5,7-dihydroxy-3,4,6-trimethoxyflavon wzbudzający apoptozę; hamuje
rozwój nowotworów; stosowany w fitoterapii do leczenia
niektórych białaczek); seskwiterpen - germakren = germacrene,
partenolid (parthenolide) - seskwiterpen o silnym wpływie
przeciwzapalnym, inhibitor lipooksygenazy i syntetazy
prostaglandynowej, wywiera działanie przeciwnowotoworowe, rozkurczowe,
przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze; fitosterole, piperyton C10H16O
(piperitone, 3-methyl-6-(1-methylethyl)-2-cyclohexen-1-one,
p-menth-1-en-3-one), lakton
seskwiterpenowy rejnozyna (reynosin)
o działaniu przeciwzapalnym; santamarynę = santamarine (działa
rozkurczowo, przeciwzapalnie i przeciwrakowo).
Głównym
składnikiem olejku eterycznego Oleum Tanaceti jest tujon (thujon)
- do 70%, nazywany także tanacetonem (tanaceton),ponadto: chamazulen,
tymol, kamfora (w tym kamfolenol), borneol, octan borneolu, tujolowy
alkohol, 1,8-cyneol, wulgaron A i B (vulgarone-A, vulgarone-B),
lyratrol, octan lyratrylu, bergamoten, alfa-pinen, alfa-terpinen,
kariofilen, chryzantenol, octan chrazantenylu, seskwiterpen - dawanon
(davanone) o działaniu przeciwnowotworowym, stymulującym układ dokrewny
i przeciwzakaźnym oraz immunostymulującym; kadinen, sabinen.
|
Działanie farmakologiczne |
Wyciągi
z wrotyczu są silne i
pewne w działaniu. Wrotycz zawiera bardzo dużo substancji
przeciwzapalnych, silnie odkażających (przeciwroztoczowych,
przeciwrobaczych, przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych,
przeciwgrzybiczych), przeciwalergicznych (przeciwwysiękowych,
przeciwhistaminowych), przeciwbólowych (inhibitory synetetazy
prostaglandyn), uspokajających, przeciwderpesyjnych, rozkurczowych,
żółciopędnych, żółciotwórczych, regulujących
przemianę materii, odtruwających.
Specjaliści fitochemicy weryfikując
skład chemiczny Tanacetum szybko dochodzą do wniosku, że sporo
składników wrotyczu jest stosowanych w lecznictwie w formie
nowoczesnych preparatów, przy czyn wiele z nich jest
uzyskiwanych z egzotycznych roślin, przez co leki te są bardzo drogie.
Preparaty
wrotyczowe pobudzają akcje serca, zwiększają siłę skurczu
mięsnia sercowego, pobudzają oddychanie, wzmagają wydzielanie
hormonów. Regulują miesiączkowanie. Zwiększają ukrwienie
narzadów płciowych i nasilają odczuwanie wrażeń seksualnych.
Przedłużają efekt doznań płciowych. Znoszą bóle głowy,
bóle miesiączkowe, kolki.
Stosowane
doustnie i na skórę działają hamująco na procesy
autoagresji immunologicznej, dzięki czemu mogą być z powodzeniem
stosowane w fitoterapii chorób autoimmunologicznych typu
łuszczyca, reumatyzm, toczeń.
Od
dawna wiadomo, że wrotycz zwiększa odporność organizmu na zakażenia
za sprawą wielu laktonów i terpenów. Wodny wyciąg z ziela
przyśpiesza też wyleczenie z chorób zakaźnych, np. odry, grypy,
przeziębienia, anginy, płonicy.
Wrotycz
niszczy większość pierwotniaków, obleńców,
płazińców, owadów i roztoczy pasożytniczych. Wyniki moich
badań potwierdzają, że wyciągi z wrotyczu niszczą szybko i skutecznie
nużeńca (demodex), świerzba, kleszcza,
swędzika i in. Od dawna ocet wrotyczowy jest stosowany do
zwalczania wszawicy.
Wrotycz działa napotnie i
przeciwgorączkowo. Nie
zaobserowałem objawów zatrucia przy przyjmowaniu dawki
200-220 ml naparu i odwaru 4 razy dziennie (3 łyżki suszonego ziela na
2 szklanki wrzącej wody).
Tujon zawarty we wrotyczu i bylicach posiada strukturę zbliżoną do kanabinoli zawartych w konopiach, jednak dawki wodnych i alkoholowych wyciągów wrotyczowych stosowane w ziołolecznictwie nie mają narkotycznego wpływu. Istnieją doniesienia, ze tujon przyłącza się do tych samych receptorów w układzie nerowym co kanabinole. Wrotycz jest alternatywą dla sterydowych i niesterydowych leków przeciwzapalnych. Hamuje odczyny zapalne bowiem jest inhibitorem dla histaminy, tromboksanu, leukotrienów i prostaglandyn. Działa antyagregacyjnie. Zapobiega zastojom krwi, odkładaniu blaszek miażdżycowych w tętnicach i powstawaniu zakrzepów. Hamuje działanie następujących substancji endogennych w organizmie: acetylocholiny, norepinefryny (noradrenaliny), serotoniny, bradykinyny. Działa moczopędnie i przeciwobrzękowo. Tonizuje mięśnie szkieletowe. Wyciągi alkoholowe i maście wrotyczowe oraz ekstrakty octowe z wrotyczu hamują objawy łuszczycy, zmniejszając proliferację komórek naskórkowych oraz odczyny autoagresji w skórze. Wyciągi alkoholowe i octowe leczą zmiany
trądzikowe na skórze.
Niekiedy następuje poprawa w ciągu doby po zastosowaniu. Regularnie
stosowane dają dobre efekty lecznicze porównywalne do
skuteczności siarczku selenu, erytromycyny, czy betuliny.
Okłady szybko cofają duże bolesne ropnie. Okłady z rocieńczonego octu wrotyczowego cofają stłuczenia, obrzęki po kontuzjach, obrzęki kończyn, wybroczyny i siniaki. Płukanki, częste przymywanie i okłady leczą stany zapalne błon śluzowych, w tym odbytu, narządów płciowych, gardła, jamy nosowo-gardłowej, jamy ustnej, zatok obocznych nosa. Krople wrotyczowe likwidują ropne zapalenie zatok nosowych. |
Wskazania |
Choroby
zakaźne. Osłabienie i
wyczerpanie nerwowe. Depresja. Niedobór soków trawiennych
(pepsyny, kwasu żoładkowego), choroby pęcherzyka żólciowego,
dróg żółciowych i wątroby, kolki, bóle brzucha i
podbrzusza, zaparcia. Spowolniona przemiana materii. Zaburzenia
procesów odtruwania. Przewlekłe choroby skórne o podłożu
troficznym, wirusowym, bakteryjnym, roztowczowym i grzybiczym (trądzik
pospolity, trądzik różowaty, trądziki zawodowe,
zaskórniki, wyprysk, ropnie, czyraki, liszaje, liszajce,
opryszczka, owrzodzenia, demodecosis, świerzb). Bóle głowy.
Bóle miesiączkowe, zespół napięcia przedmiesiączkowego.
Zaburzenia krążenia mózgowego, wieńcowego i w kończynach.
Zespól zimnych dłoni i stóp. Częste omdlenia. Choroby
alergiczne. Choroby nowotworowe. Bezsenność, koszmary nicne. Gorączka,
przeziębienie, katara, kaszel, nieżyt układu oddechowego. Choroby
autoimmunologiczne (np. łuszczyca, toczeń, cukrzyca, reumatoidalne
zapalenie stawów). Stany zapalne i zakażenia bakteryjne,
grzybicze i roztoczowe oczu (np. nużyca oczu, ropne zapalenie powiek).
Niemoc płciowa. Obrzęki. Zakażenia przewodu pokarmowego pasożytami (np.
owsiki, glisty, włosogłówka). |
Właściwości
toksykologiczne i przeciwwskazania |
Przedawkowanie przetworów
wrotyczowych objawia sie nudnościami, wymiotami, odbijaniem, biegunką,
zaczerwieniem twarzy, kichaniem, zawrotami głowy, wzdęciami, poceniem
się (lejący się pot), częstomoczem i charakterystycznym biciem serca.
Po godzinie od spożycia nadmiernej dawki wodnego wyciągu i po 20
minutach od spożycia alkoholowego wyciągu rozwijają się halucynacje
(omamy). W moczu pojawia sie białko i krew. Objawem jest też
częstomocz. Osoby wrażliwe zapadają w śpiączkę z objawami drgawek.
Zaburzenia akcji serca mogą być niebezpieczne. Nalewka wrotyczowa może spowodować uzależnienie. Mleko, potrawy tłuste i olej rycynowy przyśpieszają wchłanianie składników terpenowych wrotyczu. Nie podawać kobietom ciężarnym i kobietom karmiącym (laktacja). Wrotycz powoduje poronienie. Składniki czynne wrotyczu przechodzą do mleka. |
Preparaty, dawkowanie i stosowanie |
1.
Napar wrotyczowy - Infusum Tanaceti:
3 łyżki świeżego lub suchego rozdrobnionego ziela, albo kwiatów
zalać 2 szklankami wrzącej wody. Odstawić na 30 minut pod przykryciem.
Przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 1 szklance. Przy zakażeniu
pasożytami wypić na czczo. Warto skojarzyć z lewatywą. 2. Odwar wrotyczowy - Decoctum Tanaceti: sporządzić jak napar, lecz gotować 5 minut; odstawić na 30 minut pod przykryciem, przecedzić. Pić po 200 ml 2-4 razy dziennie. Stosować do lewatyw (100-200 ml doodbytniczo), okładów na skórę, płukanek, przemywania, okładów na oczy i do nosa (przelać do buteleczki ze spryskiwaczem, wprowadzać do obu otworów nosowych 2-3 dawki, położyć się na 5 minut). Donosowo i do plukanek można również stosować napar wrotyczowy. 3. Nalewka wrotyczowa - Tinctura Tanaceti: do 1 szklanki świeżego lub suchego i zmielonego ziela wlać 250-300 ml alkoholu 40-70%; macerować 7 dni w szczelnie zamkniętym słoju i w ciemnym miejscu. Przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody. Ponadto do płukania (1 łyżka nalewki na pół szklanki wody), okładów, przemywania skóry i pędzlowania skórnych zmian chorobowych (nierozcieńczona). Nalewka sporządzona na 70% alkoholu działa rozgrzewająco, przeciwbólowo i przeciwreumatycznie. Nierozcieńczoną nalewkę można wcierać w obolałe kończyny dolne i w stawy. 4. Tonik wrotyczowy na skórę i do płukania - Tonicum Tanaceti: 1 łyżkę octu 10% i 1 łyżkę nalewki wrotyczowej wlać do 1 szklanki wody przegotowanej, wymieszać. Stosować do okładów na schorzałe miejsca, do płukania narządów płciowych, gardła i jamy ustnej, przemywania skóry i płukania włosów przy łojotoku, stanach zapalnych mieszków włosowych, wypadaniu, łupieżu i braku puszystości. 5. Maść wrotyczowa na łuszczyce i ropnie: do 3 łyżek maści nagietkowej lub krwawnikowej wlać 1 łyżkę nalewki wrotyczowej, dodać maść ichtiolową (2 łyżki) i maść propolisową 7% (2 łyżki), wymieszać starannie. Chore miejsca smarować kilka razy dziennie. Można stosować w opatrunkach na ropnie i grudki łuszczycowe. Przy zmianie wartswy maści zmywać acetonem wrotyczowym, nalewką, naparem lub octem wrotyczowym. 6. Ocet wrotyczowy - Acetum Tanaceti: pół szklanki świeżego ziela (liści i kwiatów lub samych liści) zalać 250 ml octu 10%, odstawic w zamkniętym słoju na 7 dni, przefiltrować. Stosować do płukania, okładów, przemywania, pędzlowania w stanie rozcieńczonym (1 łyżka octu na 150-200 ml wody) lub nierozcieńczonym (pędzlowanie). Ponadto do płukania włosów. Przy wszawicy wcierać starannie ocet we włosy na 3 godziny, przykryć folią. Potem umyć szamponem i wypłukać w wodzie z dodatkiem octu lub nalewki wrotyczowej. Powtórzyć co 3 dni (3-4-krotnie). 7. Mikstura na nużycę - Mixtura antidemodex: do 100 ml wody wlać 50 ml nalewki wrotyczowej, 50 ml octu wrotyczowego, spirytus mrówczany - 20 ml, spirytus kamforowy - 20 ml, wymieszać. Skórę zakażoną roztoczami przemywać 3-4 razy dziennie. 8. Aceton wrotyczowy - Acetonum Tanaceti: 1 część świeżego mielonego ziela wrotyczu zalać 3 cz. 50% acetonu (aceton rozcienczyć wodą w stosunku 1:1), wytrawiać 7 dni w szczelnym słoju; przefiltrować. Stosować do przemywania skóry trądzikowej i łuszczycowej oraz zakażonej pasożytami (demodex, świerzb). Preparat silny. Można stosować do punktowego zasuszania zmian trądzikowych. Usuwa zaskórniki. 9. Mikstura na oporne zakażenia skóry roztoczami (świerzb, demodex): do 100 ml nalewki wrotyczowej wlać 100 ml acetonu wrotyczowego, 50 ml spirytusu kamforowego, 10 ml olejku sandałowego i 30 ml oleju rycynowego, wymieszać. Skórę przemywać 2-3 razy dziennie. 10. Nafta wrotyczowa - Naphtha Tanaceti: pół szklanki świeżego mielonego ziela wrotyczu zalać 200 ml czystej nafty; macerować w szczelnym słoju 7 dni; przefiltrować. Przecedzić. Wcierać w skórę owłosioną przy łuszczycy, wszawcy, nużycy, świerzbie. Nafta wrotyczowa usuwa zaskórniki. Działa przeciwzapalnie, odkażajaco i przeciwtradzikowo. Cofa ropne pryszcze. Nafta wrotyczowa zapobiega wywpadaniu włosów, łojotokowi, zapaleniu mieszków włosowych. Włosom nadaje połysk i puszystość. 11. Mikstura na oporny trądzik i łuszczycę: Rp. Nafta wrotyczowa - 30 ml Nalewka wrotyczowa - 20 ml Maść propolisowa - 2 łyżki Maść Tormentiol lub maść pięciornikowa - 2 łyżki Maść ichtiolowa lub dziegciowa - 3 łyżki Pasta cynkowa - 1 łyżka Maść siarkowa lub emulsja Acne-Sulf - 2 łyżki Olejek melisowy lub herbaciany - 2 ml Składniki wymieszać. Chore miejsca smarować 2 razy dziennie. Można stosować do opatrunku. 12. Olej wrotyczowy - Oleum Tanaceti: 1 szklankę świeżych zmielonych kwiatów lub świeżego zmielonego ziela wrotyczu zalać 400 ml ciepłego oleju winogronowego lub sojowego, macerować 7 dni; przefiltrować. Stosować doustnie 1 łyżkę 1-2 razy dziennie jako żółciopędny, regulujący wypróżnienia i wzmacniający. Ponadto do smarowania skóry trądzikowej i łuszczycowej zamiast balsamu (smarować całe ciało cienką warstwą). Do lewatyw przeciw owsikom i włosogłówkom i przy świadzie odbytu; ponadto przy bolesnych zaparciach (100-150 ml oleju wrotyczowego doodbytniczo). 13. Mikstura przeciwdepresyjna, poprawiająca samopoczucie, ułatwiająca uczenie, wzmacniająca serce: Rp. Nalewka wrotyczowa - 100 ml Nalewka dziurawcowa - 50 ml Nalewka z miłorzębu Ginkgo - 50 ml] Nalewka arnikowa lub nostrzykowa - 25 ml Cardiol C - krople - 25 ml Płyny wymieszać. Zażywać 1-3 razy dziennie po 10 ml. Następnie spożyć 3 łyżki miodu. U wielu osób mikstura likwiduje bóle głowy. 14. Mieszanka ziołowa żółciopędna, rozkurczowa, przeciwbólowa, wzmacniająca i przeciwdepresyjna: Rp. Ziele wrotyczu - 1 część Ziele glistnika jaskólczego ziela - 1 cz. Ziele dziurawca - 1 część Zioła wymieszać. 2 łyżki mieszanki zaparzać w 1 szklance wrzącej wody. Odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance. |
![]() Tanacetum vulgare - wrotycz pospolity |
F i t o t e r a p i a |
Dokument i receptury
chronione prawami autorskimi! Poznań 2004 |