Słowa kluczowe: Iglica, Erodium, Jałowiec, Juniperus, Janowiec, Genista, Jarząb, jarzębina, Jasnota, Lamium, Jemioła, Viscum, Jesion, Fraxinus, Jeżyna, Rubus, Kalina, Viburnum, Kasztanowiec, Aesculus, Kminek, Carum, Kokoryczka, Polygonatum, Koniczyna, Trifolium, Konwalia, Convallaria, Koper, Anethum, Foeniculum, Kopytnik, Asarum, Kosaciec, Iris, Kozieradka, Trigonella, Kozłek, Valeriana, Kruszyna, Frangula, szakłak, Rhamnus, Krwawnik, Achillea, Krwiściąg, Sanguisorba, Lawenda, Lavandula, Lebiodka, Origanum, Len, Linum, Lepiężnik, Petasites, Lipa - Tilia, Lnica, Linaria, Lubczyk, Levisticum, Lukrecja, Glycyrrhiza, Łopian, Arctium, Macierzanka, Thymus, Majeranek, Majorana, Malina, Rubus, Malwa, Althaea, Marchew, Daucus, Mącznica, Arctostaphylos, Melisa, Melissae, Mięta, Mentha, Morszczyn, Fucus, Mniszek, Taraxacum officinale, Mydlnica, Saponaria, Nagietek, Calendula, Nasturcja, Tropaeolum, Nawłoć, Solidago , Nostrzyk, Melilotus.

Strona archiwalna

Zielarstwo i metody fitoterapii

O ziołach i preparatach ziołowych

Opracowano na podstawie prac:

Henryk Różański

Poradnik zielarski

Krosno 1993

Poradnik Fitoterapii

Krosno 1990-1994

Roślinne preparaty galenowe, cz. I - III, receptura
i wyniki badań autora

Rękopis i maszynopis recenzowany; Krosno, cz. I-III - 1989-1996;

Krosno-Poznań, cz. IV – 1997-2001

Sponsor badań autora w latach 1993-2000 - Fundacja Büchnera

Dokument i receptury chronione prawami autorskimi

Spis treści niniejszej strony:

Iglica pospolita - Erodium cicutarium

Jałowiec pospolity - Juniperus communis

Janowiec - Genista

Jarząb pospolity (jarzębina)

Jasnota biała - Lamium album

Jemioła - Viscum

Jesion wyniosły - Fraxinus excelsior

Jeżyna fałdowana - Rubus plicatus

Kalina koralowa - Viburnum opulus

Kasztanowiec zwyczajny - Aesculus hippocastanum

Kminek zwyczajny - Carum carvi

Kokoryczka wielokwiatowa i kokoryczka wonna - Polygonatum multiflorum et Polygonatum odoratum sive

Koniczyna - Trifolium

Konwalia majowa - Convallaria maialis

Koper ogrodowy - Anethum graveolens i koper włoski - Foeniculum vulgare

Kopytnik pospolity - Asarum europaeum

Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus

Kozieradka - Trigonella

Kozłek lekarski - Valeriana officinalis

Kruszyna pospolita - Frangula alnus i szakłak pospolity - Rhamnus cathartica

Krwawnik pospolity - Achillea millefolium

Krwiściąg lekarski - Sanguisorba officinalis i krwiściąg mniejszy - Sanguisorba minor

Lawenda lekarska - Lavandula officinalis

Lebiodka pospolita - Origanum vulgare

Len zwyczajny - Linum usitatissimum

Lepiężnik różowy - Petasites officinalis

Lipa - Tilia

Lnica pospolita - Linaria vulgaris

Lubczyk lekarski - Levisticum officinale

Lukrecja gładka - Glycyrrhiza glabra

Łopian większy - Arctium lappa

Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum

Majeranek ogrodowy - Majorana hortensis

Malina właściwa - Rubus idaeus

Malwa czarna - Althaea rosea

Marchew siewna (ogrodowa) - Daucus carota

Mącznica lekarska - Arctostaphylos uva-ursi

Melisa lekarska - Melissae officinalis

Mięta - Mentha

Morszczyn pęcherzykowaty - Fucus vesiculosus

Mniszek lekarski - Taraxacum officinale

Mydlnica lekarska - Saponaria officinalis

Nagietek lekarski - Calendula officinalis

Nasturcja większa i nasturcja mniejsza - Tropaeolum maius et Tropaeolum minus

Nawłoć pospolita i nawłoć kanadyjska - Solidago virga-aurea et Solidago canadensis

Nostrzyk żółty - Melilotus officinalis

Iglica pospolita - Erodium cicutarium (Geraniaceae).

Opis.

Roślina wieloletnia (w ostre zimy wymarza) dorastająca do 50 cm wys.; łodyga ogruczolona, czerwonawo nabiegła, owłosiona, podnosząca się; liście nieparzysto-pierzasto-sieczne; liście o odcinkach głęboko pierzastowcinanych; kwiatostan baldachokształtny, długoszypułkowy; szypułki kwiatowe do 1,5 cm dł.; korona o płatkach jajowatych; pręcików 10; kwiaty purpurowe; owoc - rozłupka ze spiralną ością, która wkręca się w glebę wraz z owockiem (bardzo ciekawe zjawisko). Kwitnie od kwietnia do października. Roślina pospolita w całym kraju.

Iglica rośnie na ugorach, na pastwiskach, na przydrożach, w ziołoroślach, na wzgórzach, na łąkach; lubi gleby bogate w azot.

Surowiec.

Wykorzystuje się ziele - Herba Erodii cicutarii, które zbiera się przed lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Ziele iglicy zawiera dużo witaminy C (600-650 mg/100 g), koffeinę (ok. 50 mg/100 g), karoten, kw. galusowy, cytrynowy, jabłkowy i kawowy, garbniki, sole mineralne (głównie krzem), flawonoidy, alkaloidy, fermenty i in.

Działanie.

Wyciągi z iglicy działają moczopędnie, słabo przeciwbólowo, napotnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco, żółciopędnie, przeciwreumatycznie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, odkażająco; uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, regulują przemianę materii, zapobiegają powstawaniu miażdżycy, regulują krwawienia miesiączkowe, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, polepszają trawienie pobudzają apetyt; leczą biegunki i niestrawność.

Wskazania: obrzęki, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia metabolizmu i trawienia, reumatyzm, dna, choroby zakaźne, przeziębienie, niedobór wit. C, choroby skórne, stany zapalne nerek i dróg moczowych, choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwiomocz, upławy, nieregularne i obfite krwawienia miesiączkowe, choroby wątroby.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10-11 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19-20 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące: 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg -75 ml, 45-50 kg - 107-110 ml, 3-4 razy dz. Korzystne jest podawanie iglicy wraz z Benalginem (benzydaminą), salicylanami oraz z paracetamolem (Acenol) i ibuprofenem.

Alkoholatura “zimna": pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci ważące 15 kg - 2 ml, 20 kg - 2,8 ml, 25 kg - 3,5 ml, 30 kg - 4 ml, 35 kg - 5 ml, 40 kg - 5,7 ml, 45 kg - 6 ml, 50 kg - 7 ml, 55 kg - 7,8 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka iglicowa - Tinctura Erodii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci - patrz alkoholatura.

Alkoholmel Erodii: do 100 ml alkoholatury (w ostateczności może być nalewka) wlać 100 ml miodu, dodać sok z cytryny, cynamon lub wanilię, wymieszać wszystko razem Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki jako wybitnie działający środek wzmacniająco i wykrztuśnie. Dzieciom podawać 2 łyżeczki płynu.

Miód iglicowy - Mel Erodii: Na każdą łyżkę świeżego siekanego ziela dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Podobnie sporządza się miód iglicowy z suchego ziela.

Syrop iglicowy - Sirupus Erodii: świeże zmielone ziele v ilości 2 szklanek pełnych zalać 300 ml wody; dodać 3 łyżki korzenia żywokostu i 2 łyżki korzenia lukrecji; gotować wszystko razem 5 minut; odstawić pod przykryciem na 3 godziny; odcedzić. Dodać 100 ml cukru i 100 ml miodu oraz sok z jednej małej cytryny, wanilię lub cynamon, wymieszać. Na końcu do syropu dodać 2 łyżki wódki. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2 łyżeczki syropku 3-4 razy dz.

Ze świeżego ziela można uzyskać przy pomocy sokowirówki sok wysokowitaminowy, który zażywa się 3-4 razy dz. po 30 ml. Warto go zakonserwować poprzez zacukrowanie lub zalanie alkoholem w proporcji 1:1.

Rp.

Alkoholatura lub nalewka iglicowa - 50 ml

Nalewka lub intrakt pierwiosnkowy - 50 ml

Nalewka lub intrakt ze świeżych owoców róży - 50 ml

Miód naturalny - 100 ml

Wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Podawać dzieciom w ilości 2 łyżeczek, najlepiej w mleku z miodem.

Wskazania: choroby zakaźne, kaszel, przeziębienie, osłabienie, rekonwalescencja.

Rp.

Ziele iglicy - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Ziele mniszka - 1 łyżka

Owoc dzikiej róży - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Owoc dzikiego bzu czarnego - 1 łyżka

Igliwie świerkowe, sosnowe lub modrzewiowe - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Wymieszać; 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 -ni, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 5-4 razy dz. Wskazania: niedobory witaminowe i bioelementów, osłabienie, rekonwalescencja, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, obniżona odporność systemu immunologicznego na choroby, nieżyt dróg oddechowych, zaparcia, gorączka, zaburzenia przemiany materii, po zatruciach.

Rp.

Napar z ziela iglicy - 100 ml

Odwar z kory wierzbowej lub napar z kwiatu wiązówki - 100 ml Napar lipowy - 100 ml

Wymieszać. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3 kg -8,7 ml, 4-5 kg - 11 ml, 6-7 kg - 17 ml, 3-9 kg – 22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 4 razy dziennie lub częściej.

Wskazania: gorączka, grypa, przeziębienie, świnka, odra, ospa i in.

Jałowiec pospolity - Juniperus communis (Cupressaceae).

Opis.

Krzew lub drzewko dorastające do 15 m wys.; kora szarobrunatna, włóknista; igły mrozoodporne, proste, kłujące, ustawione po 3 w okółkach; roślina dwupienna; szyszkojagody czarne z sinym nalotem; żyje do 100 i więcej lat. W Polsce pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich.

Surowiec.

Surowcem jest owoc jałowca - Fructus Juniperi, FP I,II,III, IV i V, które można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 50 g). Szyszkojagody zbiera się w jesieni lub zimą po przymrozkach; suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 40-60^o C. Można je też najpierw suszyć w normalnej temp. pokojowej, a gdy ulegną pomarszczeniu - dosuszyć w temp. podwyższonej.

Skład chemiczny.

Szyszkojagody zawierają 2% olejku eterycznego, 40% cukrów, 0,5% żywic, 8% barwników, goryczkę - juniperynę - ok. 1%, flawonoidy, witaminy, sole mineralne, kwasy organiczne i garbniki. Olejek eteryczny zawiera pinen, kadinen, borneol, kamfen, junen (czynny diuretycznie), juniperol, terpineol. Ponadto w owocach i w igliwiu jałowcowym (niekiedy jest też wykorzystywany) występuje gwajakol i jego pochodne oraz krezol.

Działanie.

Przetwory z jałowca działają moczopędnie (hamują wchłanianie zwrotne jonów Na i Cl — działanie przeciwobrzękowe), żółciopędnie, odkażająco, wykrztuśnie; hamują nadmierny proces fermentacji zachodzący w jelitach, ułatwiają i poprawiają trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego, zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, przyśpieszają obieg krwi, działają napotnie, likwidują zastoje żółci.

Wskazania: hipernatremia (nadmiar sodu), hiperchloremia, obrzęki zastoinowe, niewydolność wątroby, zaburzenia trawienie, nerwobóle, reumatyzm, zastoje krążeniowe, zaburzenia metabolizmu, choroby przeziębieniowe, skórne i zakaźne, nieprzyjemna woń z ust, nieżyty układu oddechowego, suchy kaszel, katar, stany zapalne zatok, trądzik (wewnętrznie !).

Przeciwwskazania: ciąża, choroba wrzodowa (zdania podzielone), zapalenie ślepej kiszki, zapalenie nerek,

Objawy przedawkowania: podrażnienie nerek, białkomocz, krwiomocz, podrażnienie przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, biegunka.

Odwar: 2 łyżki owoców zalać 2 szkl. wody; gotować 3-5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14 ml, 16-20 kg - 22-28 ml, 21-25 kg - 30 ml, 26-30 kg -37-42 ml, 31-35 ml - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg - 58-64 ml, 46-50 kg - 65-71 ml, 51-55 kg - 72-78,5 ml, 4 razy dz.

Owoce można zaparzyć w mleku, a następnie osłodzić miodem (nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie itd.).

Nalewka jałowcowa - Tinctura Juniperi (jałowcówka): pół szkl. mielonych owoców zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml.

Intrakt jałowcowy - Intractum Juniperi: pół szkl. świeżych owoców zalać 400 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieciom podawać w mleku z miodem.

Olej jałowcowy – Oleum Juniperi (stosować do wcierań rozgrzewających, przeciwprzeziębieniowych, przy nerwo-, stawo-, i mięśniobólach oraz przy nieżytach układu oddechowego i przy chorobach zakaźnych - nacierać całe ciało, także przy chorobach zakaźnych): pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych owoców zalać 100-150 ml gorącego oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Można też używać jako przyprawy do sałatek i zup oraz tłustych mięs.

Uwaga ! Olejek eteryczny jałowcowy (Oleum Juniperi) dostępny w sklepach zielarskich i w aptekach można zażywać na miodzie 3-4 razy dz. po 3 krople (stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego i zatok obocznych nosa). Samego olejku eterycznego nie stosować do wcierania w skórę trądzikową i łojotokową, nawet w stanie rozcieńczonym. Niektórzy zalecają go przy trądziku – do wcierań. Niestety wcierany w skórę twarzy i szyi powoduje ropne zapalenie mieszków włosowych. Olejek jałowcowy można natomiast mieszać z innymi olejkami i stosować do leczenia zmian trądzikowych, oczywiście w odpowiednich zestawach i proporcjach.

Zażywany doustnie (polecam wyciągi wodne z szyszkojagód) działa rzeczywiście przeciwtrądzikowo.

Janowiec - Genista (Fabaceae).

Opis.

1). Janowiec barwierski - Genista tinctoria - żółcidło - krzewinka dorastająca do 60 cm wys., na pierwszy rzut oka podobna do lnicy; gałązki roczne bruzdowane, kanciaste, wzniesione, na szczycie przylegająco owłosione; liście pojedyncze, lancetowate lub eliptyczne, brzegiem i na wiązkach przewodzących - owłosione; przylistki drobne, szydlaste; kwiatostan - grono szczytowe; kwiaty żółte; owoc - strąk. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie w suchych lasach i na słonecznych wzgórzach; występuje na niżu i na Podkarpaciu.

2). Janowiec ciernisty - Genista germanica - krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; gałązki owłosione, starsze z kolcami, kwiatonośne - bez kolców; liście pojedyncze, lancetowate lub eliptyczne; przylistków brak; kwiatostan - grono; kwiaty żółte, motylkowate; pręcików 10 zrosłych ze sobą nitkami; słupek 1; owoc - owłosiony strąk; nasiona ciemnobrunatne, spłaszczone, w liczbie 2-6 sztuk. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie w borach sosnowych i na słonecznych wzgórzach. Rozpowszechniony na niżu.

Surowiec.

Z janowca barwierskiego będziemy wykorzystywali kwitnące ziele - Herba Genistae tinctoriae, natomiast z janowca ciernistego kwitnące ziele i nasienie - Herba Genistae germanicae et Semen G. germanicae. Oba surowce suszy się w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Ziele i nasiona janowca ciernistego zawierają: sparteinę; cytyzynę, metylocytyzynę, anagirynę, flawonoidy, garbniki, olejek eteryczny i gorycze.

Ziele janowca barwierskiego ma podobny skład chemiczny i zawiera około 0,33% alkaloidów (genistynę, sparteinę, anagirynę, cytyzynę, metylocytyzynę), flawonoidy (luteolinę), gorycze, garbniki, olejek lotny.

Działanie.

Alkaloidy zawarte w janowcach nadają wyciągom gorzki smak, dobrze przenikają do wody i alkoholu oraz gliceryny; pobudzają ośrodek oddechowy, zwalniają czynność serca, zmniejszają wrażliwość mięśnia sercowego, zwalniają przewodzenie podniet w wegetatywnych włóknach sercowych, hamują niemiarowość serca, kurczą macicę, zwiększają napięcie układu nerwowego parasympatycznego. Inne składniki chemiczne oraz znane nam już alkaloidy wywierają silne działanie moczopędne, napotne, przeczyszczające (słabe), uspokajające, przeciwzapalne, przeciwkamicze (zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej), żółciopędne, przeciwobrzękowe; obniżają ciśnienie krwi, pobudzają apetyt, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, poprawiają trawienie.

Wskazania: tachykardia, migotanie przedsionków, nerwica serca, kołatanie serca, kłucie w sercu, podniecenie nerwowe, bezsenność, nadciśnienie, zapalenie nerek i dróg moczowych, kamica moczowa i żółciowa, obrzęki, gorączka, skąpomocz, zaparcia, zaburzenia w wydzielaniu żółci. Pomagają też przy chorobach śledziony i zatrzymaniu miesiączki.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 55 kg - 78 ml, 3—4 razy dz.

Proszek janowcowy – Pulvis Genistae: suche nasiona janowca ciernistego zmielić w młynku do kawy. Zażywać 3 razy dz. po 1/3 łyżeczki do herbaty; dobrze popić. Sproszkowane ziele można wymieszać z miodem (1 łyżeczka płaska proszku na 2 łyżki miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Nalewka janowcowa - Tinctura Genistae: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Przyrządza się także intrakt w tej samej proporcji suszu do alkoholu i podobnie zażywa, Wyciągi alkoholowe można zmieszać z miodem w proporcji 1:1 (uzyskując Alkoholmel Genistae) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Nalewka z nasion: 2 łyżki nasion mielonych zalać 100 ml wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 20-30 kropli w chorobach serca.

W przypadku kamicy moczowej proponuję następujący lek (przy pomocy którego uzyskiwałem dobre efekty lecznicze, ale z pewnością nie będzie on taki dobry w stosunku do wszystkich chorych, można jednak spróbować, który umożliwia i ułatwia wydalenie piasku i drobnych kamieni z układu moczowego.

Rp.

Napar z janowca - 50 ml

Napar z połonicznika - 50 ml

Napar z glistnika - 50 ml

Odwar z kory lub gałązek brzozy - 50 ml

Gliceryna płynna - ilość zależna od wagi ciała (to znaczy na każdy 1 kg masy ciała dajemy 1 g gliceryny, np. osoba ważąca 56 kg powinna zużyć 56 g gliceryny, 45 kg - 45 g gliceryny itd.; gliceryna sprzedawana jest w aptekach po 30 g).

Płyny wymieszać i wypić jednorazowo. Lek stosować 1 raz dz. rano lub wieczorem przez 5-6 dni, potem należy zrobić przerwę 2-tygodniową. Wszystkie składniki są bardzo ważne; dziwne się może komuś wydać wypicie takiej ilości gliceryny, jednakże mniejsza jej dawka nie pełni należytej roli. Jedynym niepożądanym działaniem specyfiku jest to, że wywołuje przeczyszczenie; dzieje się to jednak w sposób łagodny, a tak na marginesie mówiąc to od czasu do czasu wskazane jest pełne wypróżnienie się, usunięcie zalegających mas kałowych z jelit, które wydzielają toksyczne i bardzo szkodliwe dla samego organizmu substancje; szczególnie ważne to jest przy częstych bólach brzucha, zaburzeniach trawiennych, chorobach skórnych i zakaźnych oraz przy otyłości i złym samopoczuciu. Po tej oto kuracji każdy człowiek poczuje się o wiele lepiej, odczuje znaczną ulgę i powrót sił.

Ale wróćmy do głównego meritum leku. Glistnik działa silnie rozkurczowo na drogi moczowe (powiększa ich światło) co umożliwia przejście drobnych kamieni przez przewody moczowe, ponadto znosi ewentualną kolkę i uspokaja pacjenta. Z tego względu, że chory może odczuć bóle powinien zaopatrzyć się w dodatkowy lek rozkurczowy i przeciwbólowy, np. Vegantin, Isalgin, No-Spa, Tolargin, Vegantalgin (w razie potrzeby zażyć 2 tabl. lub draż. któregoś z wymienionych leków, można to też zrobić profilaktycznie). Tolargin o działaniu silnie rozkurczowym i przeciwbólowym należy zastosować doodbytniczo – 1 czopek. Wiemy też, że wyciągi z połonicznika, kory brzozy i janowca rozkruszają kamienie moczowe i złogi na piasek ułatwiając ich wydalenie (przez strumień cieczy wydalanej). Gliceryna ułatwia przechodzenie kamieni nerkowych przez drogi moczowe, o czym można się dowiedzieć ze starych ksiąg medycznych i być może osobiście. Większa cześć gliceryny zostaje szybko przekształcona do glukozy wywołując przejściową hiperglikemię i silny efekt moczopędny.

Podczas dnia pić napar z następującej mieszanki ziołowej:

Rp.

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Liść borówki, mącznicy, liście lub gałązki gruszy lub ziele bagna zw. - 1 łyżka

Ziele połonicznika - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody, zagotować; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml.

Jarząb pospolity (jarzębina) - Sorbus aucuparia (Rosaceae).

Opis.

Krzew lub drzewo dorastające do 15 m wys.; liście nieparzysto-pierzaste, o 11-15 lancetowatych, ostro piłkowanych listkach; kwiaty zebrane w baldachy (podbaldachy); kielich 5-działkowy; korona złożona z pięciu okrągławych, białych lub nieco żółtawych płatków; owoc - kulisty, szkarłatny typu jabłka (jabłczak).

W Polsce rośnie na niżu i w górach; pospolity w lasach, w zaroślach, nad rzekami i w parkach.

U nas rosną także: jarząb mączny - S. aria, jarząb domowy - S. domestica i jarząb szwedzki – S. scandia (intermedia), które są również lecznicze.

Surowiec.

Wykorzystywane są liście, kwiaty i owoce - Folium, Flos, et Fructus Sorbi - sprzedawane są w sklepach zielarskich (owoc). Liście i kwiaty zbiera się w czasie kwitnienia, łączy ze sobą, razem suszy w temp. do 40^o C i razem mieli.

Owoce zbiera się, gdy są dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80 °C.

Skład chemiczny.

Owoce zawierają 40-70 mg/100 g wit. C, 13.000 j.m. wit. A; 400 mg wit.P, 400 ug wit. K, 5,85% cukrowców, 2,57% kw. jabłkowego, 1,79% zw. azotowych, 0,85% soli mineralnych, 0,39% pektyn, garbniki, flawonoidy, gorycz, kw. parasorbowy, kw. sorbowy, kw. cytrynowy, kw. galusowy, epikatechinę i glikozydy.

Kwiaty i liście posiadają 100-200 mg wit. C/100 g, flawonole (astragalinę, hiperozyd, 3-soforozyd, kemferol, izokwercytrynę, soforozyd kwercetyny), spireozyd.

Działanie.

Owoce działają moczopędnie, przeciwszkorbutowo, odżywczo, odkażająco, lekko przeczyszczająco, przeciwcukrzycowo, żółciopędnie, wzmacniająco, odtruwająco; zwiększają krzepliwość krwi, regulują metabolizm.

Kwiaty i liście są cennym źródłem wit. C i P, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, działają moczopędnie, żółciopędnie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo, regulują wypróżnienia i przemianę materii.

Wskazania: zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka, hipowitaminozy, choroby zakaźne, przeziębienie, zaburzenia trawienia, choroby skórne i alergiczne, zaburzenia w wydzielaniu i przepływie żółci, choroby wątroby, gorączka, skąpomocz, łamliwość naczyń krwionośnych, zapalenie gałki ocznej i spojówek (okłady na oczy z naparu liściowo-kwiatowego, i jednoczesne jego picie), zapalenie nerek, zaburzenia przemiany materii.

Napar: 2 łyżki kwiatów i liści lub 3 łyżki owoców mielonych zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; napar owocowy osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - ok. 100-150 ml kilka razy dz.

Nalewka jarzębinowa - Tinctura Sorbi: pół szkl. suchych liści lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml.

Intrakt jarzębinowy - Intractum Sorbi: pół szkl. świeżych owoców lub liści i kwiatów zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml.

Alkoholmel Sorbi: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny, trochę dodać wanilii lub cynamonu i goździków, wymieszać wszystko. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki.

Sok z owoców - Succus Sorbi.

Świeże owoce umyć, zmielić przez maszynkę do mięsa, włożyć do emaliowanego garnka i zalać wodą tyle tylko, żeby masę przykrywała; następnie wsypać cukier (na każdy 1 kg owoców -0,5 kg cukru); odstawić na 6-8 godz.; potem gotować masę owocową przez 15-20 minut; przecedzić; dosłodzić do smaku (jeżeli na 1 l wyciągu damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop). Pasteryzować 20 minut w wodzie o temp. 80 °C. Doskonały jest wymieszany z innym sokiem, np. cytrynowym, jabłkowym, pomarańczowym.

Rp.

Liść i kwiat jarzębiny - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele nostrzyka - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Wymieszać.

3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50--57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 55-60 kg - 78-85 ml, 3-4 razy dz.

Wskazania: wybroczyny na siatkówce, zapalenie nerek, wątroby, gałki ocznej i spojówek, choroby alergiczne, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, żylaki, plamice, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne (dermatozy, wypryski, trądziki, teleangiektazje i in.), krwiomocz, hipowitaminoza C i P, nadciśnienie, skąpomocz, obrzęki, wysięki stawowe, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, nieżyt żołądka i jelit, zaparcia.

Jasnota biała - Lamium album (Labiatae).

Opis.

Bylina dorastająca do 60 cm wys.; liście jajowate, brzegiem grubo piłkowane; kwiaty w 6-16-kwiatowych niby okółkach; kielich dzwonkowaty z 5 ząbkami; korona biała, o zgiętej rurce, dwuwargowa; warga górna sklepiona i owłosiona, dolna natomiast dłuższa, o nitkowatych klapach bocznych; pręcików 4; słupek 1; cała roślina gruczołowato owłosiona, przy roztarciu pachnąca. Roślina pospolita; rośnie w zaroślach, w sadach, nad brzegami wód, pod lasami, na łąkach, w ogrodach, niekiedy występuje masowo.

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Lamii albi zbierane przed lub w czasie kwitnienia oraz kwiat - Flos Lamii albi, które można pozyskać ze stanu naturalnego lub kupić w sklepie zielarskim (opak. 10, 20, 25, 50 g).

Surowce suszy się w temp. do 40^o C. Niekiedy używa się również korzenie jasnoty - Radix Lamii, które są cennym surowcem. Należy je zbierać w jesieni, na przedwiośniu lub wiosną; suszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60^o C.

Skład chemiczny.

Ziele i kwiaty zawierają olejek eteryczny, śluzy, saponiny, garbniki (w zielu ok. 12-14%), flawonoidy (lamiozyd, lamiid, hipolamiid), glikozydy irydoidowe, aminy biogenne (cholina, histamina, tyramina), dużo karotenu, liczne sole mineralne i cukrowce. Korzeń zawiera dużo saponiny i stachiozy.

Działanie.

Korzeń działa silnie wykrztuśnie, moczopędnie i napotnie. Natomiast ziele i kwiaty hamują krwotoki maciczne, regulują miesiączkowanie (raczej zmniejsza), zwiększają liczbę erytrocytów we krwi, poprawiają przemianę materii, odtruwają organizm, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, pobudzają apetyt, regulują wypróżnienia, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne; działają żółciopędnie, rozkurczowo, napotnie, moczopędnie, przeciwcukrzycowo, odkażająco, wykrztuśnie, przeciwzapalnie i wzmacniająco.

Cała roślina działa też uspokajająco i lekko nasennie.

Wskazania: nadmierne krwawienia miesiączkowe i w dodatku nieregularne, upławy (pić napar i stosować nasiadówki), krwotoki pozamiesiączkowe, choroby śledziony, wątroby i trzustki, skurcze mięśni gładkich, bóle brzucha, kamica moczowa i żółciowa, podniecenie nerwowe, bezsenność, wewnętrzny niepokój, lek, stres, okres po- i przekwitania, zapalenie przydatków, choroby skórne, nieżyty układu oddechowego, zaparcia, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienne, choroby zakaźne, niedokrwistość, zaburzenia metabolizmu. Korzeń stosować głównie przy kaszlu i zakażeniach oraz stanach zapalnych układu oddechowego; pomaga też przy astmie i katarze siennym (pyłkowicy); ułatwia zasypianie; leczy przeziębienia.

Napar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5,7 ml, 5-6 kg - 7-8,5 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 9-10 kg - 12,8-14 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 11-15 kg - 15,7-21 ml, 16-20 kg - 22,8-28,5 ml, 21-25 kg - 30-35,7 ml, 26-30 kg - 37-42,8 ml, 31-35 kg - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg - 58,5-64 ml, 46-50 kg - 65,7-71 ml, 51-55 kg - 72,8-78,5 ml, 3-4 razy dz.

Kwiaty i ziele można też parzyć w mleku, które następnie warto osłodzić miodem.

Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; w przypadku chorób zakaźnych, przeziębieniowych, kaszlu itd. posłodzić miodem (jeżeli leczymy schorzenia układu pokarmowego nie słodzimy!). Pić jak napar.

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml (max 15 ml). Podobnie sporządza się nalewkę z suchego ziela i intrakt ze świeżego surowce; podobnie się je też dawkuje.

Godny polecenia jest Alkoholmel Lamii (100 ml wyciągu alkoholowego wymieszać ze 100 ml miodu), który działa wzmacniająco i wykrztuśnie, a zażywa się go 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Miód jasnotowy Mel Lamii: na każdą 1 łyżkę świeżego siekanego ziela dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Rp.

Ziele jasnoty - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kwiat lub ziele wrotyczu - 1 łyżka

Kłącze lub liść lepiężnika - 1 łyżka

Kłącze lub ziele kokoryczki - 1 łyżka

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 1 godzinę; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 150 ml. Lek silny! Wskazania: zatrzymanie miesiączkowania, nieregularne krwawienia miesiączkowe, bóle miesiączkowe, zapalenie przydatków, upławy (jednocześnie stosować doustnie i do przepłukiwania pochwy lub nasiadówek 40-minutowych), zaburzenia hormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z nim związane, nerwice, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, wewnętrzny niepokój, nadciśnienie, zaburzenia sercowe, stres, zaparcia, bóle brzucha i jajników, zaburzenia metabolizmu, “uderzenia gorąca”, nagłe poty, zawroty głowy, chwilowe zaciemnienia w oczach, uderzenia krwi do głowy, zaburzenia trawienne podczas miesiączki. Stosować lek bardzo regularnie! Przeciwwskazania: ciąża !

Jemioła - Viscum (Loranthaceae).

Opis.

1). Jemioła biała (pospolita) - Viscum album - krzewinka wieloletnia dorastająca do 50 cm dł., pasożytująca na drzewach i krzewach liściastych; pędy oliwkowożółte; liście zimotrwałe, skórzaste, grubawe, ciemnozielone; w kątach rozgałęzień wyrastają niepozorne kwiaty o silnej woni; jagody białe. Kwitnie od lutego do marca. Spotykana jest na drzewach owocowych (jabłonie, grusze) oraz dziko rosnących (wierzba, klon, topola).

2). Jemioła jodłowa - Viscum abietis - pasożytuje na jodle i innych drzewach iglastych; liście duże, szerokie, zimotrwałe, podłużnie jajowate lub lancetowate, ciemnozielone.

3). Jemioła rozpierzchła - Viscum laxum - krzewinka dorastająca do 50 cm dł.; liście wąskolancetowate, żółtozielone, górne często sierpowate; owoc - jasnożółta jagoda. Kwitnie od marca do maja. Pasożytuje na drzewach iglastych.

Surowiec.

Wykorzystuje się ziele jemioły wraz z owocami - Herba Visci cum Fructuosi (FP I, II, III, IV et V), które zbiera się od marca do kwietnia; surowiec długo schnie przez co traci swe właściwości lecznicze, dlatego też należy go suszyć w lekko ogrzanym piekarniku (do max 40^o C, nie w wyższej!) oczywiście otwartym. Susz po zmieleniu należy przechowywać w światłoszczelnym opakowaniu!. W aptekach i w sklepach zielarskich sprzedaje się Intractum /Phytopharm/ (100 g) oraz Herba Visci albi (opak. 50 g). Niemiecka firma Madaus produkuje wartościowy preparat o nazwie Plenosol N – amp. – zastrzyki podskórne 1 ml.

Skład chemiczny.

Surowiec zawiera fizjologicznie aktywne peptydy czyli tak zwane viscotoxyny - 0,05-0,1% oraz lektyny, aminy biogenne, (cholinę. acetylocholinę, tryptaminę), triterpeny (kw. ursolowy oraz oleanowy), flawonoidy glikozydowe (kwercetynę, viscoflawinę), ksantofile, sole mineralne (Mg, K, Ca), śluzy, kw. viscynowy, viscirezynę, visconezynę, sapogeninę, zasadę złożoną z węgla, wodoru i azotu i inne. Viskotoxyna zwana także viscalbiną zbudowana jest z 34 atomów węgla, 68 atomów wodoru, 18 atomów tlenu, 10 atomów azotu i 1 atomu siarki; dobrze przechodzi do rozcieńczonego alkoholu i gliceryny, rozkłada się w temp. ok. 70-80^o C lub co gorsze, a bardziej przekonujące, biorąc pod uwagę właściwości tego białka - dobrze przechodzi do zimnej wody; pod wpływem wysokiej temperatury, stężonej gliceryny, i wysokoprocentowego alkoholu czy octu ulega procesowi denaturacji, polegającemu na rozerwaniu wewnątrzcząsteczkowych wiązań wodorowych, zniszczeniu dwusiarczkowego przyciągania elektrostatycznego i oddziaływania hydrofobowego, czyli najkrócej mówiąc - unieczynnieniu. Jaki z tego wniosek? Taki, że hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) działanie wywierają wyłącznie tak zwane zimne wyciągi olejowe, wodne ze świeżego lub suchego ziela, sok z niego uzyskany, ale bez jakiegokolwiek podgrzewania, sproszkowane ziele wysuszone jednak szybko i w temp. nie wyższej niż 40 C, miód ze świeżego i suchego ziela oraz syropek jemiołowy sporządzony według przepisu jaki podałem.

W owocach znajduje się lepka wiscyna o silnym działaniu farmakologicznym.

Działanie.

Zimne wyciągi z ziela jemioły (bez alkoholu) oraz sok jemiołowy działają hipotensyjnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, uspokajająco, lekko nasennie, nasercowo, żółciopędnie, moczopędnie; regulują wypróżnienia i przemianę materii, zapobiegają powstawaniu miażdżycy.

Według wielu naukowców jemioła działa podobnie jak naparstnica, jednakże znacznie słabiej, mianowicie: zwiększa napięcie mięśnia sercowego w spoczynku, zwalnia pracę serca, rozszerza tętnice wieńcowe, usprawnia krążenie, zwiększa pobudliwość oraz kurczliwość mięśnia sercowego.

Wyciągi alkoholowe oraz gorące - wodne działają jedynie rozkurczowo, przeciwkrwotocznie, żółciopędnie, moczopędnie, regulująco na metabolizm i wypróżnienia oraz uspokajająco (glikozydy flawonoidowe i im podobne).

Maść z owoców leczy guzy skórne, niekiedy i inne choroby dermatologiczne (rogowacenie posłoneczne, dermatozy) oraz rany, oparzenia.

Wskazania dla wyciągów zimnych: nadciśnienie, stwardnienie naczyń, dusznica bolesna, krwiomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, krwawe biegunki, zawroty głowy, nadmierne krwawienia miesiączkowe, krwotoki maciczne pozamenstruacyjne, osłabienie serca, kłucie w sercu, nerwice wegetatywne, choroby zakaźne, nowotwory, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, krwotoki z nosa, stany lękowe, histerie, wyczerpanie nerwowe, stany stresowe, zadyszka, wewnętrzny niepokój, niewydolność krążenia, zastoje krwi (+ nostrzyk + kasztanowiec w równych częściach).

Wskazania dla wyciągów alkoholowych i wodnych – gorących: krwotoki maciczne, wyczerpanie nerwowe, miażdżyca, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia metabolizmu, skąpomocz, skurcze jelitowe, bezsenność.

Macerat jemiołowy – Macerati Visci: 2-3 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml wody przegotowanej o temp. pokojowej; przykryć; odstawić na 8 godzin; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21-28,5 ml, 25-30 kg - 35,7-42,8 ml. 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 55-60 kg - 78,5-85,7 ml, 3-4 razy dz.

Miód jemiołowy - Mel Visci: na każdą 1 łyżkę siekanego lub zmielonego świeżego ziela, albo 1 łyżeczkę sproszkowanego suszu dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki dowolnego kompotu lub soku, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Syrop jemiołowy - Sirupus Visci: pół szkl. mielonego świeżego ziela (może być w ostateczności suche) zalać 200 ml przegotowanej wody o temp. pokojowej; przykryć i odstawić na 12 godzin (nie dłużej!, bo zakiśnie); przecedzić. Na każde 100 ml wodnego zimnego wyciągu dać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 30 ml.

Wyciąg olejowy - Oleum Visci: pół szkl. świeżego zmielonego ziela lub suszu zalać 100 ml oleju o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni w ciemnym miejscu; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Maść z jagód i ziela jemioły - Unguentum Visci na liczne choroby skórne: pół szkl. świeżych owoców jemioły i świeżego ziela (pół na pół) po zmieleniu zalać 50 ml oleju o temp. pokojowej; wytrawiać 30 dni w ciemnym miejscu; przefiltrować. Wyciąg olejowy wymieszać z maścią lub kremem Linomag (50 g), albo też z maścią nagietkowa (może być także lanolina, maść z wit. A, Dermosan) w proporcji: 1 część oleju jemiołowego + 1 część maści. Składniki ucierać aż do połączenia podgrzewając w wodzie o temp. max 30-35^o C. Na końcu dodać do maści zmielone lub utarte w moździerzu świeże owoce jemioły (około 1-2 łyżki papki owocowej); starannie wymieszać wszystko razem. Chore miejsce smarować 3-4 razy dz.; polecam opatrunek zamknięty 6-godzinny. Niekiedy daje znakomite efekty lecznicze w przypadku opornych na inne leczenie chorób skórnych. Bardzo dobra jest też maść sporządzona z samych świeżych owoców jemiołowych, które należy zmielić w maszynce do mięsa o jak najdrobniejszym sitku; następnie należy otrzymaną masę owocową utrzeć z podłożem tłuszczowym (smalcem, euceryną, lanoliny lub z maścią nagietkową, z wit. A) aż do połączenia się składników. Na 1 część masy owocowej należy przeznaczyć 1 część podłoża tłuszczowego. Obie maści przechowywać w lodówce.

Sok z jemioły – Succus Visci jest bardzo trudno uzyskać. Jeżeli jednak komuś na tym zależy to proponuję następująco postąpić: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa. Masę zalać wodą w proporcji: 1 część masy (np. pół szkl.) na 0,5 części wody przegotowanej (+ 50 ml wody); odstawić na 8 godzin; następnie masę roślinną wraz z wyciągiem przepuścić przez sokowirówkę na szybkich obrotach; wyrzuconą przez maszynę masę jeszcze raz zalać na 6 h i przepuścić. Do soku można dodać miód w proporcji 1:1. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Przechowywać w lodówce.

Napar: 2 łyżki suchego lub świeżego ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak macerat.

Alkoholatura stabilizowana: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10-15 ml.

Nalewka jemiołowa - Tinctura Visci: pół szkl. suszu zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody.

Wyciągi alkoholowe oraz wodne - gorące można pić pomocniczo przy nadciśnieniu w celu wzmocnienia ścian naczyń krwionośnych, które rzecz jasna lubią w tej chorobie pękać.

Rp.

Zimny wyciąg jemiołowy - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka arcydzięglowa - 10 ml

Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml

Nalewka nagietkowa - 10 ml

Nalewka czosnkowa - 10 ml

Nalewka centuriowa - 10 ml

Nalewka serdecznikowa - 10 ml

Nalewka kokoryczkowa -r 10 ml

miód naturalny - 50 ml

Wymieszać.

Zażywać 3 razy dz. po 15 ml w 50 ml wody.

Wskazania: typowy lek obniżający ciśnienie krwi, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, wewnętrzny niepokój, lęk, stres, zaburzenia sercowe, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, bóle miesiączkowe.

Jesion wyniosły - Fraxinus excelsior (Oleaceae).

Opis.

Drzewo dorastające do 35 m wys.; liście pierzaste, złożone z 7-11 eliptycznych lub eliptyczno-podługowatych, brzegiem piłkowanych listków; kwitnie przed listnieniem; kwiaty w wiechach; kwiaty męskie, żeńskie, obupłciowe; okwiatu brak; pręcików 2; słupek 1; owoc - skrzydlak. W Polsce często spotykany w parkach, na osiedlach i w laskach.

Surowiec.

Surowcem jest kora i liść - Cortex et Folium Fraxini. Korowinę pozyskuje się jesienią, na przedwiośniu lub wiosną; suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do 60^o C lub w normalnej temperaturze, podobnie jak liście. Liście najwartościowsze są w maju i czerwcu. Korę można niekiedy kupić w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.

Korowina bogata jest w garbniki oraz w glikozydy kumarynowe (fraxyna, glikozyd fraxynolowy, aglikon fraxetyna) i w alkohol -mannitol.

Liście zawierają mannitol, garbniki - 2-3%, kw. ursolowy i proteiny. Zasobne też są w witaminy i we flawonoidy.

Działanie.

Wyciągi z kory i z liści działają silnie moczopędnie (mannit, flawonoidy i glikozydy), przeciwobrzękowo, silnie napotnie, odtruwająco, żółciopędnie, przeciwreumatycznie, przeciwkamiczo (zapobiegają kamicy moczowej i żółciowej, a nawet ułatwiają wydalenie drobnych kamieni i piasku z układu moczowego, dotyczy to zwłaszcza kory), odkażająco, przeciwropnie, wybitnie ściągająco, przeciwrobaczo, wzmacniająco, uspokajająco, przeciwagregacyjnie (fraksyna, eskulina); uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne.

Wskazania: choroba wrzodowa, kamica moczowa i żółciowa, nieżyt jelit i żołądka, ostra biegunka (kora), zaburzenia trawienia, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych (liście), zaburzenia krążenie mózgowego i obwodowego, żylaki, skąpomocz, obrzęki, gorączka, reumatyzm, choroby skórne, choroby przeziębieniowe i zakaźne, wysięki stawowe.

Dawniej kora jesionowa była używana zamiast chininy z dobrym ponoć skutkiem.

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4- razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, .-10 kg - 19-21 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 11-15 kg - 23,5-32 ml, 16-20 kg - 34-42 ml, 21-25 kg - 45-53,5 ml, 26-30 kg - 55,7-64 ml, 31-35 kg - 66,75 ml, 36-40 kg - 77-85,7 ml, 41-45 kg - 87,8-96 ml, 46-50 kg - 98,5-107 ml, 51-55 kg - 109-117,8 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki kory lub liści zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Stosować też do nasiadówek przy stanach zapalnych pochwy i upławach (30 minutowe i jednocześnie pić odwar), do płukania jamy ustnej przy stanach ropnych i zapalnych, do kąpieli nóg przy nadmiernej potliwości, do płukania włosów przy łupieżu tłustym i tłustych włosach oraz do okładów na liczne chorobowe zmiany skórne (ropnie, opryszczki, owrzodzenia itd.).

Watkę lub gazę zmoczoną w naparze z liści przykładać na oczy przy stanach zapalnych, ropnych, łzawieniu, pieczeniu, po urazach i przemęczeniu.

Uwaga! Łzawienie, światłowstręt i pieczenie oczu to objawy niedoboru witamin (A, B, P i H). Zalecam wówczas zażywać też preparat wielowitaminowy lub lepiej mineralno-witaminowy, np. Vitaral (3 razy dz. po 2-1 draż.).

Nalewka jesionowa - Tinctura Fraxini: pół szkl. kory lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Nalewką z kory przemywać opryszczki, skórę z trądzikiem, łojotokową, ze stanami zapalnymi, pryszczami, nadżerkami.

Rp.

Nalewka jesionowa - 10 ml

Nalewka z arniki - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Azulan - 5 ml

Wymieszać.

Bolesne uszkodzenia w jamie ustnej, afty, pleśniawki, opryszczki, pryszcze, ropnie, owrzodzenia, liszaje, nadżerki i inne zmiany pędzlować preparatem 4 razy dz. Można stosować równocześnie płukanki i nasiadówki (1 łyżka leku na 200 ml wody).

Rp.

Kora lub liść jesionu - 1 łyżka

Kora lub liść wierzby - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele połonicznika - 1 łyżka

Wymieszać.

2-3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml.

Dzieciom podawać tyle co naparu z liści jesionu tj. zależnie od

wagi ciała.

Wskazania: choroby zakaźne, przeziębienie, gorączka, zaburzenia trawienne, stany zapalne nerek, dróg moczowych, układu pokarmowego i oddechowego, kamica moczowa, nieżyty jelit i żołądka.

Mieszanka przyczynia się do wydalenia drobnych kamieni i piasku z układu moczowego i zapobiega ich kumulacji oraz tworzeniu.

Jeżyna fałdowana - Rubus plicatus (Rosaceae).

Opis.

Krzew kolczasty pospolity w poszyciu leśnym, na polanach i zrębach w całej Polsce. Pędy płonne kanciaste; liść - 3-5 listkowy; listki od spodu owłosione, brzegiem nierówno ostro ząbkowane, sfałdowane; listek szczytowy sfałdowany, sercowaty; kwiaty 5-płatkowe, średniej wielkości; płatki korony białe lub różowawe; dno kwiatowe wypukłe; owoc - złożony z licznych mięsistych pestkowców; owoce koloru czarnego, lśniące, dojrzewające w sierpniu i we wrześniu. Do celów leczniczych można zbierać surowce z innych gatunków jeżyny, których jest bardzo dużo.

Surowiec.

Surowcem jest liść i owoc - Folium et Fructus Rubi plicati. Liście zbiera się przed lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40^o C. Świeże owoce są cennym surowcem dc produkcji wysokowitaminowych przetworów.

Liść dostępny jest w sprzedaży (opak. 25 i 50 g).

Skład chemiczny.

Owoce zawierają wit. C - 10-20 mg/100 g, wit.A -200 j.m., wit. P - 260 mg, wit. K - 400 ug, wit. B1 - 40 ug, wit. B2 - 40 ug, wit. PP - 800 ug, sole mineralne - 1,70%, pektynian wapnia - 0,80%, zw. azotowe - 1,2%, kw. jabłkowy - 1,55%, cukier inwertowy - 4,20%, wodę -86%, kw. salicylowy.

Liście zawierają garbniki - ok. 5-8%, kw. jabłkowy, salicylowy, cytrynowy, askorbinowy i bursztynowy, flawonoidy i sole.

Działanie.

Liście obniżają stężenie glukozy we krwi, działają wybitnie ściągająco, przeciwzapalnie, słabo moczopędnie i nieznacznie żółciopędnie. Owoce posiadają wartość odżywczą (dietetyczną). Otrzymany z nich sok działa napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo oraz wzmacniająco.

Wskazania.

Owoce: osłabienie, choroby zakaźne, przeziębienie, gorączka, kaszel, choroby skórne.

Liście: biegunka, zaburzenia trawienia, niestrawność, nieżyt jelit i żołądka, hiperglikemia (nadmiar glukozy we krwi).

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci ważące 3-4 kg -8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-13 kg _ 31.42,8 ml, 16-20 kg - 45,7-57 ml, 21-25 kg - 60-71 ml, 26-30 kg - 74-85,7 ml, 31-35 kg - 88,5-100 ml, 36-40 kg - 102,8-114 ml, 41.45 kg - 117-128,5 ml, 46-50 kg - 131-142,8 ml, 51-55 kg - 145r7-157 ml, 3-4 razy dziennie.

Nalewka jeżynowa - Tinctura Rubi plicati: pół szkl. liści zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml. Nalewką przemywać skórę z wągrami, z trądzikiem pospolitym i różowatym, ze stanami zapalnymi, ze zmianami sączącymi, z łojotokiem i pryszczami w okresie miesiączkowania.

Sok jeżynowy – Succus Rubi plicati: świeże owoce włożyć do garnka zalać gorącą wodą tylko tyle, żeby były przykryte, doprowadzić do momentu wrzenia, odstawić na bok, przykryć i pozostawić na 6 godz.; następnie przecedzić, na 1 l soku dać 0,5-1 kg cukru, mieszać dopóki cukier nie rozpuści się, gotować 3 minuty i zaraz gorący sok zlewać do słoików lub butelek (sparzonych w gorącej wodzie). Pasteryzować 20 minut w wodzie o temp. 80^o C. Z miazgi zrobić marmoladkę, którą należy dosłodzić do smaku.

Konfitura z jeżyn.

Składniki:

- 1 kg jeżyn

- 1 kg cukru

- 200-400 ml soku jeżynowego lub innego

Z soku i cukru ugotować ulep czyli syrop. Na gorący ulep wrzucić umyte owoce, odstawić na bok i tak pozostawić do następnego dnia. Nazajutrz ulep z owocami smażyć aż będą przeźroczyste i odpowiednio gęste. Gorący składać do słoików, zakręcać. Nie pasteryzować. Owoce są zakonserwowane cukrem.

Rp.

Liść jeżyny - 1 łyżka

Liść szałwi - 1 łyżka

Ziele rutwicy - 1 łyżka

Ziele lub kłącze kokoryczki - 1 łyżka

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po jedzeniu w ilości 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3 razy dz.

Wskazania: hiperglikemia. otyłość, miażdżyca, cukromocz, zaburzenia przemiany materii.

Kalina koralowa - Viburnum opulus (Caprifoliaceae).

Opis.

Krzew do 4 m wys.; gałązki młode kanciaste, z odcieniem czerwonawym; ulistnienie naprzeciwległe; liście 3-5-dłoniastoklapowe, grubo, nierówno piłkowane, spodem szarozielone, omszone, z wierzchu jasnozielone, ogonki liściowe długie, nagie, w górze z zielonymi brodawkami; kwiatostany baldachogroniaste; kwiaty białe, żółtawe lub różowawe; owoc - jajowaty, czerwony, 1-nasienny pestkowiec. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w wilgotnych zaroślach, w lasach, nad brzegami wód; roślina pospolita w całej Polsce.

Surowiec.

Do celów leczniczych wykorzystuje się korę, kwiaty, liście i owoce - Cortex, Flos, Folium et Fructus Viburni opuli.

Korowinę pozyskuje się od II połowy lutego do maja. Owoce zbiera się w październiku. Oba surowce suszyć w temp, 20-60^o C.

Kwiaty i liście zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40^o C. Korowinę kupić można w sklepie zielarskim - opak. 25 g.

Skład chemiczny.

Kora, liście, kwiaty i owoce zawierają glikozyd goryczkowy - viburninę (do 7%), alkohole fenolowe, kw. mrówkowy, kw. octowy, kw. izowalerianowy, kw. palmitynowy, sitosterol, saponiny (najwięcej w owocach), garbniki - do 3%, wit. C (liście, owoce, kwiaty), cukry (w owocach do 30%), salikozyd, pochodne kumaryny, flawonoidy, triterpeny.

Działanie.

Kora, liście i kwiaty działają moczopędnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, uspokajająco, żółciopędnie, przeciwzapalnie; obniżają ciśnienie krwi, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne.

Wyciągi z owoców działają wykrztuśnie, napotnie, wzmacniająco, moczopędnie; obniżają ciśnienie krwi.

Przemrożone owoce (np. w lodówce; tylko takie powinny być stosowane, chyba że zbierzemy je po przymrozkach) są dobrym środkiem leczącym przeziębienie połączone z kaszlem.

Wskazania (kora, liście, kwiaty): bolesne miesiączkowanie, krwotoki maciczne, atonia macicy, przekwitanie, pokwitanie, pobudzenie nerwowe w okresie ciąży, przed menstruacją i w czasie miesiączki, skłonność do przedwczesnych porodów, skąpomocz, zaburzenia oddawania moczu podczas ciąży i miesiączki, zapalenie przydatków, nadciśnienie, choroba wrzodowa, krwotoki z nosa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych (plamice), nadmierne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy (pić odwar lub napar i jednocześnie stosować przepłukiwanie pochwy lub nasiadówki).

Odwar: 2 łyżki kory lub owoców zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz. Odwar z owoców osłodzić miodem.

Napar: 2 łyżki liści, kwiatów lub zmielonych owoców zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić; wyciąg owocowy posłodzić miodem. Pić jak odwar.

Alkoholmel Viburni opuli: do 100 ml nalewki lub intraktu z owoców, kwiatów lub liści wlać 100 ml miodu, dodać sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Intrakt kalinowy – Intractum Viburni: pół szkl. świeżych owoców, liści lub kwiatów zalać 400 ml alkoholu 40% o temp. 80^o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody.

Nalewka kalinowa – Tinctura Viburni: pół szkl. suchych liści, kwiatów lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefitrować. Zażywać jak intrakt.

Ze świeżych owoców kaliny można przyrządzić soki, syropy i przeciery (robi się je podobnie jak z owoców bzu czarnego i jarzębiny).

Rp.

Kora, liść lub kwiat kaliny - 1 łyżka

Ziele (obojętnie którego) rdestu - 1 łyżka

Ziele lub korzeń krwiściągu - 1 łyżka

Ziele lub kwiat krwawnika - 1 łyżka

Liść kasztanowca - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 250 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; pić 3-4 razy dz. po 150 ml. Wskazania: nadmierne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy (jednocześnie pić napar i stosować nasiadówki (30 minutowe), krwotoki pozamiesiączkowe, zapalenie przydatków, krwotoki z nosa, pękanie naczyń, nadciśnienie, stany zapalne nerek, krwawe biegunki, zapalenie pęcherza moczowego, krwiomocz, choroba wrzodowa, kamica moczowa.

Rp.

Kora lub liść (kwiat) kaliny - 1 łyżka

Korzeń żywokostu (może być też ziele) - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Ziele lub kwiat jasnoty - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele lub kwiat krwawnika - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Wymieszać.

3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml.

Wskazania: nadmierne, skąpe, nieregularne i bolesne krwawienia miesiączkowe, upławy (jednocześnie stosować nasiadówki), wyczerpanie nerwowe, wewnętrzny niepokój, zapalenie przydatków, lęk, stres, bezsenność, skłonność do płaczu w czasie miesiączki, miażdżyca, pękanie naczyń krwionośnych, choroby skórne, zaburzenia trawienne, bolę brzucha, okres po- i przekwitania.

Kasztanowiec zwyczajny - Aesculus hippocastanum (Hippocastanaceae).

Opis.

Drzewo do 20 m wys., o kopulastej koronie; liście duże, dłoniaste, o 5-7 palczastych, klinowato odwrotnie jajowatych listkach; kwiatostany wiechowate, duże, wyprostowane; kwiaty obu- lub rozdzielnopłciowe, grzebieciste; kielich 5-dzielny; korona złożona z 4-5 białych płatków z żółtą lub czerwoną plamą; pręcików 7; słupek 1; owoc - duża, kulista, kolczasta, zielona torebka z 1-3 dużymi, brązowymi nasionami o kremowym lub białym miąższu i gorzkim smaku. Drzewo często spotykane. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego.

Surowiec.

Surowcem jest korowina, kwiat, liść i nasienie - Cortex, Flos, Folium et Semen Hippocastani (Aesculi hippocartani). Liście zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, korowinę - od lutego do kwietnia, kwiaty - w czasie kwitnienia, nasiona - gdy opadną na ziemię. Zbiera się całe kwiatostany (polecam łącznie z liśćmi i dolnym odcinkiem gałązki). Surowce suszy się w temp, do 40^o C. liście należy przechowywać w światłoszczelnych opakowaniach i suszyć w ciemnym miejscu gdyż zawarte w niej fitochinony są bardzo wrażliwe na światło.

Nasiona i korę proponuję suszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60^o C. Kasztany, podobnie jak i inne surowce należy starannie zmielić. Suche kwiaty i liście zalecam połączyć, Cortex et Flos Hippocastani oraz Intractum można kupić w sklepach zielarskich i w aptekach (opak.100 g jeśli chodzi o płyn i 20 oraz 50 g w przypadku suszu).

Bardzo cennym surowcem są też pąki - Gemmae Aesculi hippocastani, które zbiera się gdy są zamknięte oraz w I i w II fazie otwarcia. Pąki suszy się w otwartym piekarniku lekko ogrzanym, a potem rozdrabnia.

Skład chemiczny.

Wszystkie surowce zawierają flawonoidy, glikozydy kumarynowe (eskulinę, fraxynę), saponiny (w owocach do 26%). Kwiaty zasobne są w rutynę, astragalinę, garbniki (do 3%), sole mineralne, kwasy i karotenoidy. Liście zawierają bardzo dużo wit.K, kw. foliowy, rutynę i wit. C.

Kora i pączki zasobne są w żywicę, alantoinę, garbniki; posiadają też czysty kwas alantoinowy.

Działanie.

Escyna zawarta w nasionach ma właściwości przeciwwysiękowe, przeciwobrzękowe, przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne i wzmacniające odporność naczyń krwionośnych. Podobne właściwości wykazują kwiaty i kora (eskulina, fraxyna). Usprawniają krążenie krwi w skórze oraz w mózgu i kończynach.

Liście działają żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo; uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, zwiększają krzepliwość krwi, zapobiegają powstawaniu krwotoków i krwawych wylewów podskórnych, hamują krwawienia parenchymatyczne (miąższowe); likwidują krwotoki maciczne i upławy, regulują wypróżnienia, zwiększają apetyt, wzmagają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, trzustkowego oraz jelitowego.

Wskazania: żylaki, zakrzepowe zapalenie żył (z wyjątkiem liści), plamice, teleangiektazje, trądzik różowaty, dermatoza okołoustna, zastoje krwi i limfy (z wyjątkiem liści), obrzęki, wysięki krwi i płynu surowiczego, reumatyzm, guzki krwawnicze, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia (2 wyjątkiem kory), wybroczyny na siatkówce (+ ruta), stany zapalne gałki ocznej i spojówek oraz naczyniówki (pić napar lub odwar i stosować okłady na oczy z naparu kwiatowego lub liściowego), krwawa biegunka (dotyczy liści;, krwiomocz, zapalenie nerek, kamica moczowa, nadmierne krwawienia miesiączkowe, upławy, krwotoki z nosa, choroby wątroby, choroby zakaźne.

Pączki dodatkowo stosować przy nieżytach układu oddechowego, kaszlu i przeziębieniu.

Kora, gałązki i pączki przyśpieszają gojenie się ran i innych uszkodzeń naskórka.

Macerat kasztanowcowy – Maceratio Aesculi: 2 łyżki świeżych lub suchych liści zalać 1 szkl. przegotowanej wody o temp. pokojowej; przykryć i odstawić na 6-8 godzin w ciemne miejsce; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 4-5 kg -5,7 ml, 6-7 kg - 8,5 ml, 8-9 ml - 11,4 ml, 10-11 kg - 14 ml, 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz.; w ostrych stanach dawkę zwiększyć o 50%.

Nalewka kasztanowcowa - Tinctura Aesculi hippocastani: pół szkl. suchych liści, kwiatów, pąków, kory (gałązek) lub nasion zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Nalewkę z nasion zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki (przedawkowanie powoduje nudności i gwałtowne wymioty; dotyczy to też intraktu kupionego w sklepie; proponuję na wszelki wypadek zażyć po nalewce krople miętowe w ilości 1-pół łyżeczki na cukrze).

Nalewkę z pozostałych surowców zażywać 3 razy dz. po 10 ml (z liści można zażyć 15 ml w 50 ml wody) po rozcieńczeniu z wodą. Dzieci według wagi: 15-20 kg - 2-2,8 ml, 25-30 kg - 3,5-4 ml, 35-40 kg - 4,2-5,7 ml, 45-50 kg - 6,4-7 ml, 55-60 kg - 7,8-8,5 kg, 3 razy dz.

Alkoholatura ,,zimna”: pół szkl. świeżych liści, nasion, kory, gałązek lub kwiatów zalać 400 ml alkoholu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Intrakt kasztanowcowy – Intractum Aesculi: pół szkl. świeżych nasion, kwiatów, kory, pączków lub liści zalać 400 ml gorącego alkoholu 40% gorącego wina; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Proszek kasztanowcowy – Pulvis Aesculi: suche liście lub kwiaty, albo też korę zmielić w młynku, do kawy na drobny proszek. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce sproszkowanych liści i kwiatów lub po pół łyżeczki sproszkowanej kory; dobrze popić. Jeżeli na każdą 1 łyżeczkę proszku damy 1 łyżkę miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu (należy dodać, że gliceryna to też alkohol lecz trójwodorotlenowy, zatem sztucznie tę nazwę oddzielam dla jasności), wymieszamy - to uzyskamy miód kasztanowcowy, który zażywa się 3 razy dz. po 1 łyżce (liście i kwiaty) lub po pół łyżki (kora).

Zawiesina kasztanowcowa – Suspensio Aesculi: na każdą łyżkę suchych kwiatów dać 2 łyżki gliceryny, 1 łyżeczkę płaską sproszkowanych liści, 1 łyżeczkę sproszkowanego ziela krwiściągu lub tasznika, 2 łyżki soku owocowego i 1 łyżkę miodu, wymieszać. Zażywać 2 razy dz. po 4 łyżki przy zaparciach i żylakach odbytu. Jeżeli lek działa zbyt słabo dodać jeszcze 2 łyżki gliceryny, pozostawiając jednaki resztę składników w spokoju. Do zawiesiny można też dodać 1 łyżkę nasion lnu lub 1 łyżkę korzenia żywokostu. Lek działa łagodnie przeczyszczająco, przeciwzapalnie i przeciwkrwotocznie.

Wyciąg glicerynowy - Gliceroextractum Aesculi: na każde 2 łyżki świeżych zmielonych liści kasztanowca przeznaczyć 60 g gliceryny, 1 łyżkę wina białego lub czerwonego i 1 łyżkę świeżego ziela tasznika, tobołka lub krwiściągu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Przy ostrych zaburzeniach trawiennych, bębnicy, bólach brzucha, zaparciach i guzkach krwawniczych zażywać 1-2 razy dz. po 2 łyżki. Lek działa bardzo delikatnie, ale skutecznie.

Rp.

Liść i kwiat kasztanowca - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Siemię lniane - 1 łyżka

Korzeń babki - 1 łyżka

Korzeń żywokostu - 1 łyżka

Ziele krwawnika lub kwiat rumianku - 1 łyżka

Ziele tobołka, tasznika lub krwiściągu - 1 łyżka

Wymieszać.

3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 150-200 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 2-3 razy dz.

Polecam też lewatywy doodbytnicze w ilości 100-200-250 ml (w zależności od tego ile jelita przyjmą) o temp. 38^o C.

Do wywaru (zarówno przeznaczonego do wlewu doodbytniczego jak i do wypicia) można dodać glicerynę: na każde 100 ml wywaru 1-2 łyżki gliceryny, wymieszać starannie.

Wskazania (lewatywy, doustnie): zaparcia, żylaki odbytu, bolesne oddawanie kału, parcie na kał, świąd odbytu, niestrawność, zaburzenia trawienne, bóle brzucha, biegunka, zatrucie pokarmowe (wówczas należy dodać glicerynę w ilości 2 łyżek na 100 ml wywaru, aby wydalenie szkodliwych substancji nastąpiło szybko i w zupełności), choroba wrzodowa, wzdęcia, otyłość, zaburzenia przemiany materii. Lek bardzo wartościowy i może być stosowany przez wszystkich.

Z surowców uzyskiwanych z kasztanowca przyrządza się również “gorące” wodne wyciągi.

Napar: 2 łyżki świeżych lub suchych liści, kwiatów, pąków, albo nasion zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz macerat.

Odwar: 2 łyżki kory, nasion lub pąków zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak macerat lecz 3-4 razy dz.

Rp.

Kwiat, kora lub nasienie kasztanowca - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Kwiat arniki - 1 łyżka

Ziele nostrzyka - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 100 rai; dzieci - patrz macerat z kasztanowca.

Wskazania: pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zapalenie żył, zakrzepowe zapalenie żył, po zawale, zaburzenia krążenia mózgowego, wieńcowego i obwodowego, zastoje krwi i limfy, miażdżyca, zaburzenia myślenia i pamięci, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, wysięki stawowe, niedomoga wątroby, choroby skórne i zakaźne, żylaki kończyn i odbytu.

Kminek zwyczajny - Carum carvi (Umbelliferae).

Opis.

Kminek jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wyrasta z nasion rozeta liści i dość gruby korzeń palowy, natomiast w drugim roku wyrasta łodyga rozgałęziona, żeberkowana, walcowata, wewnątrz pusta, zakończona złożonymi baldachami o małych, białych lub różowawych kwiatach. Liście podwójnie pierzaste, ostatnie odcinki równowąskie. Owoc stanowi dwurozłupnia rozpadająca się na dwie niełupki. Długość owocu - 4-6 mm, szer. - do 2 mm, grubość - 1,2-1,3 mm; kształt półksiężycowaty; powierzchnia żeberkowana, zabarwienie żółtobrunatne lub zielonkawobrunatne; ciężar 1000 nasion - 1,74-2,74 g.

W Polsce po pospolity w całym, kraju. Rośnie na miedzach, na łąkach, na ugorach. Roślina uprawiana; lubi gleby wilgotne i bogate w wapń oraz w humus.

Surowiec.

Surowcem jest owoc - Fructus Carvi (Fr. Cari carvi) -FP I,II,III,IV i V. Owoc kminku można kupić w aptekach, w sklepach zielarskich i w sklepach spożywczych.

Do celów leczniczych używa się również ziele (liść), kwiaty (całe baldachy) i korzeń - Herba (Folium), Flos (Umbella) et Radix Cari carvi, które pozyskuje się ze stanu naturalnego lub z uprawy. Surowce suszyć w normalnej temperaturze.

Skład chemiczny.

Korzeń zawiera wit. C - 30 mg/100 g, furanokumaryny, kw. fenolowe, żywice, węglowodany, furanochromony, zw. półacetylenowe, olejek eteryczny (przeważają: linalol, menton i kamfora). Ziele zawiera flawonoidy - kwercetynę, kemferol i izoramnetynę, olejek eteryczny (seskwiterpeny: kariofilen, kadinen). Kwiaty bogate są w olejek lotny i we flawonoidy.

W owocach znajdują się kumaryny (umbeliferon, skopoletyna, herniaryna), flawonoidy (kwercetyna, kemferol), białka (23%), garbniki, olej tłusty (glicerydy kw.: oleinowego - 60,7%, linolowego - 19,8%, petroselinowego - 17%. palmitynowego - 2,5%), olejek eteryczny - 2-6%, woski, cukrowce (6-9%).

Działanie.

Kminek działa przeciwfermentacyjnie, uspokajająco, wiatropędnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie, odkażająco, wykrztuśnie, rozkurczowo, mlekopędnie, przeciwgnilnie, moczopędnie, odtruwająco; reguluje wypróżnienia i miesiączkowanie, polepsza trawienie, usprawnia wchłanianie mleczka pokarmowego z jelita do krwi, wzmaga wydzielanie śliny, soku żołądkowego, jelitowego i trzustkowego; tonizuje mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

Wskazania: zaburzenia trawienia, niemiły zapach z jamy ustnej pochodzący z jelit, nieżyty układu oddechowego i przewodu pokarmowego, kamica żółciowa i moczowa, niedostateczne wydzielanie i zastoje żółci, zapalenie wątroby i pęcherzyka żółciowego, laktacja, brak apetytu, kolka jelitowa i żółciowa (mocny napar w ilości 250 ml), ostry ból żołądka, zaparcia, choroby przeziębieniowe i zakaźne.

Napar: 2 łyżki nasion, kwiatów, liści lub korzenia zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci ważące: 3-4 kg - 3,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-3 kg - 15-17,1 ml, 9-10 kg - 19-21 ml, 11-15 kg - 23,5-32 ml, 16-20 kg - 34-42,8 ml, 21-25 kg - 45-53,5 ml, 26-30 kg - ,7-64 ml, 31-35 kg - 66-75 ml, 36-40 kg - 77-85,7 ml, 41-45 kg - 87,8-96 ml, 46-50 kg - 93,5-107 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka kminkowa - Tinctura Cari carvi: pół szkl. nasion, korzeni lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1,4-2 ml, 20-25 kg - 2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 3 razy dz.

Rp.

Owoc kminku - 1 łyżka

Owoc kolendry - 1 łyżka

Owoc anyżku - 1 łyżka

Owoc koperku - 1 łyżka

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić pod przykryciem na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - patrz napar kminkowy.

Wskazania: wszelkie zaburzenia trawienne, obfity i (lub) tłusty posiłek, skąpomocz, biegunka ze wzdęciami i bólami brzucha, zaparcia, nieżyt układu oddechowego i pokarmowego, przeziębienie, kaszel, choroby zakaźne.

Kokoryczka wielokwiatowa i kokoryczka wonna - Polygonatum multiflorum et Polygonatum odoratum sive P. officinalis (Liliaceae).

Opis.

1. Kokoryczka wielokwiatowa - roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; kłącze poziome, grube, białawe, członowe (po znaczkach połodygowych można obliczyć wiek rośliny; co roku roślina wykształca nowy 1 człon (segment) na kłączu z którego wyrasta 1 łodyżka, a która pozostawia po sobie okrągławy znaczek); łodyga naga, walcowata, łukowato wygięta, mocna, w dolnej części posiada pochewkę, która po pewnym czasie usycha i odpada - jest to pokrywa zimowa ochronna; liście jajowate lub eliptyczne osadzone na łodydze jedynie po dwóch stronach; ulistnienie skrętoległe; nerwacja liści równoległa; liście siedzące; kwiaty w gronach po 2-5 w kątach liści, białawe, zielonawe lub żółtozielone, bezwonne; okwiat 6 ząbkowy, rurkowaty, u nasady rozszerzony; pręcików 6 o nitkach owłosionych; słupek 1, górny i dzbanuszkowaty; owoc - niemal czarna jagoda (srebrny lub siny nalot). Należy dodać, ze kwiaty są zwisłe i od góry patrząc -niewidoczne. Rośnie na glebach liściastych, kwaśnych, przepuszczalnych, często obok konwalijki, czworolistu, nawłoci i czosnku niedźwiedziego.

Występuje w lasach i w zaroślach na niżu, w górach i na pogórzu. Niekiedy występuje masowo. Kwitnie od maja do czerwca. Szukać ją należy w miejscach zacisznych.

2. Kokoryczka wonna - bylinka dorastająca do 60 cm wys.; łodyga naga, w górze spłaszczona, łukowato wygięta; liście podłużnie jajowate lub wąskoeliptyczne, nasadą obejmujące łodygę, spodem sinozielone, zaostrzone, całobrzegie; kwiaty w gronach w kątach liści, zwisłe, od dołu łodygi, pod liśćmi, po 2 (rzadko 3-5), wonne lub słabo pachnące (spotkałem też i bezwonne), białawe, lub zielono-białe; okwiat 6-ząbkowy; człony okwiatu zrosłe w rurkę; pręcików 6 o nagich nitkach; pylniki trójkątne; słupek 1 górny, dzbanuszkowaty; ząbki okwiatu do 5 mm dł.; owoc - stalowa jagoda.

Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach liściastych i mieszanych, w zaroślach; lubi gleby humusowe, liściaste o pH 4,5-5. Pospolita na niżu, w górach i na pogórzu.

W Polsce rośnie jeszcze kokoryczka okółkowa - Polygonatum verticillatum - bylina do 90 cm wys.; łodyga wzniesiona, kanciasta, naga; liście równowąskolancetowate, po 3-6 w okółku (ulistnienie okółkowe czyli naokoło łodygi w jednej osi); kwiaty w gronach w kątach liści po 1-3, dzwonkowate, w dolnej części białe, w górnej - zielonawe; owoc - ciemno-niebieska jagoda początkowo czerwona; rośnie w lasach, w zaroślach, nad rzekami, w wąwozach; pospolita na wyżynach, pogórzu i w górach, rzadka na niżu. Na razie z jej stosowaniem proponuję się powstrzymać, gdyż wymaga jeszcze dopracowania, a jej przetwory – precyzyjnego ustalenia dawek, nad czym pracuję.

Surowiec.

Surowcem jest ziele i kłącze kokoryczki - Herba et Rhizoma Polygonati seu Radix (korzeń to niewłaściwa nazwa tego surowca!, ale dawniej właśnie ją używano) Sigilli Salomonis (korzeń, pieczęć Salomona).

Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia (maj, czerwiec) i najlepiej w takich dniach w których istnieje pełnia Księżyca. Według starych wierzeń nie tylko kokoryczka zebrana w fazie pełni Księżyca jest najbardziej wartościowa, dotyczy to też wszystkich innych ziół; jestem zwolennikiem brania tej starej zasady, gdyż ma pewne uzasadnienie naukowe. Zauważmy też, że fazy Księżyca wywierają wpływ na zachowanie się zwierząt i ludzi. Surowce suszy się w lekko ogrzanym piekarniku, max 60^o C (najlepiej 30-50^o C). Kłącze wykopuje się w jesieni lub wiosną i suszy podobnie jak ziele.

Skład chemiczny.

Ziele i kłącze zawierają alkaloidy, saponiny, flawonoidy (rutynę, kwercetynę), glikozydy podobne do glikozydów konwalii (polygonatotoksyny), śluzy, kwas chelidonowy, asparaginę, glikotyninę = glikotoninę (poligonatoglikotyninę), garbniki, fermenty, sole, witaminy, skrobię, śluzy.

Działanie.

Kokoryczka wywiera silne działanie farmakologiczne, a co ważniejsze nie zawodzi w określonych schorzeniach. Należy jednak dodać, iż w dużych dawkach staje się rośliną niebezpieczną. Dawki jednorazowe wynoszące około 180 ml naparu i około 3 łyżek nalewki powodują nudności, wymioty, biegunkę, podrażnienie przewodu pokarmowego i nerek, zaburzenia sercowe i inne objawy.

Glikotynina (dużo jest jej w kłączu) obniża poziom cukru we krwi i likwiduje cukromocz. Pozostałe ciała chemiczne wywierają działanie silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, silne żółciopędne, rozkurczowe, wykrztuśne, uspokajające, nasenne (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób starszych wiekiem), przeciwzapalne, nasercowe (wzmacniają skurcze mięśnia sercowego, rozszerzają naczynia wieńcowe powodując lepsze ukrwienie i dotlenienie mięśnia sercowego); regulują wypróżnienia, przemianę materii i przepływ żółci; wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne; wybitnie obniżają ciśnienie krwi poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych. Przy pomocy kokoryczki leczyłem z powodzeniem dławicę, kołatanie i nerwicę serca, nadciśnienie oraz hiperglikemię.

Wskazania: niewydolność krążenia, zadyszka, nerwica żołądka, jelit i serca, kłucie w sercu, skurcze naczyniowe, cukrzyca (hiperglikemia), skąpomocz, obrzęki zastoinowe, nadciśnienie, skurcze jelit i żołądka, kamica moczowa i żółciowa, suchy kaszel, choroby wątroby, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zdenerwowanie, bezsenność, lęk, wewnętrzny niepokój, dna, reumatyzm, choroby skórne, miażdżyca, choroby zakaźne z zaburzeniami sercowymi, okres po- i przekwitania, zawroty głowy (dobre wyniki przynosi kokoryczka w tym schorzeniu), uderzenia krwi do głowy i gorąca, chwilowe zaciemnienia w oczach po schylaniu się.

Zauważyłem, że najbardziej efektywnie działają alkoholowe wyciągi z kokoryczki.

Niektórzy badacze roślin (Wehmer, Kreczetowicz, Klein, Denk) uważają, że kokoryczka działa tak jak naparstnica.

W medycynie chińskiej kokoryczka jest stosowana do dziś. W niektórych krajach przyrządza się z pędów kokoryczki potrawkę (w naszym klimacie kokoryczka jest zbyt trująca, aby można ją było tak konsumować). Znana już była w starożytności.

Napar: 1 łyżkę ziela zalać 150 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 30-50 ml (dawka 40-50 ml jest dawką optymalną, a zarazem maksymalną i należy ją stosować w razie ostrych stanów chorobowych); dzieci ważące 24 kg - 10 ml, 28 kg - 12 ml, 30 kg - 12,8 ml, 34 kg - 14,5 ml, 38 kg - 16 ml, 40 kg - 17 ml, 44 kg - 18,8 ml, 50 kg - 21 ml, 54 kg -23 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 1 łyżkę kłączy zalać 150 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Stosować jak napar. Z dobrze rozdrobnionych kłączy można przyrządzać napar.

Proszek kokoryczkowy – Pulvis Polygonati: kłącze lub ziele zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki do herbaty.

Miód kokoryczkowy – Mel Polygonati: na każde pół łyżeczki proszku dać 1 łyżeczkę miodu, i 1 łyżkę wina czerwonego; wymieszać i zażywać po 1 łyżce (przed zażyciem miód zawsze zamieszać!;. Stosować 2 razy dz.

Nalewka kokoryczkowa - Tinctura Polygonati: pół szkl. ziela lub kłączy zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci ważące 24 kg - 1-1,5 ml, 28 kg - 1,6 ml, 30 kg - 1,7 ml, 34 kg - 1,9 ml, 38 kg - 2 ml, 40 kg - 2 ml, 44 kg - 2,5 ml, 48 kg - 2,7 ml, 50 kg - 2,8 ml, 3-4 razy dz.

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego kłącze lub ziela zalać 250 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Intrakt kokoryczkowy – Intractum Polygonati: pół szkl. świeżego kłącza lub ziela zalać 250 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Jeżeli występują nudności po zażyciu wyciągów kokoryczkowych to należy je popijać mocnym naparem miętowym (lub kroplami miętowymi), albo też naparem miętowo-melisowym (100-150 ml).

Korzystne jest łączenie kokoryczki z następującymi ziołami:

Rp.

Nalewka kokoryczkowa (oczywiście nalewkę można zawsze zastąpić innym wyciągiem alkoholowym; dotyczy to wszystkich ziół!) - 10 ml

Nalewka melisowa - 10 ml

Nalewka kozłkowa czyli walerianowa - 10 ml

Płyny zmieszać.

Zażywać 1-3 razy dz. po 40-60 kropli. Dzieciom podawać zależnie od wagi: 24 kg - 1,7 ml, 28 kg - 2 ml, 34 kg - 2,4 ml, 38 kg - 2,7 ml, 44 kg - 3 ml, 48 kg - 3,4 ml, 54 kg – 3,8 ml, 1-3 razy dz.

Wskazania: nerwice wegetatywne, nadciśnienie, bezsenność, lęk, zaburzenia psychiczne podczas miesiączki, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, stres, kłucie w sercu, okres po- i przekwitania.

Rp.

Nalewka kokoryczkowa - 10 ml

Nalewka konwaliowa - 10 ml

Nalewka jemiołowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka głogowa - 10 ml

Płyny wymieszać. Zażywać jak wyżej.

Wskazania (oprócz wyżej wymienionych): choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, miażdżyca, zaburzenia pamięci i myślenia, choroba wieńcowa, niewydolność krążenia, zastoje krwi, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, stany zapalne oka, choroby skórne i zakaźne, dusznica bolesna, kolki, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatków, bóle brzucha, zadyszka, uderzenia gorąca i krwi do głowy, szum w uszach, zawroty głowy.

Koniczyna - Trifolium (Papilionaceae).

Opis.

1. Koniczyna biała - Trifolium repens - bylina o leżących łodygach dorastających do 40 cm dł. liście złożone z trzech szerokoodwrotnie-jajowatych listków; kwiatostan kulisty; kwiaty białe, różowo nabiegłe, miodem pachnące; owoc - strąk. Roślina pospolita; rośnie na łąkach, ugorach, pastwiskach; niekiedy uprawiana dla celów paszowych.

2. Koniczyna czerwona - Trifolium purpureum (pratense) - roślinka wieloletnia dorastająca do 60 cm dł.; liście złożone z trzech eliptycznych lub szeroko jajowatych jasno- lub ciemnozielonych listków osadzonych na wspólnym ogonku liściowym; kwiatostany główkowate; kwiaty purpurowe, różowe, a nawet czerwone; owoc - strąk. Rośnie na łąkach. Jest rośliną uprawianą do celów paszowych.

Surowiec.

Surowcem jest sam kwiat lub całe ziele - Flos et Herba Trifolii. Surowiec suszy się w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

1. Koniczyna biała zawiera flawonoidy (głównie izoramnetynę), olejek eteryczny, karotenoidy, białkowce, witaminy (tiaminę, kw. askorbinowy, ryboflawinę, tokoferol, fitochinony i in.), kumaryny (w znacznych ilościach dikumarol), sole mineralne: sód - 0,4 g/kg, potas - 23 g/kg, magnez - 3,6 g/kg, wapń - 16,7 g/kg, fosfor - 3,3 g/kg, chlor - 4,3 mg/kg, krzem - 1 mg/kg, żelazo - 218 mg/kg, mangan - 58 mg/kg, miedź - 9,5 mg/kg, molibden - 0,8 mg/kg, cynk - 32 mg/kg, kobalt - 180 ug/kg s.m., glikozydy cyjanogenne - 0,015-0,039%, saponiny, chlorofil i in..

2. Koniczyna czerwona zawiera flawonoidy (izoramnetyna, kwercetyna, kemferol, pratol, luteolina, fizetyna, protoletyna), izoflawony (formonetyna, biochanina A, genisteina, ononina, prateizyna, daidzeina), glikozydy, karotenoidy, olejek eteryczny, witaminy (C, B, K, E, M i in.), kw. kumarynowy, kw. salicylowy, kw. dikarboksylowy i kw. ketoglutarowy, sole mineralne; sód - 0,3-0,9 g/kg, potas - 23-26 g/kg, magnez - 3-4 g/kg, wapń - 16-19 g/kg, fosfor - 2-3 g/kg, siarka - 2-3 g/kg, chlor -3-4 mg/kg, krzem - 1 mg/kg, żelazo - 233 mg/kg, mangan - 70-30 mg/kg, miedź - 11 mg/kg, molibden - 0,6-0,8 mg/kg, cynk - 20-33 mg/kg, fluor -ok. 6 mg/kg, kobalt - 113-193 ug/kg s.m.

Działanie.

Wyciągi z obu koniczyn działają moczopędnie, odżywczo, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, wzmacniająco, wykrztuśnie, żółciopędnie, odkażająco; regulują wypróżnienia, miesiączkowanie i metabolizm, oczyszczają krew ze szkodliwych substancji; wzmacniają naczynia krwionośne, działają przeciwzakrzepowo; likwidują zastoje krwi i limfy; przyśpieszają gojenie się ran, zapobiegają wypadaniu włosów.

Wskazania: skrofuloza, niedokrwistość, osłabienie, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne i włosów, białe upławy, zaparcia, zapalenie przydatków, stan przedmiesiączkowy, nieregularne miesiączkowanie, nieżyty przewodu pokarmowego, zaburzenia metaboliczne, kamica i zapalenie pęcherza moczowego oraz nerek, kaszel, nieżyt układu oddechowego, zatrucia.

Zewnętrznie (okłady, płukanki, kąpiele): trądzik, rany, rozpadliny skórne, otarcia naskórka, łupież, zapalenie pochwy, stany zapalne oka i powiek, oparzenia, wypadanie włosów.

Napar: 2-3 łyżki kwiatów lub ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - 100-150 ml.

Nalewka koniczynowa - Tinctura Trifolii: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieciom dolewać do mleka osłodzonego miodem.

Alkoholmel Trifolii: do 100 ml nalewki, alkoholatury “zimnej” lub intraktu wlać 100 ml miodu, dodać sok z 1 małej cytryny, wanilię lub cynamon, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom w zależności od wieku podawać 1 (10-15 kg)-2 łyżeczki, 3-4 razy dz.

Przy upławach koniczynę polecam wymieszać z pokrzywą w proporcji 1:1 i zaparzyć; pić w ilości 200 ml i jednocześnie stosować nasiadówki.

Syropek koniczynowy - Sirupus Trifolii: pół szkl. świeżych kwiatów koniczynowych zalać 150 ml wody i zasypać 100 ml cukru; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dodać sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Mazidło koniczynowe – Linimentum Trifolii: do 50 ml nalewki (lub intraktu) koniczynowej wlać 30 g gliceryny, 15 ml oleju kamforowego, 1 ml olejku herbacianego i 1 ml olejku cytrynowego, wymieszać. Potem wlać 50 ml oliwy z oliwek lub oleju winogronowego, wymieszać. Stosować do wcierań przy suchym zapaleniu skóry, przy cellulitis, rozstępach skóry i trądziku na skórze suchej.

Rp.

Ziele koniczyny - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Kora (liść, kwiat) kaliny - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 łyżki

Kwiat czarnej malwy - 2 łyżki

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 200 ml.

Wskazania: upławy, zapalenie przydatków, zaburzenia miesiączkowania, stan przedmiesiączkowy.

Rp.

Ziele koniczyny - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Ziele nostrzyka - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz, po 150 ml.

Wskazania - patrz wyżej, a ponadto bolesne miesiączkowanie, bóle brzucha, wyczerpanie nerwowe, lęk, bezsenność, wewnętrzny niepokój.

Rp.

Ziele koniczyny - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Kłącze lub liść lepiężnika - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.

Wskazania: patrz powyższe mieszanki.

Mieszanki ziołowe wyżej podane stosować najlepiej na przemian. Są bardzo skuteczne, pod warunkiem, że będzie się je stosowało regularnie.

Konwalia majowa - Convallaria maialis (Liliaceae).

Opis.

Bylina o cienkim, białym lub kremowym kłączu pokrytym korzonkami; pędy kwiatonośne do 30 cm wys., otulone u podstawy pochewkami 2-3 eliptycznojajowatych dużych liści; układ wiązkowy liści - równoległy; kwiaty białe, pachnące, zebrane w jednostronne grono; okwiat kulistodzwonkowaty o 6 odgiętych ząbkach; pręcików 6; słupek 1; owoc - czerwona kulista jagoda. W Polsce rośnie pospolicie na niżu i pogórzu; można ją znaleźć w lasach, w zaroślach i na ich skrajach. Roślina często uprawiana w ogrodach. Konwalia lubi gleby wilgotne, żyzne, humusowe; stanowiska zacienione i zaciszne.

Surowiec.

Surowcem są liście, całe ziele lub sam kwiat (kwiatostan z dwoma towarzyszącymi liśćmi) - Folium, Herba vel Flos (Inflorescentiae) Convallariae, FP I, II, III, IV, V). Surowce zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia ze stanu naturalnego lub z uprawy, a potem suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80^o C. Przechowywać w ciemnym miejscu.

W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić jedynie nowoczesne formy leków: Convafort /Herbapol/ - draż. (30 szt.). Convafort zawiera suchy wyciąg z konwalii o zawartości 1 jednostki kociej w 1 draż. (przeciętnie zażywa się 1-2 draż. 2-3 razy dz. po jedzeniu); Kelicardina /Herbapol/ - krople złożone (zawierają również wyciąg z aminka i głogu) we flakonach po 40 g – średnio zażywa się 40-60 kropli 2-3 razy dz.; Phytocard (Phytopharm) – nalewka mianowana z konwalii, flakony po 40 g płynu – średnio zażywa się 30 kropli 2-3 razy dz.

Skład chemiczny.

Konwalia zawiera heterozydy kardenolidowe: konwalatoksynę, konwalozyd, konwalatoksol, konwalatoksolozyd, lokundiozyd, rodeksynę A, rodeksozyd, sarnamdozyd, tollozyd, peryploramnozyd, peryglukozyd, kannogenoloramnozyd; saponozydy (konwalaryna, konwalamaryna), olejek eteryczny (z fernezolem), flawonoidy (pochodne kwercetyny, izoramnetyny), kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw. chelidonowy (do 1,5%), kw. acetydyno-2-karboksylowy.

Konwalatoksyna - glikozyd kardenolidowy, którego aglikonem jest strofantydyna, a część cukrową stanowi ramnoza. Działa 10 razy silniej niż digitoksyna zawarta w naparstnicach. Ziele zawiera ok. 0,3% glikozydów.

Działanie.

Glikozydy zawarte w konwalii doskonale przechodzą do rozpuszczalnika i w obecności saponin sterydowych dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego do krwi. Nie kumulują się w organizmie, są szybko wydalane wraz z moczem. Najsilniej działa konwalatoksyna, której zawartość w liściach wynosi 0,04-0,05%. Glikozydy konwaliowe wywierają silne, a zarazem krótkotrwałe działanie na mięsień sercowy: wzmacniają skurcze mięśnia sercowego (działanie inotropowo dodatnie), zmniejszając nieznacznie ich częstotliwość; działają silnie diuretycznie (moczopędnie), żółciopędnie, rozkurczowo na mięśnie gładkie, uspokajająco, lekko nasennie i przeciwobrzękowo.

Wskazania: łagodna postać niewydolności krążenia (I i II^o), niedomoga wątroby, zdenerwowanie, nerwica, kołatanie i dławica serca, kłucie w sercu, obrzęki zastoinowe (warto połączyć z jałowcem), bezsenność, skąpomocz.

Przetwory z konwalii jeśli są stosowane w odpowiednich dawkach to są bezpieczne i nie wywołują żadnych objawów niepożądanych czy ubocznych. Są bardzo bobrze tolerowane przez dzieci i osoby w podeszłym wieku.

Proszek konwaliowy – Pulvis Convallariariae: ziele (liście) konwalii zmielić na drobny proszek. Zażywać 2-3 razy dz. po 500 mg. Maksymalne dawka dobowa wynosi 1500 mg. Sproszkowane liście przed zażyciem można wymieszać z miodem; czynność ta uniemożliwia dostanie się proszku do tchawicy; dobrze popić.

Dawkowanie dla dzieci jest następujące: ważące 10 kg - 71 mg, 15 kg -107 mg, 20 kg - 142 mg, 25 kg - 178 mg, 30 kg - 214 mg, 35 kg - 250 mg, 40 kg - 285 mg, 45 kg - 321 mg, 50 kg - 229 mg, 55 kg - 392 mg, 3 razy dz.

Napar: 1 łyżkę ziela lub samych liści zalać 150-200 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Zażywać 3-4 razy dz. po 2-3 łyżki naparu (nie więcej!). Dzieci ważące 10 kg - 4 ml, 15 kg - 6 ml, 20 kg - 3,5 ml, 25 kg - 10,7 ml, 30 kg - 12,8 ml, 35 kg - 15 ml, 40 kg -17 ml, 45 kg - 19 ml, 50 kg - 21 ml, 55 kg - 23,5 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka konwaliowa - Tinctura Convallariae: pół szkl. suchych liści lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci ważące 10 kg - 3 krople, 15 kg - 4 kr., 20 kg - 5-6 kropli, 25 kg - 7 kr., 30 kg - 8-9 kr., 35 kg - 10 kr., 40 kg - 11 kr., 45 kg - 12-13 kr., 50 kg - 14 kr., 55 kg - 15-16 kr., 3-4 razy dz.

Z suszu można też przyrządzić odwar (gotować lekko przez 5 minut), intrakt i alkoholaturę “zimną” w takich samych proporcjach rozpuszczalnika do surowca i podobnie zażywać.

Owoców konwalii nie wolno zażywać ! Przetwory z konwalii trzymać w miejscu niedostępnym dla dzieci!. Osoby mające małe dzieci nie powinny trzymać kwiatów konwalii w wazonach, gdyż ich skonsumowanie czy wypicie wody w której stały grozi śmiertelnym zatruciem !

Rp.

Nalewka konwaliowa - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Wymieszać. Lek silny i bardzo wartościowy.

Zażywać 3-4 razy dz, po 40 kropli. Dzieci ważące 24 kg - 13-14 kr., 30 kg - 17 kr., 35 kg - 20 kr., 40 kg - 22-23 kr., 45 kg - 25-26 kr., 50 kg - 2.3-29 kr., 55 kg - 31 kr., 3-4 razy dz.

Wskazania: wszelkie zaburzenia sercowe w okresie po- i przekwitania, zadyszka, nerwica serca, dławica, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, lęk, bezsenność, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, skurcze mięśni gładkich, nerwice narządowe, psychonerwice.

Koper ogrodowy - Anethum graveolens i koper włoski - Foeniculum vulgare (Umbelliferae).

Opis.

1. Foeniculum vulgare (koperek włoski, fenkuł włoski, pospolity) - roślina dwuletnia; łodyga naga, rozgałęziona; liście trzykrotnie pierzaste o odcinkach włosowatych; kwiaty drobne zebrane w baldach złożonych, żółte; owoc - rozłupnia (pęka na dwie rozłupki). Roślina uprawiana. Występuje w południowych rejonach Azji, na Krymie i w krajach śródziemnomorskich.

2. Anethum graveolens - roślina jednoroczna dorastająca do 100 cm wys.; liście wielokrotnie pierzastosieczne, o odcinkach nitkowatych, zaostrzonych; kwiaty w baldachach złożonych; pokryw brak, podobnie jak i pokrywek; korona żółta, pięciopłatkowa; pręcików 5; słupek 1; owoc - rozłupnia rozpadająca się na 2 rozłupki. Kwitnie od lipca do września. Roślina uprawiana.

Surowiec.

Surowcem jest ziele lub owoc kopru włoskiego - Herba et Fructus Foeniculi, FP I, II, III, IV i V lub ziele i owoc kopru ogrodowego - Herba et Fructus Anethi. Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia, a owoce w I fazie dojrzałości.

Fructus Foeniculi (opak. 50 g) do nabycia w aptekach i w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.

Ziele zawiera wit. C - 200-400 mg/100 g, karoten - do 13 mg%, kw. chlorogenowy - 2,52%, kw. nikotynowy, kw. foliowy, flawonoidy (rutynę, kwercetynę, izoramnetynę, kemferol). Owoce kopru włoskiego zawierają flawonoidy (kwercetyna, kemferol), kumaryny, żywice, wit.C - 150 mg/100 g, tiaminę, laktoflawinę = ryboflawinę, rutynę, niacynę, karoten, żelazo, potas, fosfor, kwasy, olej tłusty (glicerydy kw. tłuszczowych; oleinowego - 65%, petroselinowego - 25%, linolowego -6%, palmitynowego - 3%), olejek lotny (D-karvon - 50%, dilapiol - 30%).

W zielu kopru ogrodowego znajduje się ok. 1,5% olejku lotnego, a w owocach - do 4%.

Ziele kopru włoskiego ma nieco odmienny skład chemiczny niż ziele kopru ogrodowego; zawiera mianowicie: 0,45% olejku eterycznego, glikozydy (kwercetyno-3-glukuronid, kemferolo-3-glukuronid, kwercetyno-3-arabinozyd, ferolo-3-arabinozyd), fenikularynę, wit. C - 100-150 mg/100 g, wit.B5 - 2-3 mg/100 g, karoten - 60-65 mg/100 g. Owoc koperku włoskiego zawiera 2-6% olejku lotnego, którego składnikiem w 90% jest anetol oraz fenchon, fenikulina, terpeny (limonen, metylochawikol, alfa-pinen).

Działanie.

Koper ogrodowy i koper włoski działają podobnie, mianowicie: wiatropędnie, przeciwgrzybiczo, żółciopędnie, rozkurczowo, uspokajająco, sekrolitycznie (wykrztuśnie), przeciwwymiotnie, mlekopędnie, odkażająco, przeciwgrzybiczo, słabo moczopędnie oraz odtruwająco; regulują wypróżnienia; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, pobudzają apetyt, ułatwiają trawienie.

Wskazania: zaburzenia trawienne, kolka jelitowe, brak łaknienia, nudności, wymioty, obfity lub (i) tłusty posiłek, laktacja, zapalenie wątroby, skurcze żołądka, nieżyty układu oddechowego, bóle brzucha, niedokwaśność, bezsenność i zdenerwowanie u niemowląt i dzieci, biegunka, zaparcia, kaszel.

Napar: 2 łyżki owoców lub ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 4 kg - 6-11 ml, 5-6 kg - 12-14 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 15-20 kg - 42,8-57 ml, 25-30 kg - 71-85,7 ml, 35-40 kg - 100-114 ml, 3-4 razy dz.

Można też przyrządzić odwar: wyciąg gotować 5-10 minut i pić jak napar.

Nalewka koperkowa - Tinctura Anethi sive Foeniculi: pół szkl. owoców zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml.

Miód koperkowy - Mel Foeniculi (Anethi): na każdą łyżeczkę zmielonych na proszek owoców dać 2 łyżki miodu i pół łyżeczki gliceryny lub 5 ml wódki, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczki miodku 3-4 razy dz.

Kopytnik pospolity - Asarum europaeum (Aristolochiaceae). (!).

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 10 cm dł.; kłącza pełzające, rozgałęzione; łodyga krótko owłosiona, z 3-4 łuskowatymi liśćmi i z 2 lub 3 zielonymi liśćmi; liście zimotrwałe, długoogonkowe, nerkowate, u nasady sercowate, połyskujące, całobrzegie; kwiaty pojedynczo na szczytach krótkich pędów, tuż przy ziemi lub ukryte w zeschłych liściach, zwisłe; okwiat promienisty, dzwonkowaty, trójdzielny, brunatny lub rudy; owoc - 6-komorowa torebka. Kwitnie od marca do maja. Rośnie w cienistych lasach mieszanych, iglastych i liściastych, niekiedy występuje masowo tworząc zielone dywany. Lubi gleby liściaste, humusowe, wilgotne, zasobne w wapń. Pospolity w całym kraju. Roślina chroniona. Przy roztarciu roślina wydziela muszkatołowo-goździkowy zapach.

Surowiec.

Surowcem są liście - Folium Asari. Nie powinno zbierać się całego ziela wraz z korzeniami, bo wiąże się to ze zniszczeniem rośliny, a jest jej coraz mniej w naszym kraju.

Liście zbiera się po trochu z każdej rośliny (ostrożnie, aby nie wyrwać rośliny wraz z korzeniami z ziemi w której tkwi słabo); suszy się je w normalnej temperaturze, potem oczywiście mieli i przesypuje do szczelnego opakowania.

Skład chemiczny.

Liście zawierają w specjalnych komórkach olejek eteryczny w ilości do 1,5%, a w nim aldehyd azarylowy, metyloeugenol, dwuazaron, pinen, borneol i azaron – 1%. Ponadto rośliny posiadają flawonoidy (kwercytrynę, kwercetynę), garbniki, śluzy, żywice, kw. askorbinowy i cytrynowy, dużo soli potasu i krzemionki oraz różnego rodzaju goryczki. Związki lotne są fitoncydami.

Azaron - związek chemiczny zbudowany z 12 atomów węgla, 16 atomów wodoru i 3 atomów tlenu o budowie eteru fenolowego występujący w odmianach cis i trans.

W kopytniku znajduje się izomer trans-izoazaron.

Działanie.

Zawarty w kopytniku azaron działa silnie bakteriostatycznie, spazmolitycznie (rozkurczowo), sekrolitycznie i sedatywnie (uspokajająco) na ośrodkowy układ nerwowy. Ponadto kopytnik działa napotnie, lekko moczopędnie, przeciwgorączkowo, żółciopędnie; pobudza i reguluje miesiączkowanie, rozgrzewa, likwiduje lub łagodzi kaszel oraz katar, w tym także sienny, ludzi w podeszłym wieku i dzieci - usypia. W dawce około 100-150 ml kopytnik działa wymiotnie.

Wskazania: choroby alergiczne połączone z nieżytami układu oddechowego oraz kichaniem, przeziębienie, choroby zakaźne połączone z katarem i kaszlem, kaszel u palaczy, zaburzenia miesiączkowania, astma, bezsenność, wyczerpanie nerwowe.

Przedawkowanie kopytnika jest bardzo niebezpieczne i objawia się nudnościami, wymiotami, biegunką, złym samopoczuciem, podrażnieniem przewodu pokarmowego i nerek oraz zapaścią i majaczeniem, drgawkami oraz halucynacjami. Kobiety w ciąży nie mogą zażywać żadnych leków w skład których wchodzi kopytnik czy olejek kopytnikowy (np. Azarina).

Napar: 1 łyżeczkę suchych liści zalać 150-200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 4 razy dz. po 2-4 łyżki. Napar można osłodzić miodem. Susz zaparza się także w mleku i podobnie zażywa. Dzieciom podawać zależnie od wagi; 15 kg - 6 ml, 20-25 kg - 8,5-10,7 ml, 30-35 kg - 12,8-15 ml, 40-45 kg - 17-19 ml, 50-55 kg - 21-23,5 ml, 4 razy dziennie.

Nalewka kopytnikowa - Tinctura Asari: pół szkl . liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po 30 kr.; dzieci ważące 10-15 kg - 4-6 kr. 20-25 kg - 8-10 kr., 30-35 kg - 12-15 kr., 40-45 kg - 17-19 kr., 50-55 kg - 21-23 kr., 4 razy dz. Można w mleku osłodzonym miodem.

Ze świeżych liści kopytnika polecam przyrządzić intrakt (pół szkl. masy świeżej po zmieleniu zalać 400 ml gorącego alkoholu 40% i alkoholaturę “zimną”. Oba wyciągi zażywa się tak jak nalewkę.

Alkoholmel Asari: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1-2 łyżeczki. Dzieciom w mleku z miodem podawać ten przetwór.

Syrop kopytnikowy - Sirupus Asari: pół szkl. świeżych zmielonych liści zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 60 minut; przecedzić. Do wyciągu dodać sok z cytryny (1 małej) i 200 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1-2 łyżeczki.

Rp.

Nalewka kopytnikowa - 10 ml

Nalewka lepiężnikowa - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka rozmarynowa - 10 ml

Nalewka wrotyczowa - 10 ml

Płyny wymieszać.

2 łyżeczki preparatu wlać do 200 ml naparu melisowego. Wypić jednorazowo. Stosować 2 razy dz.

Wskazania: zatrzymanie miesiączki, bolesne, nieregularne i skąpe lub połączone z upławami krwawienia miesiączkowe, stan przedmiesiączkowy, zapalenie przydatków, bóle brzucha i jajników, kolka żółciowa, żołądkowa lub jelitowa, stres, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, lęk, choroby alergiczne połączone z nieżytem układu oddechowego i kichaniem, opryszczka, osłabienie, przeziębienie, zaburzenia trawienne ostre. Lek silny !

Wyciąg olejowy z kopytnika - Oleum Asari wcierać w stopy, plecy, brzuch, klatkę piersiową i w szyję podczas przeziębienia, zmarznięcia, w grypie oraz w innych chorobach połączonych z nieżytem układu oddechowego czy wymagających rozgrzania (reumatyzm). Olej kopytnikowy - Oleum Asari przyrządza się następująco: pół szkl. suchych lub świeżych liści zalać 200 ml gorącego oleju winogronowego lub oliwy; wytrawiać 14 dni; przefiltrować.

Miód kopytnikowo-glistnikowy - Mel Asaro-chelidonii: na każdą płaską łyżeczkę sproszkowanego ziela glistnika i 1 płaską łyżeczkę sproszkowanego ziela kopytnika (zmielić w młynku) dać 2 łyżki miodu i 1 łyżkę wódki lub wina; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce przy nieżycie układu oddechowego, nerwicy bezsenności i kaszlu.

Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus (Iridaceae).

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; kłącze grube, rozgałęzione, powykręcane; liście szablaste, zielone lub nieco srebrne; łodyga spłaszczona; kwiaty jasnożółte, długoszypułkowe; owoc - torebka. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie na błotach, mokradłach, nad brzegami wód, w zaroślach wilgotnych; pospolity na całym niżu i Podkarpaciu.

Do celów leczniczych używać można inne gatunki kosaćców, często uprawiane w ogródkach, np. kosaciec florentyński - Iris florentina o kwiatach żółtych, kosaciec blady - Iris pallida o kwiatach niebieskich i kosaciec germański - Iris germanica o kwiatach fioletowych.

Surowiec.

Surowcem jest kłącze - Rhizoma Iridis, rzadziej liść - Folium Iridis czy kwiat - Flos Iridis, które także zawierają cenne ciała lecznicze.

Kłącza wykopuje się na wiosnę lub w jesieni, myje szybko pod bieżącą wodą, kroi w plasterki i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-80^o C, potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania. Liście i kwiaty zbiera się w czasie kwitnienia i suszy w normalnej temp., ale w ciemnym miejscu. Liście można też wysuszyć podobnie jak kłącza, co zapobiegnie stratom wit.C.

Skład chemiczny.

W liściach, w kłączu i w kwiatach znajduje się glikozyd - irydyna, karotenowiec - violaxantyna, olejek eteryczny -iron, garbniki oraz kwasy i flawonoidy. Ponadto surowce zawierają znaczne ilości śluzu.

Kłącze zawiera ok. 0,2% olejku lotnego (beta-iron – 10%), skrobię – ok. 15-20% kw. benzoesowy, kw. tridecylowy, kw. undecylowy i kw. mirystycynowy.

W liściach znajduje się dużo wit. C - 200-230 mg/100 g, aminokwasy: alanina, glutamina, walina, dipeptydy i embinina (najwięcej w kosaćcu germańskim - 0,23%).

Kłącze kosaćców wykopane w marcu posiada kw. szikimowy, kw. chinowy, kw. fumarowy, kw. mlekowy, kw. jabłkowy i kw. cytrynowy.

Działanie.

Korzeń działa odkażająco, wykrztuśnie, osłabiająco, silnie uspokajająco i lekko nasennie, odwaniająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie, moczopędnie, napotnie i przeciwgorączkowo (słabo). Kwiaty działają przeciwkaszlowo, napotnie, osłaniające (powlekająco), słabo moczopędnie; regulują wypróżnienia.

Liście działają podobnie jak kłącze lecz słabiej, ale są dobrym źródłem wit. C, soli mineralnych i aminokwasów.

Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4 razy dz. Dawniej z kłączy kosaćca wykonywano dla niemowląt smoczki pod nazwą “korzeń fiołkowy", gdyż iron w nich zawarty nadaje im zapach kwiatów fiołka wonnego.

Wodne wyciągi z surowców mają przyjemny zapach i smak; można je osłodzić miodem.

Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka kosaćcowa (kosaćcówka) – Tinctura Iridis: pół szkl. kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 10 ml. Dzieciom podawać 1 łyżeczkę nalewki w miodzie lub w mleku.

Znakomity jest syrop kosaćcowy - Sirupus Iridis: świeże kłącze zmielić w maszynce do mięsa; na każde pół szkl, miazgi dać 200 ml wody i gotować to wszystko 5 minut; odstawić na 60 minut; przecedzić. Do wywaru wlać miód (na 200 ml dać 200 ml miodu) i wino lub wódkę czystą (100 ml), sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 2 łyżeczki.

Przysypka kosaćcowa Cutipulvis Iridis na rany, owrzodzenia, nadżerki, opryszczki, rozpadliny skórne, wypryski i zmiany sączące: kłącze kosaćca po wysuszeniu zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Chore miejsca pudrować 3-4 razy dz. Proszek kosaćcowy można wymieszać z Linomagiem lub Alantanem - zasypką: 1 łyżeczka proszku kosaćcowego + 1 łyżka zasypki, wymieszać starannie. Taką zasypką można pudrować nie tylko miejsca schorzałe, ale również - nadmiernie pocące się.

Wskazania do stosowania doustnego wyciągów z kosaćca: nieżyty układu oddechowego, kaszel, nadmierna fermentacja jelitowa, wzdęcia, zaparcia, odbijanie, niemiły odór z jamy ustnej, nadmierna potliwość nóg i wrastający paznokieć (w obu przypadkach stosować kąpiele z dodatkiem wywaru), gruźlica (kłącze hamuje rozwój prątków gruźlicy), przeziębienie, zapalenie gardła, choroba wrzodowa.

Według radzieckich uczonych nalewka kosaćcowa likwiduje piegi i przebarwienia skórne. Okazało się, że jest to prawda, zwłaszcza gdy doda się do niej środki podobnie działające. Nalewka leczy także pryszcze różnego pochodzenia, łojotok, opryszczki, liszaje, trądziki i inne choroby skórne.

Rp.

Nalewka kosaćcowe - 10 ml

Nalewka chrzanowa - 10 ml

Nalewka cytrynowa - 10 ml

Płyny zmieszać.

Skórę przemywać specyfikiem 4 razy dz. Nalewka działa wybielająco, pojędrniająco, odkażająco, oczyszczająco i odświeżająco.

Rp.

Nalewka kosaćcowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Spirytus salicylowy - 10 ml

Tanninum (proszek dostępny w aptekach) lub nalewka z galasów dębowych - 1 łyżka płaska

Nalewka chrzanowa - 10 ml

Nalewka (sok) z cytryny - 10 ml

Płyny wymieszać.

Skórę przemywać 3 razy dz. lub częściej w razie potrzeby.

Wskazania: trądzik młodzieńczy oporny na leczenie, łojotokowe zapalenie skóry, piegi, pryszcze różnego pochodzenia, krosty, zmiany sączące, łojotok, potówki, plamy i in. Płyn działa skutecznie.

Kozieradka - Trigonella (Papilionaceae).

Opis.

1. Kozieradka pospolita - Trigonella foenum graecum - roślina jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.; liście trójlistkowe, złożone z listków odwrotnie jajowatych; kwiaty bladożółte osadzone w kątach liści; owoc - strąk. Roślina uprawiana i zdziczała.

2. Kozieradka błękitna - Trigonella coerulea - roślina jednoroczna o silnej woni dorastająca do 60 cm wys.; listki podłużnie jajowate, tępe, brzegiem drobno ząbkowane; kwiaty jasnoniebieskie; owoc - strąk. Kwitnie od czerwca do lipca. Roślina uprawiana, niekiedy zdziczała.

Surowiec.

Surowcem jest nasienie kozieradki - Semen Trigonellae - FP II, III, IV, V. W FP figuruje pod nazwą Semen Foenugraeci. Nasiona sprzedawane są w opak. 50 g, mielone lub całe. Do naszych celów najlepiej kupować zmielone nasiona, bo całe są twarde i trudne do rozdrobnienia, a nierozdrobnione rzecz jasna nie zaparzają się i są dla nas nieprzydatne.

Skład chemiczny.

Surowiec zawiera 20-45% śluzu (mannogalaktanu), saponiny sterydowe (pochodne diosgeniny i jej izomer yomoganinę - 0,1-2,2%, tigogeniny, gitogeniny, 25-spirostano-3,5-dien, neogitogeniny, neotigogeniny), białka - 20-27%, flawonoidy (witeksyna, wicenina, izowiteksyna, 2”-o-p-kumaroilowiteksyna), betainę kw. nikotynowego - trygonelinę - 0,04%, cholinę - 0,05%, olejek eteryczny, niacynę -3-5 mg/100g, olej tłusty -6-10%, liczne sole mineralne, wit.F, lecytynę - 2%, gorycze, garbniki. Nasiona są materiałem wyjściowym do produkcji saponin steroidowych służących z kolei do półsyntezy kortykosteroidów (diosgenina).

Działanie.

Składniki sterydowe kozieradki działają wyraźnie hormonalnie i wykazują wpływ anaboliczny. Mogą zastąpić z powodzeniem sztuczne sterydy anaboliczne. Zwiększają retencję azotu, pobudzają syntezę białek, zwiększają stężenie hemoglobiny i liczbę erytrocytów we krwi. Zatrzymują wodę, sód, wapń, żelazo i chlor w organizmie. Pobudzają procesy regeneracji tkanek, pobudzają przyrost tkanki mięśniowej i łącznej. Kozieradka działa odżywczo, odkażająco, przeciwzapalnie, rozmiękczająco, powlekająco, wykrztuśnie, tonizująco, pobudzająco na procesy trawienne, mlekopędnie; regulują wypróżnienia i metabolizm. Pobudzają strefy rozrodcze paznokci i włosów, zwiększają wydzielanie androsteronów i estrogenów.

Wskazania: wysiłek sportowy, uprawianie kulturystyki, osłabienie, niedokrwistość, niedoczynność kory nadnerczy i gruczołów płciowych, zaburzenia przemiany materii, zaparcia, choroby układu oddechowego, niedobory witamin i soli mineralnych, osłabienie, choroby zakaźne, zaburzenia trawienia, laktacja, kaszel, choroby skórne i włosów, przeziębienie, stany ozdrowieńcze, choroba wrzodowa, wychudzenie, stany zapalne przewodu pokarmowego.

Zewnętrznie (okłady, płukanki): owrzodzenia, rany, ropnie, czyraki, strupy, łupież suchy, wypadanie włosów, krosty, wypryski, suchość skóry.

Napar: 2 łyżki nasion zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 ml; niemowlęta -8-10 ml, 3-4 razy dz.; dzieci w wieku 10-24 miesięcy - 32 ml, 3-5 r. ż. - 38 ml, 6-8 r. ż. - 42 ml, 9-12 r. ż. - 64 ml, 13-15 r. ż. - 85 ml, 3-4 razy dz. Zalecam posłodzić miodem.

Odwar (jest wartościowszy od naparu): 2 łyżki nasion zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Efekt anaboliczny (przy równoczesnym ćwiczeniu) widoczny po około 30 dniach stosowania. Składniki lotne wydzielają się wraz z potem nadając mu specyficzny zapach. Stosować przez 3-6 miesięcy, cyklicznie.

Proszek kozieradkowy – Pulvis Trigonellae: nasiona zmielić na drobny proszek. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce.

Miód kozieradkowy - Mel Trigonellae: na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

W przypadku chorych włosów (brak połysku, wypadanie, suchość, zniszczenie zabiegami fryzjerskimi, rozdwajanie, łamliwość) postąpić następująco: 3 łyżki nasion zalać 150 ml wody; zagotować; odstawić na 30 minut; wywar wetrzeć we włosy, przykryć folią na 3 godziny, następnie włosy wypłukać w naparze łopianowym lub (i) tatarakowym. Zabiegi powtarzać co 5 dni. Doustnie zażywać preparat mineralno-witaminowy (np. Vitaral) oraz Methiovit – 2 tabl. 2 razy dz.

Na cerę suchą, wrażliwą, zniszczoną i ze stanami zapalnymi, w celu odżywienia i odświeżenia skóry proponuję maseczkę kozieradkową z siemieniem lnianym: 2 łyżki nasion kozieradki i 2 łyżki nasion lnu zalać taką ilością wody aby uzyskać papkę; zagotować; odstawić na 20 minut. Ciepłą papkę nałożyć na umytą i odtłuszczoną skórę na 30 minut; następnie zmyć skórę w naparze tatarakowym lub rumiankowym; nie wycierać skóry lecz pozostawić do samoistnego wyschnięcia. W skórę wetrzeć maść arnikową, nagietkową lub krem lub maść Linomag. Maseczka działa też natłuszczająco, pojędrniająco, wybielająco, oczyszczająco, przeciwzapalnie, odkażająco, nawilżająco i osłaniająco.

Nafta kozieradkowa – Naphta Trigonellae: pół szkl. mielonych nasion zalać 200 ml nafty kosmetycznej. Macerować 7 dni. Przefiltrować. Dodać 5 kropli olejku lawendowego, 5 ml oleju kamforowego i 2 łyżki tranu. Skórę z ostrym trądzikiem przemywać kilka razy dz. Można stosować do odżywiania włosów.

W skórę i we włosy można wcierać regenerujący, odżywczy, osłaniający i natłuszczający olej kozieradkowy Oleum Trigonellae: pół szkl. zmielonych nasion zalać 200 ml gorącego oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Można go zażywać 2-3 razy dz. po 1-2 łyżki w wymienionych chorobach. Jest znakomity.

Wcierać go we włosy (co 5 dni, potem należy je umyć w odpowiednim szamponie ziołowym i wypłukać w naparze lepiężnikowym, krwawnikowym, rumiankowym lub pokrzywowym) i skórę wyjątkowo zniszczone i suche. Leczy odleżyny, rany, odparzenia, ropnie, nadżerki, owrzodzenia troficzne, rozpadliny skórne. Przy pomocy oleju kozieradkowego (jest też znakomitą przyprawą!) warto robić tak zwane maseczki olejowe na włosy (wypadanie, łamliwość, po ondulacji itd.) i skórę (wyjątkowo suchą i wrażliwą). Wymieszany z olejem rycynowym (1:1) doskonale oczyszcza skórę (ważne przy suchej skórze nie znoszącej mydła) zastępując popularne często powodujące odczyny alergiczne - śmietanki i mleczka kosmetyczne. Można nim wyleczyć wiele schorzeń u niemowląt (np. odparzenia). W przypadku łuszczycy i schorzeń podobnie objawiających się proponuję następujący lek.

Rp.

Olej kozieradkowy - 10 ml

Nafta kozieradkowa – 30 ml

Olej dziurawcowy – 10ml

Olej rycynowy - 10 ml

Olej żywokostowy – 10 ml

Olej nagietkowy - 10 ml

Olej lniany lub płyn Linomag - 10 ml

Wit. A, D i E w kroplach - 10 kropli lub tran - 10 ml

Olejek lawendowy – 1 ml

Olej kamforowy – 10 ml

Wymieszać.

Stosować zewnętrznie (okłady 2 godzinne z nasączonej gazy; częste przemywanie schorzałego miejsca) i jednocześnie wewnętrznie (odwar z kozieradki). Można stosować też do pielęgnacji skóry (oczyszczania, odżywiania i in.) co się sowicie opłaci, gdyż daje świetne efekty. Leczy też oczywiście trudno gojące się rany, oparzenia, trądzik pospolity i różowaty, łojotokowe zapalenie skóry, czyraki i in. wyżej wymienione choroby. Jeżeli zmieszamy go z maścią arnikową lub z wyciągiem olejowym (glicerynowym) z arniki to będzie leczył opuchlizny, wybroczyny i wysięki. Staje się wówczas niezmiernie skuteczny w leczeniu trądzika pospolitego i pryszczy w okresie miesiączkowania oraz ciąży (w czasie ciąży oleju nie zażywać doustnie!).

Rp. Mieszanka anaboliczna i psychotoniczna “Doping kkg”

Nasienie kozieradki – 3 cz.

Nasienie wiesiołka – 1 cz.

Korzeń mniszka – 1 cz.

Kwiat arniki – 1 cz.

Plecha morszczynu lub listownicy – 1 cz.

Owoc keli (aminka) – 3 cz.

Ziele nostrzyka – 1 cz.

Składniki zmieszać.

1 łyżkę mieszanki zalać 1 szkl. wody, zagotować, odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2 razy dz. po 200 ml.

Mieszanka zatrzymuje azot w organizmie, zwiększa stężenie białek w tkankach, nasila procesy anaboliczne (syntezy), usprawnia krążenie, reguluje gospodarkę tłuszczową, zwiększa liczbę erytrocytów i hemoglobiny we krwi, pobudza oddychanie komórkowe, przyśpiesza procesy kompensacyjne i regeneracyjne ustroju, zwiększa przyrost tkanki mięśniowej i łącznej, uszczelnia naczynia krwionośne, poprawia krążenie mózgowe i obwodowe, zapobiega miażdżycy i zakrzepom. Zwiększa wydolność fizyczną i umysłową. Działanie po kilku miesiącach zażywania.

Wskazania: osłabienie, wyczerpująca praca fizyczna i umysłowa, kłopoty z zapamiętywaniem i nauką, zaburzenia krążenia obwodowego, zawroty głowy, szum w uszach, zaciemnienia w oczach po schylaniu się, intensywny trening, uprawianie kulturystyki, słaby rozwój mięśni (+ odpowiednie ćwiczenia), zaburzenia oddychania, zaburzenia krążenia wieńcowego, miażdżyca, zaburzenia gospodarki lipidowej i białkowej, niedokrwistość, choroby włosów i skóry.

Uwaga ! Mieszanka silna w działaniu. Równocześnie należy stosować preparat mineralno-witaminowy Vitaral (2 draż. 2 razy dz.) oraz preparat Methiovit z aminokwasem siarkowym - metioniną i aminą – choliną – 2 tabl. 2 razy dz. Równocześnie zażywać nalewkę z miłorzębu (10 ml 2 razy dz.).

Mieszanka może wpływać na testy biochemiczne antydopingowe!

Kozłek lekarski - Valeriana officinalis (Valerianaceae).

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 2 m wys.; liście pierzastodzielne; kłącze grube, najczęściej bez rozłogów; łodyga sztywna, mocna, wyprostowana, krótko owłosiona, górny odcinek łodygi nagi; dolne liście ogonkowe, górne - siedzące; kwiatostan baldachokształtny, wielokwiatowy; kwiaty białe, różowawe lub białoliliowe; owoc - orzeszek z puchem lub bez puchu. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Pospolity w całym kraju. Rośnie w lasach, w zaroślach, na polanach śródleśnych, na łąkach przyleśnych i na kamieniskach przyleśnych.

W Polsce rosną jeszcze następujące odmiany (podgatunki) kozłka: Valeriana latifolia (exaltata) - waleriana szerokolistna, Valeriana tenuifolia (angustifolia) - waleriana cienkolistna (wąskolistna). Te rośliny są też lecznicze.

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym jest kłącze z korzeniami - Rhizoma seu Radix Valerianae - FP I, II, III, IV i V (USL). W naszej FP surowiec jaki dostarcza nam kozłek jest nazwany korzeniem, oczywiście wiadomo że jest to błąd, bo jest to pęd podziemny - kłącze (korzonki są cienkie i krótkie).

W aptekach i w sklepach zielarskich kupić można: Intractum Valerianae /Phytopharm/ (100 g), Tinctura Valerianae /np. Amara/ (25, 35 i 100 g) et Radix Valerianae (opak. 50 g). Kłącza wykopuje się w jesieni lub wiosną i suszy w temp. max 35^o C. Susz przechowywać w ciemnym miejscu, suchym i jednocześnie chłodnym.

Skład chemiczny.

W kłączu znajdują się: triestry irydoidowe (valepotriaty - około 0,5-0,9%): dihydrovaltraty, acetylovaltraty i valtraty; ponadto olejek eteryczny (0,5-2%) z estrami borneolu, pinenem, felandrenem, kariofilenem, kadinenem, kessanem, kessoglikolem, kw. mrówkowym, izowalerianowym, octowym i masłowym, valerenalem, waleranonem i z estrami eugenolu; garbniki, alkaloidy monoterpenowe: chatynina, aktynidyna, valerynina; poliacetylen - tridecen-1-pentain; glikozydy: valerozyd A (triterpenowy), valerozydat; sole mineralne (manganu, wapnia).

Działanie.

Valepotriaty, wyizolowane przez Thiesa w 1968 r. działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując działanie uspokajające. Są to jednak związki chemiczne (w skład których wchodzą zw. triestrowe i kwasy estryfikujące) nietrwałe, ulegające zniszczeniu w temp. 36-38^o C. Zatem działanie uspokajające wywierają tylko tak zwane wyciągi zimne z surowca - macerat, nalewka, alkoholatura zimna i ekstrakt zimny.

Napar, odwar czy też intrakt nie wywierają działania sedatywnego (uspokajającego) na ośrodkowy układ nerwowy.

Wodne i alkoholowe wyciągi sporządzone na gorąco działają jedynie wiatropędnie, rozkurczowo, lekko przeciwbólowo, moczopędnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, zwiększają łaknienie; regulują wypróżnienia.

Wskazania (wyciągi “gorące”): wzdęcia, skąpomocz, kamica moczowa, kamica żółciowa, bóle brzucha, zawroty głowy, gorączka, przeziębienie.

Napar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min.; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml; dzieci 1-3 r. ż. - 20 ml, 4-8 r. ż. - 38 ml, 9-12 r. ż. - 62 ml, 13-15 r. ż. - 85 ml, 2-3 razy dz. Dawki można zwiększyć o 50%.

Intrakt kozłkowy - Intractum Valerianae: pół szkl. świeżych kłączy zalać 400 ml wódki, wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg -2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 2-3 razy dz.

Wskazania (wyciągi “zimne”): podniecenie nerwowe, lęk, bezsenność, wewnętrzny niepokój, choroby skórne i alergiczne, stres, skłonność do płaczu z byle powodu, stany skurczowe przewodu pokarmowego, lekkie nerwice wegetatywne, np. żołądka, jelit, serca.

Alkoholatura “zimna": pół szkl. świeżych kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak intrakt.

Nalewka kozłkowa - Tinctura Valerianae: pół szkl. suchych kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak intrakt. W razie bezsenności zażyć 15 ml wyciągu alkoholowego.

Proszek kozłkowy (walerianowy) – Pulvis Valerianae: suche kłącze zmielić na drobny proszek. Zażywać 2-3 razy dz. po 500-2000 mg (około pół łyżeczki do herbaty). Proszek można zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 2 łyżki miodu i 10 kropli alkoholu lub gliceryny) i zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce.

Doskonały jest też Alkoholmel Valerianae: do 100 ml “zimnego” wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu; wymieszać; zażywać 2-3 razy dz. po 2 łyżeczki lub po 1 łyżce. Dzieciom podawać w mleku.

Macerat walerianowy – Maceratio Valerianae: 3 łyżki kłączy świeżych lub suchych zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; macerować 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar.

Rp.

Nalewka kozłkowa - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka z głogu - 10 ml

Azulan - 5 ml

Wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce.

Wskazania: bóle w okolicy serca, nadciśnienie, stres, bezsenność, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, lęk, zaburzenia trawienia, bóle brzucha.

Rp.

Nalewka walerianowa - 10 ml

Nalewka lebiodkowa - 10 ml

Nalewka nagietkowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka nostrzykowa - 10 ml

Płyny zmieszać. Zażywać i stosować jak wyżej.

Kruszyna pospolita - Frangula alnus i szakłak pospolity - Rhamnus cathartica (Rhamnaceae).

Opis.

1). Kruszyna pospolita - krzew dorastający do 5 m wys.; korowina czerwonobrunatna, błyszcząca; liście eliptyczne lub odwrotnie jajowate, z wierzchu ciemnozielone, pod spodem jasnozielone, całobrzegie; pączki bez łusek ochraniających; liście posiadają 6-8 skośnych nerwów bocznych z każdej strony wiązki głównej; kwiaty obupłciowe; działek kielicha 5; płatków korony 5; płatki od zewnątrz zielone, a od wewnątrz białe; pręcików 5; słupek 1; owoc - pestkowiec, początkowo zielony, potem czerwony i wreszcie czarny. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, na polach przyleśnych i polanach. Roślina pospolita w całej Polsce.

2). Szakłak pospolity - krzew lub drzewko do 3 m wys.; gałązki gładkie, brunatne, młode owłosione, cierniste; pączki otulone łuskami; liście jajowate lub eliptyczne, brzegiem karbowane, zaostrzone, po obu stronach wiązki głównej znajdują się 3 wiązki boczne - skośne; kwiaty drobne żółtawozielone, w kątach liści; owoc - czarny pestkowiec. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w widnych lasach, w zaroślach, na brzegach lasów; pospolity w całym kraju.

Surowiec.

Surowcem jest korą i owoc szakłaku - Cortex et Fructus Rhamni lub kruszyny pospolitej - Cort. et Fr. Frangulae (Cortex - FP I, II, III, IV i V). Korowinę z obu roślin pozyskuje się na wiosnę lub w jesieni; owoce - gdy są dojrzałe. Oba surowce należy wysuszyć w temp. 100^o C, gdyż w takiej temp. tracą swe toksyczne właściwości (rozkładowi ulegają glikozydy antrachinonowe).

Cortex Frangulae sprzedawana jest w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g).

Skład chemiczny.

Kora i owoc kruszyny zawierają wspomniane glikozydy oxyantrachinonowe (glukofrangulina - 7%, frangulina - hydrolizuje do glukozy, ramnozy i franguloemodyny, palmidyna C), alkaloidy (frangulanina, franganina), flawonoidy (ramnetyna, ksantoramina), saponiny, fenole, garbniki, gorycze, kwasy, sole i in.

Kora i owoc szakłaku zawierają glikozydy oksyantrachinonowe (ramnokatharyna dając w hydrolizie ramnozę i ramnoksantynę; yesteryna, która po rozkładzie daje pentozę, glikozę i emodynoantranol), kw. chryzofanowy, flawonoidy (ramnocytrynę, ramnetynę, kwercetynę) i in.

Działanie.

Pod wpływem flory bakteryjnej i enzymów człowieka antrachinony ulegają hydrolizie do emodyn, następnie są zredukowane do silnie przeczyszczających postaci antronowych. Substancje te drażnią splot warstwy mięśniowej jelita, powodują skurcze jelita, zwłaszcza grubego. Ponadto surowce działają silnie żółciopędnie, napotnie i moczopędnie.

Wskazania: zaparcia.

Przeciwwskazania: menstruacja, ciąża, po zabiegach operacyjnych na jamie brzusznej, zapalenie ślepej kiszki (appendicitis), żylaki odbytu, laktacja (antrachinony przechodzą do mleka matki !), choroby nerek, zapalenie jelita grubego. Preparatów zawierających kruszynę lub szakłak nie podawać dzieciom i osobom w podeszłym wieku !.

Napar: 1 łyżkę owoców lub kory zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 1 raz dz. po 100-150 ml. Wypróżnienie nastąpi po 6-8 godzinach.

Można też przyrządzić odwar - wówczas należy 1 łyżkę kory lub owoców gotować w 1 szkl. wody przez 5 minut.

W razie ostrych bólów czy ostrej biegunki zażyć 10-15 tabl. węgla leczniczego i wypić napar glistnikowy lub gistnikowo-miętowy; te środki pomogą.

Osobiście nie jestem zwolennikiem stosowania kory i owoców kruszyny czy też szakłaku, gdyż działanie przeczyszczające poprzedzone jest silnymi skurczami jelit, złym samopoczuciem, nudnościami, przelewaniem i burczeniem w kiszkach, silnymi wzdęciami (oddanie gazów wiąże się z wydaleniem wodnistego kału (następuje jego samoistne wypłynięcie), co oczywiście sprawia wiele kłopotu) i potami (jeżeli ktoś wypije wyciąg z wymienionych roślin wieczorem - to “noc ma z głowy”). Szczerze mówiąc to co szumnie się nazywa przeczyszczeniem trwa często cały dzień i uniemożliwia wyjście z domu.

Krwawnik pospolity - Achillea millefolium (Compositae).

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; łodyga gęsto ulistniona; kłącza pełzające; liście 2-3-krotnie pierzastosieczne, w zarysie lancetowate lub równowąskie; liście odziomkowe 2-4 cm szer., dolne łodygowe 1-2 cm szer.; kwiatostan baldachogroniasty, wielokwiatowy, wonny; kwiaty języczkowe białe, żółtawe lub różowawe. Roślina pospolita w całym kraju; kwitnie od czerwca do października. Rośnie na glebach nowo usypanych, na przydrożach, przy budowach, na miedzach, na ugorach, w zaroślach. Gatunek wykształcił wiele podgatunków, np. Achillea pannonica - liście dolne wąskolancetowate, 1,3-1,6 cm szer.; kwiatostanu gęsty, okrywa 3-4 mm dł., dość wąska, jej łuski z wąską jasnobrunatną obwódką, kwiaty języczkowe małe, białe lub różowe. Achillea collina - roślina owłosiona.

Surowiec.

Do celów leczniczych zbiera się ziele lub sam kwiat krwawnika w czasie kwitnienia - Herba et Flos Millefolii (FP II, III, IV i V). Surowce suszy się w temp. do max 40^o C.

Herba Millefolii florens (kwitnące) można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Phytopharm wprowadził także do sprzedaży sok z ziela krwawnika Succus Millefolii – flakony po 45 i 100 g płynu. Na uwagę zasługuje także maść krwawnikowa Aflogistan (Ziaja) – tuby 37 g. Producent Ziaja powinien jednak zmienić podłoże maści, bo parafina zupełnie się do tego nie nadaje i świadczy o “pójściu” na łatwiznę podczas produkcji, a konkurencja wkrótce to wykorzysta.

Skład chemiczny.

Ziele powinno zawierać przynajmniej 0,2-1% olejku eterycznego. Najwięcej olejku zawiera ziele w początkach kwitnienia, potem jego zawartość maleje. Pączki kwiatowe zawierają w przybliżeniu 100-400 mg azulenu, natomiast olejku 0,5-1% (wg. A. Rumińskiej, 1970); kwiatostany w pełni kwitnienia - 0,3-0,9% olejku lotnego i 80-150 mg azuleny; liście młode - 0,2-0,3% olejku i 20-80 mg azulenu.

Właściwie tylko rośliny tetraploidalne zawierają interesujący nas składnik czynny, inne kariotypy są bezazulenowe.

Olejek eteryczny zawarty w surowcu składa się ze wspomnianego azulenu (podobnie działa azulen zawarty w rumianku), cyneolu (ok. 10%), pinenu, tujonu, borneolu i seskwiterpenów.

Ponadto surowiec zawiera garbniki - ok. 3%, fitochinon (w liściach - 0,05%), metylobetainę (liście - 0,05%), kw. askorbinowy, gorzki glikoalkaloid cyjanogenny - achilleinę. sole manganu (do 5 mg), stachydrynę, flawonoidy (apigeninę, luteolinę), kwasy (mrówkowy, octowy, izowalerianowy, kapronowy, salicylowy), laktony seskwiterpenowe, śluzy, żywice, betonicynę, viburnit.

Azuleny - barwniki roślinne należące do grupy dwucyklicznych seskwiterpenów, zbudowane z dwóch pierścieni: pięcio- i siedmiowęglowego. Posiadają barwę niebieską lub fioletową. Wykazują działanie przeciwzapalne.

Działanie.

Krwawnik działa żółciopędnie i żółciotwórczo (właściwie prawie wszystkie zioła działające żółciopędnie wzmagają też produkcję tej żółci przez wątrobę), wiatropędnie, rozkurczowo, moczopędnie, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, odkażająco, napotnie, uspokajająco, wykrztuśnie, przeciwgorączkowo, hipotensyjnie (ziele); przeciwkrwotocznie (liście); pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiększa łaknienie, poprawia trawienie i metabolizm; reguluje wypróżnienia i miesiączkowanie; przyśpiesza gojenie się ran.

Maseczka krwawnikowa działa wygładzająco, oczyszczająco, przeciwłojotokowo, wybielająco i przeciwzapalnie.

Wskazania: zaburzenia trawienne (wzdęcia, odbijanie, burczenie i przelewanie w jelitach, bóle brzucha, skurcze jelit, uczucie pełności w brzuchu), nieżyt, zakażenia i stany zapalne układu pokarmowego, choroby trzustki, wątroby i pęcherzyka żółciowego, biegunka, zaparcia, obfite, bolesne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, zapalenie przydatków, okres po- i przekwitania oraz choroby z nimi związane, brak łaknienia, choroby skórne, przeziębieniowe i zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa, bezsenność wyczerpanie nerwowe, zaburzenia przemiany materii, nadciśnienie, krwiomocz bóle nerek (+ glistnik + ziele nawłoci - napar).

Zewnętrznie (okłady, płukanki, nasiadówki, przemywanie): stany ropne i zapalne gałki ocznej oraz spojówek, łzawienie i światłowstręt, rany, stany zapalne jajników, pochwy, warg sromowych, upławy (pić napar jednocześnie !), figówki, liszajce, liszaje, czyraki, łojotok, łupież, łojotokowe zapalenie skóry, pryszcze różnego pochodzenia, trądziki.

Napar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31- 42,8 ml, 20-25 kg - 57-71 ml, 30-35 kg - 85,7-100 ml, 40-45 kg - 114-128,5 ml, 50-55 kg - 142-157 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka krwawnikowa - Tinctura Millefolii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po — 5-10 ml lub stosować zewnętrznie.

Alkoholatura “zimna” pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Intrakt - Intractum Millefolii: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu, wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml w 30 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania schorzałych miejsc.

Galaretka krwawnikowa - Gel Millefolii: 1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej wody, postawić na reszo, gotować i jednocześnie mieszać; gdy żelatyna rozpuści się wlać 2 łyżki gliceryny i 4 łyżki sproszkowanego suchego ziela lub świeżego i zmielonego, wymieszać; pogotować 1-2 minuty; przelać do słoiczka, zakręcić i przenieść do zimnego miejsca aby zastygła (surowiec roślinny opadnie na dno naczynia). Zażywać 4 razy dz. po 2-3 łyżki. Stosować przy biegunkach, zaburzeniach trawienia, chorobie wrzodowej i zaparciach. Galaretkę można też stosować zewnętrznie wcierając ją w schorzałe miejsca, po goleniu oraz w celu ochronnym dla skóry. Ciała czynne zawarte w krwawniku przejdą do wywaru żelatynowego, zatem osadu jaki powstanie nie zażywać. Preparat zwiększa krzepliwość krwi i goi rany oraz oparzenia.

Rp.

Ziele krwawnika - 1 łyżka

Siemię lniane - 1 łyżka

Ziele (kwiat) rumianku.- 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić napar według podanych w niniejszej książce zasad. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta i dzieci - patrz napar krwawnikowy. Typowy antiphlogistica (lek przeciwzapalny i osłaniający).

Wskazania: stany zapalne dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, fermentacja gnilna, skurcze jelit i żołądka, zaburzenia trawienia.

Rp.

Ziele krwawnika - 1 łyżka

Ziele pokrzywy - 1 łyżka

Ziele (obojętnie którego) rdestu - 1 łyżka

Ziele tasznika lub tobołka - 1 łyżka

Żelatyna - 2 łyżki

Wymieszać surowce i zmielić na drobniutki proszek.

Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce w calu zwiększenie krzepliwości krwi i zahamowania krwotoku. Można też stosować jako zasypkę. Wskazania: krwawa biegunka, krwotoki z nosa, krwawiące rany, nadmierne krwawienia miesiączkowe lub krwotoki maciczne pozamentruacyjne.

Krwiściąg lekarski - Sanguisorba officinalis
i krwiściąg mniejszy - Sanguisorba minor (Rosaceae).

Opis.

1. Krwiściąg lekarski - roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; liście nieparzysto-pierzaste; listki podłużne sercowate; kwiaty zebrane w podłużne główki; szyjka słupka 1; pręcików 5; dno kwiatowe czterokanciaste; kwiaty ciemnobrunatne; owoc - niełupka. Kwitnie od lipca do września (w Bieszczadach i na Podkarpaciu do października). Rośnie na skrajach lasów, w rzadkich lasach, przy drogach przyleśnych, na polanach (obrzeże), przy rzekach, w zarośniętych wąwozach, na łąkach przyleśnych, w zaroślach. Lubi gleby wilgotne, a nawet podmokłe, choć nie zawsze na takich rośnie. Roślina pospolita.

2. Krwiściąg mniejszy - roślina wieloletnia dorastająca do 50 cm wys.; listki jajowatokoliste lub eliptyczne; kwiaty zebrane w kuliste lub jajowate główki; szyjki słupka 2; listki brzegiem karbowane; owoc - niełupka. Kwitnie od maja do lipca (w Bieszczadach i na Podkarpaciu do sierpnia). Roślina pospolita; rośnie na łąkach, polanach i skrajach lasów, na suchych zboczach; lubi gleby wapienne.

Surowiec.

Będziemy wykorzystywali korzeń i ziele - Radix et Herba Sanguisorbae.

Ziele zbiera się w czasie kwitnienia lub przed kwitnieniem, ale wartościowe jest także późniejsze (gdy wykształciły się owoce; korzeń wykopuje się wiosną, latem lub jesienią. Surowce należy suszyć w ciemnym miejscu i w temp. max 40^o C.

Skład chemiczny.

Surowce zawierają saponinę – sanguisorbinę (ok. 3-5%), garbniki – ok. 15-18%; flawony, olejek eteryczny, fitosterol, kwasy, sole, witaminy (fitochinon), aminokwasy, znaczne ilości cukrowców. Zawiera lotne fitoncydy o silnych właściwościach przecibakteryjnych.

Roślina mało znana i nie badana. Zaczęto ją stosować na większą skalę dopiero w Średniowieczu (Hildegarda, w późniejszych czasach - Lonicerus, bracia Bauhinowie). Krótkotrwale badano ja także w latach 30, 40 i 50, kiedy to poszukiwano fitoncydów i garbników.

Działanie.

Krwiściąg działa silnie przeciwkrwotocznie, wybitnie ściągająco, moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwalergicznie, ogólnie wzmacniająco, przeciwwysiękowo i uspokajająco.

Wskazania: krwotoki, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroba wrzodowa, wysięki stawowe, choroby alergiczne, biegunki, zaburzenia trawienne, skurcze jelit i żołądka, gruźlica, krwiomocz, zbytnio obfite i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy, zapalenie przydatków, krwawiączka, niedobór trombocytów, choroby skórne i zakaźne. W warunkach polowych w razie krwotoków wewnętrznych w pierwszej pomocy można podać choremu pogniecone świeże ziele w ilości pół szklanki, natomiast zewnętrznych - przyłożyć pogniecone ziele na ranę.

Przeciwwskazania: zakrzepica i tendencja do zakrzepów.

Napar: 2-3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31-42,8 ml, 20-25 kg -57-71 ml, 30-35 kg - 85,7-100 ml, 40-45 kg - 114-128,5 ml, 50-55 kg -142-157 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odst. na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Macerat – Maceratio Sanguisorbae: 4 łyżki ziela zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; przykryć i odstawić na 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar.

Proszek krwawnicowy - Pulvis Sanguisorbae: ziele zmielić na drobniutki proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce. Stosować też jako przysypkę na różne schorzałe miejsca.

Miód krwiściągowy - Mel Sanguisorbae: na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu, wymieszać Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Nalewka krwiściągowa (krwiściągówka) - Tinctura Sanguisorbae: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Stosować też zewnętrznie do przemywania różnych chorobowych zmian skórnych. Nalewkę można przyrządzić na korzeniu. Znakomicie leczy trądzik i ropnie (w ostatnim przypadku – okłady z roztworu wodnego 1:1 lub z odwaru).

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego zmielonego korzenia lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml.

Intrakt krwiściągowy - Intractum Sanguisorbae: pół szkl. świeżego korzenia lub ziela zalać 300 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Świeże ziele zebrane wiosną polecam przyrządzić jak szpinak, gdyż jest ono cennym źródłem łatwoprzyswajalnych witamin, soli mineralnych białkowców, cukrowców i innych cennych substancji. Na zimę można ziele zakonserwować poprzez zamrożenie. Aby przyrządzić taką smaczną potrawę wiosenną należy postąpić następująco: przynajmniej 1 kg świeżego ziela wypłukać, zmielić w maszynce do mięsa wyposażoną w drobne sitko (soku nie odlewać!). Na patelnię dać masło lub olej, drobno pokrojoną cebulkę i czosnek, przysmażyć je. Następnie dać masę roślinną, osolić i gotować, mieszając aby się nie przypaliło. Jeżeli jest to wskazane to dodać kilka łyżek wywaru z rosołków. Po 10 minutach dodać do krwiściągu zasmażkę sporządzoną z tłuszczu i mąki, rozprowadzić mlekiem lub śmietaną, zagotować. Można dodać nieco gałki muszkatołowej. Podawać do frytek, ziemniaków i mięs. Zalecana przy niedoborze trombocytów, krwawiączce, osłabieniu i chorobach skórnych.

Rp.

Ziele tasznika - 1 łyżka

Ziele lub korzeń krwiściągu - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele rdestu - 1 łyżka

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 60 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. (lub częściej) po 100-150 ml.

Wskazania: częste krwotoki z nosa, krwawa biegunka, choroba wrzodowa, gruźlica, ostry kaszel, zapalenie płuc, tchawicy i oskrzeli, krwawiączka, krwiomocz, krwotoki oczne, upławy, krwotoki maciczne, choroby skórne.

Rp.

Nalewka z krwiściągu - 10 ml

Azulan - 5 ml

Nalewka dziurawcowa - 10 ml

Nalewka żywokostowa - 10 ml

Nalewka nagietkowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka z kory dębowej - 10 ml

Płyny wymieszać. Wlać do butelki ze spryskiwaczem. Przed użyciem wstrząsnąć. Z odległości 10 cm spryskiwać płynem zmiany skórne, uszkodzenia, trudno gojące się rany, owrzodzenia, oparzenia.

Leczy też trądzik młodzieńczy i wiele innych schorzeń.

W chorobach alergicznych zażywać 5-10 ml preparatu 3 razy dz.

Galaretka “kgadżn” na: trudno gojące się rany, owrzodzenia i oparzenia oraz przeciwbiegunkowa i przeciwkrwotoczna: 1 łyżkę żelatyny zalać 350 ml wrzącej wody; mieszając energicznie gotować przez 1 minutę; do wywaru wsypać sproszkowane: ziele krwiściągu (1 łyżka), ziele glistnika (1 łyżka), kwiat arniki (1 łyżka), ziele dziurawca (1 łyżka), korzeń żywokostu (1 łyżka) i kwiat nagietka (1 łyżka), wymieszać, pogotować jeszcze 2 minuty, następnie przelać do słoiczka i przenieść do zimnego miejsca aby zastygła. Można zażywać 1-2 razy dz. po 1-2 łyżki. Chore miejsca pokrywać galaretką 3-4 razy dz. Stosować też po goleniu w razie stanów zapalnych.

Lawenda lekarska - Lavandula officinalis (Labiatae).

Opis.

Lawenda lekarska (lawenda prawdziwa, wąskolistna, zwyczajna -Lavandula angustifolia, L. vera) - krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; liście równowąskie lub wąskolancetowate, o podwiniętych brzegach; korzeń wiązkowy, silnie rozgałęziony; kwiaty zebrane po 3-5 w nibyokółkach na szczycie łodygi; kielich rurkowy, pięcioząbkowy; korona fioletowa; pręcików 4; słupek 1; owoc - rozłupnia. Roślina uprawiana w ogródkach

Surowiec.

Surowcem jest kwiat - Flos Lavandulae - FP I, II, III, IV i V).

Wartościowym i silniejszym surowcem jest kwitnące ziele - Herba Lavandulae. Surowce suszy się w normalnej temp.

W sklepach zielarskich kupić można kwiat lawendy (opak. 25 i 50 g), a także olejek lawendowy (np. Pollena Aroma, Avicenna) – 10 ml.

Skład chemiczny.

Surowce zawierają około 2-3% olejku eterycznego, którego głównym składnikiem jest octan linalylu (30-60%) i D-linalol (30-50%), w mniejszym stopniu geraniol, terpineol, borneol czy cyneol. Ponadto surowce posiadają antocyjany, kw. kumarynowy, kw. glikolowy, kw. walerianowy i jego estry, kw. ursolowy, herniarynę, kumarynę i garbniki (ok. 10-12%).

Działanie.

Kwiaty, ziele i olejek eteryczny będący w sprzedaży pod nazwą Oleum Lavandulae działają odkażająco, przeciwbólowo, sedatywnie (uspokajająco), spazmolitycznie, żółciopędnie, wiatropędnie, moczopędnie, rozgrzewająco, napotnie, przeciwwymiotnie i przeciwzakrzepowo oraz przeciwobrzękowo. Wyciąg olejowy, alkoholowy, octowy - zewnętrznie miejscowo drażnią i wywołują przekrwienie skóry, potem porażają nerwy działając przeciwbólowo.

Wskazania - zewnętrznie: nerwobóle, stawo- i mięśniobóle, do wcierań przy przeziębieniu i chorobach zakaźnych oraz po zmarznięciu i w chorobach układu oddechowego;

Wewnętrznie: skąpomocz, nieżyty górnych dróg oddechowych, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka, bezsenność, stres, depresja, nerwice narządowe, zdenerwowanie, lęk, wewnętrzny niepokój, nudności, choroby zakaźne i przeziębieniowe, bóle głowy. Olejek zażywa się na miodzie (3 krople) i dobrze popija naparem majerankowym.

Napar: 2-3 łyżki kwiatów lub 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-6 kg - 2 łyżeczki lub 1 łyżkę, 3-4 razy dz.; dzieci od 1 do 3 r. ż - 40 ml, od 4 do 8 r. ż - 50-60 ml, od 9 do 12 r. ż - 70 ml, od 13 do 15 r. ż. 100-150 ml, 3-4 razy dz. Napar osłodzić miodem chyba że leczymy schorzenia przewodu pokarmowego.

Nalewka lawendowa – Tinctura Lavandulae: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml lub stosować zewnętrznie. Leczy łojotok, zapalenie łojotokowe skóry i trądzik. Niszczy wirusy opryszczki.

Dzieciom podawać 1 łyżeczkę nalewki w 200 ml mleka z miodem.

Olej lawendowy - Oleum Lavandulae: pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów zalać 150 ml oleju lub lepiej oliwy o temp. 70-80^o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Olej ten stosować zewnętrznie do wyżej wymienionych celów oraz do leczenia opryszczek, ran, ropni, czyraków, odparzeń i owrzodzeń. Używać też do przemywania skóry suchej, normalnej i łojotokowej w celu jej oczyszczenia, sprawienia lepszego jej ukrwienia oraz odkażenia. Można go również zażywać doustnie 1-2 razy dz. po 1 łyżce dla lepszego trawienia, wyregulowania wypróżnień oraz jako środek uspokajający.

Z nalewki i alkoholatury “zimnej" przyrządzić można alkoholmiód lawendowy - Alkoholmel Lavandulae o działaniu wykrztuśnym i uspokajającym.

Ocet lawendowy -Acetum Lavandulae (pół szkl. kwiatów lub ziela suchych lub świeżych zalać 200 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować) stosować do przemywania skóry w celu jej odkażenia, oczyszczenia, zakwaszenia, wybielenia i pojędrnienia, do kąpieli (50 ml na pół wanny wody), do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych (1 łyżka na 200 ml wody), do płukania włosów w celu nadania im połysku, puszystości i zakwaszenia oraz przy łupieżu, do wcierań leczniczych oraz okładów na opuchnięte miejsca (do 100 ml octu lawendowego można dodać 1 łyżeczkę nalewki arnikowej i 1 łyżeczkę nalewki nagietkowej). Spuchnięte nogi kąpać w wodzie z dodatkiem octu lawendowego (4 łyżki na 1 l wody).

Rp.

Kwiat (ziele) lawendy - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Kwiat i (lub) liść głogu - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele lebiodki lub macierzanki - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar z lawendy. Wskazania: bezsenność, lęki, psychonerwice, nadmierna pobudliwość nerwowa, dystonia neurowegetatywna, choroby alergiczne.

Lebiodka pospolita - Origanum vulgare (Labiatae).

Opis.

Bylina dorastająca do 80 cm wys.; kłącze pełzające; łodyga owłosiona, rozgałęziona; liście jajowate, tępe, całobrzegie lub słabo ząbkowane, ogonkowe; kwiatostan w szczytowych podbaldachach; kielich o ząbkach jajowatotrójkątnych, zaostrzonych; korona różowa, liliowa, lub purpurowa; trzy klapy wargi dolnej okrągławe, środkowe nieco wygięte; warga górna wycięta; owoc - rozłupnia. Kwitnie od lipca do września. Rośnie na całym obszarze kraju - widne lasy, brzegi lasów, suche wzgórza i wąwozy.

Surowiec.

Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Origani - FP I, II i III. Surowiec należy wysuszyć w temp. 20-35 (max 40 )^o C.

Skład chemiczny.

Ziele lebiodki zawiera olejek eteryczny - 0,15-1,5 % który nadaje mu miły, stosunkowo mocny zapach; ponadto wit. C (liście -500-550 mg/100 g, łodygi - 50-58 mg, kwiaty - 100-160 mg/100 g), karoten, garbniki - 8%, goryczki, żywice, fitosterole, sole mineralne, flawonoidy. Olejek eteryczny lebiodkowy - Oleum Origani składa się z tymolu (18-40%), octanu geranylu (do 5%), karwakrolu, seskwiterpenów (10-12%), alkoholi aromatycznych wolnych (15%).

Działanie.

Jest to bardzo wartościowe zioło.

Lebiodka działa antyseptycznie, przeciwzapalnie, moczopędnie, rozkurczowo, wykrztuśnie, żółciopędnie, uspokajająco, mlekopędnie, napotnie, odtruwająco, przeciwobrzękowo; zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, poprawia apetyt i trawienie, ułatwia oddychanie.

Wskazania: przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, nieżyt oskrzeli, krztusiec, dychawica oskrzelowa, nieżyt płuc, zapalenie gardła i tchawicy, zaburzenie trawienia, brak łaknienia, biegunka, zaparcia, niestrawność, gorączka, katar, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, choroby kobiece (stany zapalne przydatków, warg sromowych, świąd sromu, krwotoki maciczne + pokrzywa, upławy + pokrzywa), bezsenność stres, lęk, niepokój, choroby alergiczne, zaburzenia przemiany materii, laktacja, po zatruciach.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci od 1 do 3 r. ż - 30-40 ml, od 4 do 8 r. ż - 50-60 ml, od 9 do 12 r. ż -100 ml, od 13 do 15 r. ż - 150 ml, 4 razy dz.

Nafta lebiodkowa – Naphta Origani: pół szkl. suchego lub świeżego zmielonego ziela zalać 200 ml nafty kosmetycznej; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosować do przemywania skóry trądzikowej przy opornym na leczenie trądziku i zapaleniu mieszków włosowych. Z dodatkiem olejku lawendowego (1 ml olejku na 200 ml nafty lebiodkowej) – stosować do leczenia trądziku odwróconego – Acne inversa.

Tinctura Origani: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Stosować do wcierań rozgrzewających przy chorobach zakaźnych i przeziębieniowych oraz po zmarznięciu, przy trądziku i łojotoku. Dzieciom podawać w mleku z miodem.

Ze świeżego ziela lebiodki można przyrządzić również intrakt i wyciąg alkoholowy zimny, a także olej lebiodkowy (3 razy dz. po 1 łyżce przy zaburzeniach trawienia, osłabieniu i wyczerpaniu nerwowym; reguluje wypróżnienia), który jest dobrą przyprawą i lekiem służącym do wcierań przeciwprzeziębieniowych.

Jeżeli 100 ml wyciągu alkoholowego wymieszamy ze 100 ml miodu uzyskamy Alkoholmel Origani, który zażywa się 4 razy dz. po 2 łyżeczki.

Syrop “ltpfl": ziele lebiodki, ziele tymianku, igliwie lub gałązki sosny, świerku lub modrzewia, liść i kwiat podbiału oraz korzeń lukrecji, w równych częściach (każdy po łyżce); zalać wodą (2 szkl. wody), gotować 5 minut, odstawić na 30 minut; przecedzić. Do wywaru dodać 100 ml cukru, 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny, 30 g gliceryny, 4 goździki i trochę cynamonu (szczyptę), wymieszać. Przechowywać w chłodnym miejscu. Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce przy kaszlu, przeziębieniu, chorobach zakaźnych i katarze.

Len zwyczajny - Linum usitatissimum (Linaceae).

Opis.

Roślina jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.; korzeń cienki, wiązkowy; łodyga prosta, w górze rozgałęziona; ulistnienie skrętoległe; liście lancetowatopodłużne, zaostrzone, całobrzegie, z trzema wiązkami przewodzącymi; kwiaty jasnoniebieskie lub białe; działek kielicha i płatków korony 5; pręcików 10; słupek 1 pięciokomorowy, niebiesko zabarwiony; owoc - torebka; nasiona płaskie, lśniące, brunatne lub brązowe, eliptyczne. Kwitnie od czerwca do lipca. Roślina uprawiana.

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym jest nasienie - Semen lini, FP I, II, III, IV i V. W sklepach zielarskich i w aptekach sprzedawane jest po 150, 200, 250, 300 g. Dostępny jest także olej lniany (Oleum Lini; firma Olej Elbląg) – fl. 400, 800 g. Olej lniany sprzedają także rolnicy na targowiskach miejskich.

Skład chemiczny.

Nasiona zawierają śluzy - do 6% (zbudowany z kw. galakturonowego, z ramnozy, galaktozy, arabinozy i ksylozy), glikozyd linamarynę - ok. 1,5%, linamarazę - enzym rozkładający llnamaryrę do kwasu cyjanowodorowego, acetonu i glukozy; substancja niepożądana!; zostaje uaktywniona po rozdrobnieniu nasion); olej - do 40%, białka - ok. 25%, węglowodany - ok. 12%, sitosterol - 41%, kampesterol - 26%, cykloartenol - 9%, cholesterol - 2%, N-amino-D-prolinę (powstałą z linatyny występującej w niedojrzałych nasionach; substancja niepożądana), linkafeinozyd.

Olej lniany - Oleum Lini (FP) składa się z glicerydów kwasów tłuszczowych nienasyconych: oleinowego, linolenowego, linolowego.

W nasionach lnu można jeszcze znaleźć fenolokwasy (kw. n-oksybenzoesowy, kw. ferulowy, kw. kawowochinowy, kw. n-kumarynowy, kw. neochlorogenowy, kw. wanilinowy), pochodne apigeniny i luteoliny.

Działanie.

Siemię lniane nie rozdrobnione działa łagodnie przeczyszczająco; napary z nasion osłaniająco, przeciwzapalnie i przeciwkaszlowo. Zewnętrznie jako rozgrzewające i łagodzące ból kataplazmy (zmielone w młynku do kawy nasiona zalewa się wrzącą wodą, gorącą miazgę zawija się w gazę, używa na kompresy, które utrzymują równomierną temperaturę przez około 1 godz.; doustnie można stosować tylko całe nasiona!). Podobnie przyrządza się maseczki kosmetyczne. Papkę z siemienia lnianego (zmielonego) nakłada się na twarz, szyję i dekolt na około 20-30 minut, po czym zmywa w naparze z rumianku (lub Azulan -1 łyżka na 1 l wody). Maseczka z lnu ma szczególne znaczenie dla skóry spękanej, zniszczonej, pomarszczonej, z ogniskami zapalnymi i z licznymi wągrami oraz pryszczami.

Można też sporządzić mocny napar z nie rozdrobnionych nasion (1 łyżka surowca na 100 ml wody wrzącej). W naparze zmaczać płachty waty lub gazy i nakładać na skórę na 30 minut; następnie zmyć skórę tym naparem i pozostawić do wyschnięcia.

Suchą skórę po maseczce należy natłuścić środkiem odżywczym, przyśpieszającym regenerację naskórka, przeciwzapalnym, a zarazem dobrze natłuszczającym i nawilżającym. Takim środkiem jest niewątpliwie Linomag - krem lub maść, krem aloesowy według naszej receptury, krem (maść) żywokostowy, krem babkowy i krem (maść) nagietkowy. Linomag zawiera dehydrogenizowane kwasy tłuszczowe z grupy wit. FF, wspaniale pielęgnujące skórę i wargi. Warto dodać, iż Linomag w swym składzie zawiera również Lanolinę, Eucerynę - bardzo szlachetne podłoża.

Na chore, opuchnięte i zmęczone oczy robić 10 minutowe okłady z naparu lnianego (np. podczas maseczki).

Kleik z siemienia lnianego można podawać dzieciom.

Olej lniany zażywany doustnie działa osłaniająco, odżywczo, przeciwzapalnie, regenerująco na nabłonek, żółciopędnie, rozkurczowo; zapobiega kamicy żółciowej i reguluje wypróżnienia. Dostarcza witaminę FF. Zapobiega miażdżycy. Wzmaga odporność organizmu na choroby.

Olej lniany zastosowany na skórę działa przeciwzapalnie, rozmiękczająco, przyspiesza regenerację naskórka i skóry właściwej, usuwa wągry, udrażnia gruczoły łojowe, likwiduje bakterie trądzikotwórcze.

Wskazania: choroba wrzodowa, miażdżyca naczyń, zmniejszenie odporności organizmu (odporność zwiększają kw. tłuszczowe omega-3 zawarte w nasionach, zmniejszają one też poziom cholesterolu we krwi), cukrzyca, zaparcia, zapalenie gardła, chrypka, kaszel, nieżyt żołądka i jelit, nadkwaśność treści żołądkowej, zgaga, stany zapalne jelit, żołądka, dwunastnicy i przełyku, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie pęcherza moczowego, hemoroidy, ostra biegunka.

Macerat – Maceratio Lini: 3 łyżki nasion zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej, przykryć i odstawić na 6-8 godzin; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta (3-6 kg) - 1-2 łyżki; dzieci w wieku: 1-3 r. ż. - 30 ml, 4-6 r. ż. - 50 ml, 7-10 r. ż. - 70 ml, 11-15 r. ż. - 100-150 ml, 3-4 razy dz. Dzieciom nie podawać doustnie nasion, lecz czysty macerat.

Napar: 2 łyżki nasion zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić (można wypić wraz z nasionami, podobnie jak i w przypadku maceratu). Pić jak macerat.

Niekiedy robi się choremu doodbytniczą lewatywę z maceratu lub naparu przy zapaleniu odbytu, zapaleniu esicy, niemożności wypróżnienia się oraz przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Wpuszcza się 100-200 ml i więcej maceratu lub naparu, zależnie od tego ile płynu jelita przyjmą. Macerat lub napar przed wprowadzeniem do odbytu musi być podgrzany do temp. 36-38°C.

Substancje śluzowe zawarte w nasionach lnu pokrywają błony śluzowe żołądka i jelit tworząc warstwę izolacyjną ochraniającą je przed drażniącymi bodźcami i hamującą ich funkcje wydzielnicze.

Rp.

Napar z siemienia lnianego - 100 ml

Odwar z korzeni babki - 100 ml

Płyny wymieszać i wypić; stosować 1-4 razy dz.; można podawać niemowlętom (1-2 łyżki kilka razy dz.). Warto używać do lewatyw.

Wskazania: choroba wrzodowa, zgaga, zaparcia, ostra drażniąca biegunka, chrypka, stany zapalne przełyku, żołądka, dwunastnicy i jelit, hemoroidy, kaszel.

Zewnętrznie do okładów: rany, choroby oczu, oparzenia, opuchlizny, rozpadliny skórne, suchość skóry, ropnie, czyraki, spierzchnięte wargi; do celów kosmetycznych. Wywiera działanie ochronne, powlekające, pojędrniające, przeciwzapalne, wygładzające, wybielające, oczyszczające).

Rp.

Napar z siemienia lnianego - 100 ml

Odwar z korzenia żywokostu - 100ml

Odwar z korzenia lukrecji - 100 ml

Napar z kozieradki - 100 ml

Płyny wymieszać. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml lub (i) stosować do wlewów doodbytniczych (100-200 ml o temp. 38°C). Lek można podawać dzieciom.

Wskazania: choroba wrzodowa, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, kaszel, chrypka, zgaga, zaparcia, guzki krwawnicze odbytu, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, bolesne oddawanie kału, zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli.

Rp.

Napar z siemienia lnianego - 100 ml

Napar z glistnika - 100 ml

Odwar z korzenia babki - 100 ml

Napar z goździków - 100 ml

Płyny wymieszać. Stosować do lewatyw doodbytniczych w ilości

100-200 ml o temp. 38^o C.

Wskazania: stan zapalny esicy, odbytu, bolesne oddawanie kału, guzki krwawnicze, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zaparcia.

Powyższa lewatywa działa znieczulająco, przeciwbólowo, rozkurczowo, powlekająco, odkażająco, przeciwzapalnie, przeczyszczająco i przeciwgnilnie.

Olej lniany zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce. W leczeniu zewnętrznym stosować kilkugodzinne (zmieniane) okłady z gazy nasączonej ciepłym olejem. Można także stosować do lewatyw przy ostrych zaparciach i zapaleniu odbytu.

Lepiężnik różowy - Petasites officinalis (Compositae).

Opis.

Lepiężnik różowy, a właściwie lekarski to stara (pisali o niej w starożytności, np. Dioskorydes), cenna, a zarazem ciekawa roślina, zarówno pod względem budowy morfologicznej, anatomicznej jak i właściwości leczniczych. Jest to roślina wieloletnia o długich, stosunkowo grubych, walcowatych, nieco różowawych kłączach od których odchodzą korzenie. Wczesną wiosną z ziemi wyrasta pęd kwiatonośny barwy bladoróżowej lub brudno-purpurowej, pokryty białoróżowymi łuskami; pędy kwiatonośne nie mają liści, dorastają do 25 cm wys.; pęd ten rozwija się i funkcjonuje kosztem substancji zgromadzonych w kłączach; w pędzie kwiatonośnym nie ma lub jest bardzo mało (jak to zaobserwowałem pod mikroskopem) chloroplastów, zatem nie zachodzi w nim fotosynteza (lub w bardzo małym stopniu, nie mająca praktycznie żadnego znaczenia); komórki pędu kwiatonośnego zawierają liczne leukoplasty, proplastydy i chromoplasty. Po przekwitnięciu pojawiają się zielone liście, początkowo pokryte białosrebrną błonką ochronną, która następnie ulega złuszczeniu. W szybkim czasie liście osiągają ogromne rozmiary. Blaszka liściowa ma kształt kulistosercowaty, brzegiem nierówno ząbkowana, spodem epiderma szaro-wełnisto owłosiona, z wierzchu zaś ciemnozielona. Blaszka liściowa osadzona na długim, grubym, mocnym ogonku, który od strony wewnętrznej posiada wnękę, tak zwaną rynienkę liściową (połodygową). Tą właśnie rynienką opadający na blaszkę liściową deszcz spływa wprost do miejsca zakorzenienia rośliny. Pozostały obszar pod szerokimi blaszkami liściowymi pozostaje w stanie suszy i zacienienia czyli w warunkach niesprzyjających innym roślinom, które giną ponadto lepiężnik ma dużą zdolność pochłaniania osmotycznego wody zarówno przez blaszki liściowe jak i kłącza z korzeniami. Wydziela do gleby silne fitoncydy hamujące kiełkowanie i rozwój innych roślin. Kwiatostan groniasty lub jajowaty osadzony na grubej, pustej wewnątrz, sztywnej, mięsistej szypule; składa się z koszyczków pręcikowych i słupkowych oraz rurkowatych (z powodu niedorozwoju słupka). Lepiężnik lubi gleby wilgotne, ciężkie i nie zawsze żyzne o pH 4,5-5,5. Bardzo często rośnie wzdłuż rzek, strumieni i innych cieków wodnych, przy stawach, jeziorach, moczarach, olsach oraz w lasach. Skupiska lepiężników widoczne są z daleka, najczęściej tworzą całe łany. Dorastają do 80 cm wys. i więcej (np. niektóre gatunki i podgatunki w Beskidzie Niskim). Owocem jest niełupka z puchem.

Surowiec.

Surowcem jest kłącze i liść, rzadziej pęd kwiatonośny - Rhizoma, Folium et Inflorescentia Petasites (Petasidis). Kłącza wykopuje się w czasie kwitnienia rośliny (luty – lekka zima, marzec, kwiecień); wtedy też zbiera się kwiatostany. Liście powinno pozyskiwać się w czerwcu. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40^o C; jedynie kłącza można wysuszyć w lekko ogrzanym piekarniku, nie bardziej jednak niż 50^o C. Liście najlepiej jest zawiesić na sznurku i suszyć na przeciągu.

Skład chemiczny.

Surowce zawierają olejek eteryczny (w kłączu ok. 0,1%), inulinę, helianteninę, seskwiterpen - petazynę, alkaloidy pirolizydynowe, garbniki, żywice, śluzy, kwasy, sole, witaminy, flawonoidy i flawony, pektyny, gorycze, związki poliacetylenowe, laktony terpenowe.

Działanie.

Lepiężnik działa odkażająco (dawniej uważano, że lepiężnik “odpędza” groźne choroby zakaźne (zarazy) i że je leczy), napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco, silnie rozkurczowo, żółciopędnie (w wielu krajach lepiężnik jest do dziś stosowany w leczeniu chorób wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego i schorzeń bańki wątrobowo-trzustkowej), przeciwzapalnie, uspokajająco, wykrztuśnie i przeciwkrwotocznie; pobudza wydzielanie i reguluje przepływ soku trzustkowego, wzmaga wydzielanie śliny i soku żołądkowego oraz jelitowego; reguluje metabolizm, miesiączkowanie i wypróżnienia zwiększa apetyt; wzmacnia ogólnie.

Wskazania: wszelkie choroby układu oddechowego (zapalenie płuc, oskrzeli, krtani, tchawicy, katar, kaszel, dychawica oskrzelowa, gruźlica), skórne, przeziębieniowe i zakaźne (grypa, odra, ospa, świnka itd.), choroby nerek, pęcherza moczowego i kobiece (upławy, zapalenie przydatków, świąd, opryszczka płciowa, zatrzymanie miesiączki, nieregularne, bolesne, skąpe lub zbyt obfite oraz przedłużające się krwawienia miesiączkowe), zatrzymanie moczu, skąpomocz, dna, reumatyzm, gorączka, obrzęki, zaburzenia przemiany materii i trawienia, biegunka, zaparcia, osłabienie, niestrawność zwykła, gnilna i toksyczna, choroba wrzodowa, skurcze jelit i moczowodów, skurcze przełyku, bóle i skurcze żołądka, bóle, zapalenie, niewydolność i marskość wątroby, choroby trzustki, pęcherzyka żółciowego i bańki wątrobowo-trzustkowej, hemoroidy, stany zakażeniowe jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W warunkach polowych krwotok z rany można zahamować sokiem i pogniecionym ogonkiem liściowym lepiężnika.

Zewnętrznie (maść, galaretka, okłady, wcieranie nalewki, płukanki, kąpiele, nasiadówki, przemywanie): rany, ropnie, czyraki, trądzik młodzieńczy i różowaty, wypryski, pryszcze, nadżerki, rozpadliny i owrzodzenia skórne, liszaje, liszajce, zmiany sączące, choroby włosów i skóry owłosionej, opuchlizny, choroby kobiece (zawsze jednocześnie pić napar i stosować lepiężnik zewnętrznie !).

Napar: 2 łyżki liści lub kłącza zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 5-10 kg - 7-14 ml, 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 55-60 kg - 78,5-90 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka lepiężnikowa - Tinctura Petasidis: pół szkl. suszu zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10 ml w 100 mi wody lub mleka z miodem. Chore miejsca przemywać 4-6 razy dz.

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżych liści lub kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Ze świeżego zmielonego kłącza i liścia można przyrządzić również intrakt – Intractum Petasidis.

Alkoholmel Petasidis: do 100 ml alkoholowego wyciągu wlać sok z jednej cytryny i 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Syrop lepiężnikowy - Sirupus Petasidis: świeże ziele i (lub) kłącza przepuścić przez sokowirówkę w celu uzyskania soku. Do otrzymanego soku wlać miód, sok z cytryny, nieco gliceryny oraz dodać cukier: 100 ml soku + 50 ml soku z cytryny + 30 g gliceryny + 100 ml miodu + 100 ml cukru, wymieszać starannie. Zażywać 4-5 razy dz. po 1 łyżce; dzieci -1-2 łyżeczki syropku kilka razy dziennie.

Można też postąpić inaczej: 1 szkl. świeżych i zmielonych kłączy oraz (lub) liści zalać 2 szkl. zimnej wody; odstawić na 6 godzin; odcedzić masę roślinną od wyciągu, dalej postępować jak wyżej.

Ocet lepiężnikowy - Acetum Petasidis: pół szkl. świeżego kłącza lub (i) liści zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować zewnętrznie do: płukania jamy ustnej i gardła oraz pochwy i warg sromowych (1 łyżka octu lep. + 200 ml wody; do nasiadówek: 1 łyżka octu lep. + 500 ml wody przegotowanej), do płukania włosów w celu ich wzmocnienia, nadania im puszystości i połysku oraz w celu ich zakwaszona, przy chorobach włosów i skóry owłosionej (łupież tłusty, łojotok, liszaje, wypryski, uszkodzenie trwałą ondulacją i farbowaniem) i wreszcie profilaktycznie, do zakwaszania skóry i przemywania jej w razie łojotoku, trądzika pospolitego, różowatego, przy stanach zapalnych, oraz nadżerek i wyprysków, oraz skóry nie znoszącej mydła, do okładów (opuchlizny, wysięki stawowe, uderzenia z sińcem, ropnie, owrzodzenia, bolesne pryszcze i czyraki, do kąpieli nóg (przy zmęczeniu, opuchnięciu, bólach) i ogólnych (100 ml na pół wanny wody) działających odprężające i przeciwobrzękowo oraz do wcierań leczniczych przy przeziębieniu i gorączce. Na każde 100 ml octu lepiężnikowego można dodać 100 ml octu arnikowego lub 5-10 ml nalewki arnikowej. Ocet lepiężnikowy jest też dobrą przyprawą do tłustych ryb, mięs, zup, galaret i sosów, gdyż nadaje potrawom specyficzny, niepowtarzalny smak i aromat.

Maść lepiężnikowa – Unguentum Petasidis (może taż służyć jako krem dla skóry suchej, wrażliwej łuszczącej się, ze stanami zapalnymi oraz nie mogącej znieść innych kremów kosmetycznych z powodu odczynów uczuleniowych; leczy rany, oparzenia, krosty, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia i trudno gojące się rozpadliny oraz odleżyny):

Składniki:

· olej winogronowy lub oliwa - 20 ml,

· gliceryna – 30 ml

· smalec, lanolina, euceryna lub Linomag - maść (krem), albo też maść nagietkowa – 2 łyżki

· Krem Nivea – ok. 100 g

· tran – 10 ml

· świeże kłącze lub liść lepiężnika

- nalewka lepiężnikowa lub intrakt lepiężnikowy – 15 ml,

- olejek lawendowy – 5 kropel.

Sposób sporządzenia: pół szkl. świeżego zmielonego kłącza i (lub) liścia zalać glicerolem – 15 ml, wódką – 15 ml i olejem rycynowym – 15 ml; wymieszać, odstawić na 12 godzin, potem wydusić starannie. Do moździerza włożyć podłoże maściowe, umieścić go na ciepłej maszynce elektrycznej; gdy podłoże rozpuści się wlać do niego uzyskany płynny wyciąg z lepiężnika oraz nalewkę lepiężnikową, tran, glicerol-15 ml, ucierać składniki do połączenia lekko jednocześnie podgrzewając. Na końcu dodać olejek zapachowy. Maść przenieść do zimnego miejsca.

Olej lepiężnikowy – Oleum Petasidis (pół szkl. surowca świeżego lub suchego na 200 ml oleju o temp. 60-80^o C; wytrawiać 14 dni) - do oczyszczania skóry suchej nie znoszącej mydła, do pielęgnacji warg oraz do maseczek olejowych w celach odmładzających, natłuszczających i odżywczych. Olej lepiężnikowy jest też dobrą przyprawą do wielu potraw. Ponadto do smarowania małżowin usznych przy złuszczaniu i pielęgnacji stóp suchych i pękających.

Nafta lepiężnikowa – Naphta Petasidis: pół szkl. świeżego mielonego kłącza lub liścia zalać 200 ml nafty kosmetycznej. Wytrawiać 5 dni. Przefiltrować. Dodać 5 kropli olejku lawendowego i 1 łyżeczkę tranu. Stosować do przemywania skóry trądzikowej oraz zawierającej dużo wągrów. Ponadto do wcierania we włosy (na 8 h przed umyciem) przy wypadaniu, braku puszystości, połysku, łamliwości i rozdwajaniu końcówek.

Rp.

Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka

Kwiat czarnej malwy - 2 łyżki

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Surowce wymieszać.

3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Wskazania: upławy, zatrzymanie miesiączki, nieregularne, nadmierne i skąpe oraz bolesne krwawienia miesiączkowe, stan przedmiesiączkowy, zapalenie przydatków; choroby wątroby (zapalenie, niedomoga, bóle), trzustki i pęcherzyka żółciowego (kamica, zakażenie, stan zapalny) oraz bańki wątrobowo-trzustkowej, zaburzenia trawienie, skurcze mięśni gładkich w obrębie jamy brzusznej (kolki), bóle brzucha, skąpomocz, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, choroby zakaźne i skórne, niedokrwistość (glistnik i pokrzywa zwiększają stężenie hemoglobiny we krwi).

Rp.

Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Liść brzozy - 1 łyżka

Ziele lebiodki - 1 łyżka

Wymieszać stosować jęk wyżej.

Wskazania: skąpomocz, obrzęki, zapalenie nerek, pęcherza moczowego i wątroby, kamica moczowa i żółciowa, kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, choroby przeziębieniowe, skórne i zakaźne.

Rp.

Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka

Liść lub (i) kwiat podbiału - 1 łyżka

Ziele fiołka trójbarwnego - 1 łyżka

Ziele pierwiosnka - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Wymieszać. Stosować jak wyżej.

Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, zaburzenia przemiany materii, trawienia i skórne.

Lipa - Tilia (Tiliaceae).

Opis.

1). Tilia cordata (T. parvifolia, T. ulmifolia) - lipa drobnolistna -drzewo do 25 m wys.; młode gałązki nagie; liście okrągławosercowate, zaostrzone, spodem sinawe; kwiaty wonne, zebrane w kwiatostany z podsadką; podsadka podłużnie jajowata, języczkowata, skórzasta, żyłkowata, żółtawozielona; owoc - orzeszek, nagi, owalny, 2-3 mm. Kwitnie w II połowie czerwca i w lipcu, później jednak o 7-10 dni niż lipa szerokolistna.

2). Tilia platyphyllos (T. grandifolia) - lipa szerokolistna - drzewo dorastające do 30 m wys.; młode gałązki owłosione; liście większa niż u poprzedniej, spodem zielone, lśniące; kwiatostan 2-3 kwiatowy, zwisły; w kątach nerwów od spodu blaszki liściowej widoczne pęczki białych włosków; ogonki liściowe owłosione; owoc - orzeszek pięciokanciasty. Kwitnie w II połowie czerwca i w lipcu.

Surowiec.

Surowcem jest kwiatostan - Inflorescentia Tiliae, FP I, II, III, IV i V, oraz liść - Folium Tiliae. Kwiatostan lipy kupić można w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g) oraz Tilia-fix - torebki 2 g. Ekspresówki są mało wartościowe.

Do celów leczniczych zbiera się liście świeżo rozwinięte. Kwiatostan obrywa się wraz z podsadkami. Oba surowce należy wysuszyć w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Liście zawierają glikozyd tiliacynę, sole miedzi i manganu, olejek eteryczny, kwasy, śluzy, flawonoidy i garbniki.

W kwiatostanach znajdują się: olejek eteryczny - 0,04-0,05% (którego składnikami są: farnezol, 2-fenyloetanol, geraniol, eugenol), glikozydoester - tylirozyd, śluzy (złożone z kw. uronowych, metylopentozy i heksozy), flawonoidy (kemferytryna, izokwercetyna), garbniki - 2%, kwasy, sole, witaminy, seryna, glicyna, treonina, kw. glutaminowy, ponadto pektyny, saponiny i procyjanidyny.

Działanie.

Kwiatostan lipy łagodzi skurcze i bóle, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, wzmaga wydzielanie moczu i potu, uodparnia organizm na choroby, przyśpiesza wyzdrowienie; działa osłaniająco, uspokajająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie, przeciwgorączkowo, odkażająco, wykrztuśnie i przeciwzapalnie; reguluje wypróżnienia, odtruwa organizm ze szkodliwych metabolitów i substancji obcego pochodzenia.

Wskazania: bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, skąpomocz, kamica moczowa, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, skurcze jelit, żołądka i dróg żółciowych, kamica żółciowa (+ inne zioła), nieżyt układu oddechowego, zapalenie krtani i gardła, chrypka, kaszel, nieżyt jelit i żołądka, choroba wrzodowa, obniżona odporność na choroby, biegunka, stany zapalne układu moczowego, niedostateczne wydzielanie żółci, bezsenność, zdenerwowanie.

Zewnętrznie (nasiadówki, płukanki, przemywanie, okłady): zapalenie spojówek, stany zapalne, ropne i zakażeniowe gałki ocznej, opuchnięcie i przemęczenie oczu, stany zapalne pochwy i warg sromowych, upławy (pić napar z pokrzywy i lipy!), suchość skóry, włosów i warg, rany, czyraki, owrzodzenia.

Skórę rozjaśnia regularne przemywanie jej nalewką lub naparem z lipy. Bardzo wrażliwą skórę, nie znoszącą mydła i mleczka kosmetycznego przemywać olejem lipowym lub mlekiem z dodatkiem naparu lipowego (w proporcji 1:1), albo też mlekiem w którym zaparzono kwiat lipowy.

Potem należy delikatnie wklepać w skórę krem lipowo-rumiankowo-nagietkowy.

Kuracja taka leczy suchość skóry, stany zapalne i likwiduje skórne zmiany chorobowe typu przebarwień, krost, pryszczy i rozpadlin.

Skórę tłustą z pryszczami przemywać 2 razy dz. nalewką lipowo-azulanowo-arnikowo-nagietkową(1: 1:1:1+ woda 2 cz.).

Liście działają podobnie jak kwiaty, jednakże silniej żółciopędnie i moczopędnie, a ponadto wywierają wpływ przeciwwysiękowy.

Napar: 2 łyżki kwiatów lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7,5 ml, 5-6 kg - 11-12 ml, 7-8 kg - 16 ml, 4-5 razy dz.; dzieciom podaje się 50-100-150 ml, zależnie od wieku.

Nalewka lipowa – Tinctura Tiliae: kiedyś była lekiem popularnym i szeroko stosowanym, obecnie rzadko. Przyrządza się ją poprzez zalanie świeżych lub suchych kwiatów alkoholem o temp. pokojowej lub 40^o C ; wytrawia 14 dni; przefiltrowuje. Zażywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml w wodzie lub w mleku z miodem. Można ją też wymieszać z miodem uzyskując Alkoholmel Tiliae (w proporcji 1:1), który zażywa się 4 razy dz. po 1 łyżce.

Olej lipowy - Oleum Tiliae: pół szkl. świeżych kwiatów zalać 150 ml ciepłego (o temp. 40^o C) oleju lub oliwy; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Olej lipowy stosuje się nie tylko do celów kosmetycznych, zamiast mleczka czy śmietanki, ale również do leczniczych lewatyw doodbytniczych przy guzkach krwawniczych, ostrych stanach zapalnych jelit końcowych, zaparciach i podrażnieniu jelit. Do odbytu wprowadza się 100-200 ml oleju lub więcej o temp. 38° C.

Maść lipowa - Unguentum Tiliae działa osłaniające, przeciwzapalnie, nawilżająco, natłuszczająco, wybielająco i regenerująco: do moździerza włożyć ok. 100 g podłoża maściowego (Linomag, lanolina, euceryna = krem Nivea, maść z wit.A) i wlać 2 łyżki oleju lipowego (sporządzonego z pół szkl. kwiatów świeżych lub suchych i ze 100 ml oleju) oraz 10 ml nalewki lipowej zmieszanej z 10 ml glicerolu składniki ucierać jednocześnie lekko podgrzewając aż do połączenia. Doskonała jest zmieszana z Maścią nagietkową i rumiankową. Na końcu warto dodać 5 kropel olejku lawendowego, melisowego lub cytrynowego.

Rp.

Kwiat lipowy - 1 łyżka

Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka

Kwiat krwawnika - 1 łyżka

Kwiat wrzosu - 1 łyżka

Surowce zmieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg 5-6 (10-12) ml, 5-6 kg - 8,5 (16) ml,

7-8 kg - 11,4 (22) ml, 3-4 razy dz.

Wskazania: zaburzenia trawienia, gorączka, przeziębienie, kaszel, nieżyty dróg oddechowych, skąpomocz, kamica moczowa, choroby skórne i zakaźne.

Lnica pospolita - Linaria vulgaris (Scrophulariaceae). (!).

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 50 cm dł.; łodyga sztywna ale płożąca się po ziemi, rzadziej wzniesiona; liście równowąskolancetowate, ciemnozielone; kwiatostan stanowi grono; korona z cienką ostrogą, żółta; gardziel zamknięta wydęta dolną wargą, pomarańczowa; pręcików 4; słupek 1 dwukomorowy; owoc - jajowata torebka; łodyga jest gęsto ulistniona. Rośnie na polach, na przydrożach, nad brzegami wód, na torfowiskach, na łąkach; często występuje masowo; lubi gleby sypkie, kamieniste, a nawet piaszczyste. Roślina pospolita. Przy roztarciu daje specyficzny (dla niektórych ludzi nieprzyjemny), ostry zapach.

W Polsce rośnie jeszcze lnica mała - Linaria minor o podobnym składzie chemicznym i tych samych właściwościach leczniczych (gardziel żółta, korona fioletowa!).

Surowiec.

Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Linariae, które suszy się w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Ziele zawiera glikozyd - linarynę, alkaloid - peganinę, aukubinę, antyrynozyd, olejek eteryczny, flawonoidy, węglowodór - triakontan, garbniki, związki cyjanogenne.

Działanie.

Ziele lnicy działa lekko rozwalniająco, odkażająco, wykrztuśnie, silnie napotnie, uspokajająco, przeciwzapalnie, moczopędnie, silnie żółciopędnie, lekko przeciwbólowo, nasennie (szczególnie wtedy gdy dodamy do niej glistnik); pobudza wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, pobudza apetyt.

Wskazania: bezsenność, wyczerpanie nerwowe, lęki, wewnętrzny niepokój, bolesne i nieregularne miesiączkowanie, upławy, bóle wątrobowe, trzustkowe i pęcherzyka żółciowego, gorączka, przeziębienie, choroby skórne, kaszel, stany zapalne dróg oddechowych, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, nadciśnienie (lnica obniża ciśnienie krwi, zwłaszcza w połączeniu z kokoryczką, glistnikiem, jemiołą i nagietkiem), choroby zakaźne, bóle głowy (+ kora wierzby + kora brzozy + ziele glistnika + kwiat /ziele/ wiązówki + ziele iglicy - w równych częściach; 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 min; przecedzić; pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml), chore zatoki (+ kora brzozy + ziele tymianku + gałązki sosny lub świerku - odwar z miodem).

Uwaga! Substancje zawarte w roślinie mogą działać lekko oszałamiająco. Osoby kierujące pojazdami nie mogą pić naparu z lnicy !

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 2-3 razy dziennie.

Lubczyk lekarski - Levisticum officinale (Umbelliferae).

Opis.

Bylina do 3 m wys.; łodyga dęta, wewnątrz pusta, mocna, prosta, w górze rozgałęziona; liście podwójnie pierzaste o listkach jajowatych, ząbkowanych, z wierzchu lśniących; kwiaty w baldachach złożonych, żółto-zielone; owoc - rozłupnia. Kwitnie w czerwcu i w lipcu (I połowa). Roślina uprawiana w ogródkach i na działkach.

Wszystkie części lubczyka mają miły selerowy zapach i ostry, słonawo-gorzki smak, długo utrzymujący się. Znakomita przyprawowa (maggi) i lecznicza roślina.

Surowiec.

Surowcem jest korzeń (FP I, II, III, IV i V), liść, młode ziele i owoc - Radix, Folium, Herba et Fructus Levistici. Radix można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Ziele zbiera się przed kwitnięciem rośliny, liście - stopniowo od wiosny do lata, owoce - w I fazie dojrzałości, korzeń - w drugim roku życia rośliny na wiosnę lub w jesieni.

Surowce należy wysuszyć w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

W całej roślinie znajdują się: olejek eteryczny (ok. 0,5-1%), witamina C (w liściach 150-200 mg/100g), karoten (w liściach - 10-16%), lecytyna, żywice, garbniki, skrobia, kwasy (octowy, kawowy, chlorogenowy), tłuszczowce, sole mineralne (żelaza, potasu, kobaltu, cynku, miedzi, manganu, glinu i molibdenu), liczne fermenty, flawonoidy, witaminy (tokoferole), (psoralen, bergapten, czysta kumaryna).

Korzeń zawiera około 0,9% lecytyny, kwas angelicowy, związki ftalidowe (ligustylid, n-butyldenoftalid - 70%), beta-sitosterol, laktony, estry kwasów (walerianowego).

W skład olejku eterycznego - lubczykowego (Oleum Levistici) wchodzą: ftalidy, terpineol, eugenol, karwakrol, cyneol, seskwiterpeny i ester kwasu benzoesowego oraz izowalerianowego. Butyloftalidy nadają olejkowi zapach selerowy.

W trakcie suszenia surowców ilość wit. C maleje. Z 200 mg pozostanie tylko 110-130 mg/100 g.

Działanie.

Lubczyk działa moczopędnie, wykrztuśnie, wiatropędnie, rozkurczowo, rozgrzewająco, napotnie, uspokajająco, przeciwzapalnie, odkażająco, żółciopędnie, fotouczulająco, przeciwobrzękowo, odtruwająco; pobudza krwawienia miesiączkowe, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, zwiększa apetyt, usprawnia trawienie; reguluje wypróżnienia. Lubczyk przyczynia się do wydalenia z organizmu wraz z moczem i potem kwasu moczowego, mocznika i chlorku sodu (odpowiedzialnego za nadciśnienie i obrzęki). Zwiększa ukrwienie narządów płciowych.

Wskazania: kamica moczowa, skąpomocz, obrzęki, hiperchloremia, deformacja stawów wywołana nadmierną ilością kwasu moczowego (dna), białaczka, nowotwory (na ogół u osób cierpiących na te choroby stwierdza się wysokie stężenie kwasu moczowego we krwi, a tak nawiasem mówiąc prawidłowe stężenie tego związku we krwi wynosi 120-140 umol/ tj. 3-7 mg%, a w moczu -4,16-4,75 mmol/d tj. 700-800 mg/24 h), puchlina wodna, zaparcia, wzdęcia, skurcze jelit i żołądka, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, nadmierna fermentacja jelitowa, zdenerwowanie i bezsenność (200 ml jednorazowo), skąpe i bolesne krwawienia miesiączkowe (+ ziele glistnika + liść melisy - napar), nieżyty układu oddechowego, kaszel, gorączka (+ ibuprofen, benzydamina, salicylany lub zioła przeciwgorączkowe, np. kora, pączki topoli, kora wierzby, kora jesionu, kwiat wiązówki - odwar), zaburzenia w wydzielaniu żółci, laktacja, niedokrwistość, osłabienie.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja.

Zewnętrznie (kąpiele, płukanki): choroby włosów, nieprzyjemny zapach z ust (jednocześnie pić napar z owoców jałowca lub z goździków), nieprzyjemny pot i nadmiernie wydzielany (kąpiele).

Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 13,5-16 ml, 11-15 kg - 16-32 ml, 20-25 kg - 28,5-57 ml, 30-35 kg - 50-100 ml, 40-45 kg - 100-200 ml, 3-4 razy dz.

Macerat lubczykowy – Maceratio Levistici: 2 łyżki suszu zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; wytrawiać 6-8 godz.; przecedzić. Pić jak napar.

Proszek lubczykowy Pulvis Levistici: korzeń, liść lub owoc zmielić w młynku na proszek. Stosować jako przyprawę. Na każdą 1 łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Olej lubczykowy - Oleum Levistici: pół szkl. świeżego surowca zalać 150 ml oleju o temp. 50^o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jako przyprawę, do wcierań leczniczych (przy chorobach układu oddechowego, przeziębieniu, grypie wetrzeć olej w szyję, plecy, brzuch, klatkę piersiową i w stopy), do maseczek olejowych (suchość skóry, w celach odmładzających, przy trądzikach oraz w celu odżywienia skóry i jej zregenerowania), doustnie (2 łyżki 2 razy dz.) przy ostrych zaburzeniach trawiennych oraz przy zaparciach połączonych z bólami i wzdęciami, do lewatyw doodbytniczych przy stanach zapalnych odbytu, esicy, przy owrzodzeniach oraz zaparciach.

Sok świeży lubczykowy - Succus recens Levistici: świeże ziele przepuścić przez sokowirówkę. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Sok można zakonserwować poprzez dodanie alkoholu 40% (100 ml na 100 ml). Uzyskaną masę roślinną nie wyrzucać, lecz zalać wodą przegotowaną (niewielką ilością) i ponownie przepuścić przez sokowirówkę.

Rp.

Korzeń (liść, owoc) lubczyka - 1 łyżkę

Owoc kminku - 1 łyżka

Owoc anyżku - 1 łyżka

Owoc kopru - 1 łyżka

wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć

20-30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ok.

30-50 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki.

Wskazania: zaburzenia trawienia, kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego i trawiennego, skąpomocz, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka, zaparcia.

Lukrecja gładka - Glycyrrhiza glabra (Papilionaceae).

Opis.

Bylina dorastająca do 150 cm wys.; łodyga wniesiona; liście nieparzysto—pierzaste; złożone z 9-7 listków; listki skórzaste, lśniące, ciemnozielone, ostro zakończone, jajowate: kwiaty zebrane w długie grona, liliowe z białymi żagielkami; pręcików 10; słupek 1; owoc - strąk. Roślina uprawiana dla celów farmaceutycznych (leczniczych). Dziko rośnie w Azji Mniejszej i w rejonie Morza Śródziemnego.

Surowiec.

Surowcem jest korzeń - Radix Glycyrrhizae (FP II, III, IV i V) zwany także Radix Liquiritiae; można go kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Ekspresówki są mało wartościowe.

Skład chemiczny.

Surowiec zawiera saponiny trójterpenowe (12-15%), których głównym przedstawicielem jest glicyrryzyna (sole potasowe i wapniowe kw. glicyrryzynowego), izoflawony (liquirytygenina i jej 4'-o-glukozyd liquirytyna, chalkon izoliquirytygeniny i jej 4'-o-glukozyd izoliquirytyna), kumaryny (herniaryna, likumaryna, umbeliferon), fitosterole (stigmasterol i beta-sytosterol), cukrowce (mannitol, glukoza, skrobia, sacharoza), garbniki, tłuszczowce, kwasy (likwirowy, jabłkowy), wit. C, aminokwasy, olejek eteryczny, gorycze, żywice, sole mineralne. Silnie słodki smak nadają surowcowi cukrowce oraz glicyryzyna.

Działanie.

Lukrecja działa silnie wykrztuśnie, moczopędnie, rozkurczowo, przeciwzapalnie, przeciwwrzodowo, zatrzymuje jony Na, powoduje utratę jonów K , podnosi ciśnienie krwi, hamuje syntezę prostaglandyn (np. F₂-alfa), zmniejsza aktywność pepsyny, zwiększa lepkość śluzu żołądkowego i chroni błonę śluzową żołądka oraz dwunastnicy przed urazami i zakażeniami. Pobudza regenerację nabłonka przewodu pokarmowego.

Wskazania: stany zapalne przełyku, żołądka, dwunastnicy i jelit, choroba wrzodowa, kaszel, skurcze jelit, żołądka, dróg oddechowych i przewodów żółciowych, chrypka, katar, zapalenie oskrzeli, płuc, tchawicy i krtani, zaparcia, hiperkalemia.

Przeciwwskazania: hipokalemia, hipernatremia, obrzęki, nadciśnienie, zażywanie naparstnicy (Digoxyn !) i leków moczopędnych powodujących utratę potasu, niewydolność nerek i krążenia, ciąża.

Odwar: 2 łyżki lukrecji zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 30 ml, 30-35 kg - 50 ml, 40-45 kg - 57-60 ml, 50-55 kg - 70 ml, 4 razy dz.

Ekstrakt lukrecjowy - Extractum Glycyrrhizae: 4 łyżki korzenia zalać 100 ml wody; gotować (nie uzupełniać wyparowanej ilości wody !) 10 minut; wywar przecedzić przez sito i odstawić w osobnym garnczku, natomiast pozostałą nam masę korzeni ponownie zalać 50 ml wody i znów gotować, ale 5 minut, po czym wywar przelać przez sito; masę korceni odrzucić zaś otrzymany wtórny (drugi) wywar połączyć z wywarem pierwotnym (pierwszym). Oba gotować z dodatkiem 2 łyżek miodu i 1 łyżki gliceryny przez 5 minut. Tak przyrządzony lek zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki. Jest bardzo wartościowy.

Rp.

Korzeń żywokostu - 1 łyżka

Korzeń lukrecji - 1 łyżka

Korzeń babki - 1 łyżka

Siemię lniane - 1 łyżka

Surowce wymieszać i zalać 150 ml wody; gotować 10 minut, nie uzupełniając wyparowywanej ilości wody; przecedzić przez gęste sito i otrzymany wywar pierwotny odstawić, natomiast masę roślinną ponownie zalać, ale już 100 ml i gotować 10 minut; następnie oba wywary połączyć, dodać do nich 4 łyżki miodu i 2 łyżki cukru oraz gliceryny i gotować jeszcze przez 5 minut. Na końcu dodać nieco soku z cytryny. Lek zażywać 4 razy dz. po 1-2 łyżeczki.

Wskazania: kaszel, nieżyty układu oddechowego, przeziębienie, choroby zakaźne, choroba wrzodowa.

Łopian większy - Arctium lappa (Compositae).

Opis.

Roślina dwu- lub trzyletnia (spotkałem też wieloletnie) dorastająca do 150 cm wys.; łodyga bardzo mocna, wyprostowana, żeberkowana, rozgałęziona, gruba, zwężająca się ku górze; liście duże, sercowatokoliste lub jajowate, spodem kutnerowate, szarobiałe; koszyczki ustawione baldachogroniasto, nagie, duże, kulistawe; okrywa koszyczkowa, dłuższa od kwiatów; człony okrywowe koszyczków szydlaste, zielone, na szczycie haczykowate; kwiaty purpurowe lub liliowo-purpurowe, rurkowate; owoc - niełupki. Kwitnie od czerwca do lipca. Występuje na nieużytkach, na przydrożach, nad brzegami wód, na przychaciach, na rumowiskach; roślina pospolita.

W Polsce rośnie także łopian mniejszy - Arctium minus i łopian pajęczynowaty - Arctium tomentosum, będące także roślinami leczniczymi.

Surowiec.

Będziemy wykorzystywali liść i korzeń łopianu - Radix et Folium Arctii lappae (mini, tomentosi) vel Rad. et Fol. Bardanae. Radix et Succus Bardanae (FP I, II, III, IV) można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (susz - opak. 50g i płyn /Phytopharm/- 100 g). Liście zbiera się przed kwitnięciem rośliny, a korzeń wiosną lub lepiej jesienią. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Surowce zawierają olejek eteryczny (korzenie -0,9-0,18%, liście - 0,03%), garbniki (3-5%), białka (12%), zw. poliacetylenowe - alkineny (tri-dekadien-tetraina, tri-decen-pentaina, tri-deka-tetra-endiina), kw. gamma-guanidyno-masłowy, lakton seskwiterpenowy – arkcyopikryna; lignany, inulina (37-55%), sole mineralne (miedziowe, siarkowe, cynkowe), kw. palmitynowy, kw. stearynowy, kw. cytrynowy, kw. szczawiowy, kw. kawowy, kw. winowy, witaminy, śluzy, goryczki i flawonoidy.

Działanie.

Łopian działa głównie wzmacniająco, moczopędnie, żółciopędnie, napotnie, śluzopędnie, przeciwzapalnie, fungistatycznie, przeciwbakteryjnie; odtruwa organizm, pobudza aktywność trzustkowych enzymów proteolitycznych, zwiększa wytwarzanie i wydzielanie soków żołądkowych i jelitowych; reguluje trawienie, przemianę materii i wypróżnienia.

Wskazania: łojotok, trądziki, dermatoza okołoustna, pryszcze, wypryski, owrzodzenia, łuszczyca, zaburzenia metabolizmu, reumatyzm, łupież, wypadanie włosów, brak przyrostu włosów, brak połysku, rozdwajanie, łamliwość włosów, stany zapalne przewodu pokarmowego, choroby zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, choroby wątroby i trzustki, zaparcia, biegunka, zaburzenia trawienia, po zatruciach.

Napar: 2 łyżki liści lub korzenia zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 9-10 kg - 19-21 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 11-15 kg - 23,5-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 45-50 kg - 96-107 ml,3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka łopianowa - Tinctura Bardanae: pół szkl. korzeni lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg - 2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg ? 7-7,8 ml, 3-4 razy dz.

Intrakt łopianowy - Intractum Bardanae: pół szkl. korzeni lub liści zmielić i zalać 400 ml alkoholu 40% o temp. 70-80° C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Podobnie przyrządza się alkoholaturę zimną ze świeżego korzenia lub liścia.

Uwaga ! Leczenie wewnętrzne należy zawsze skojarzyć z leczeniem zewnętrznym jeśli chodzi o choroby skórne.

Olej łopianowy - Oleum Bardanae: 1 szkl. świeżych lub suchych korzeni, albo też liści zalać 200 ml oleju winogronowego lub oliwy o temp. 50-60° C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1-2 łyżki przy osłabieniu i zaparciach oraz w celu wyregulowania przemiany materii i jako lek żółciopędny. Stosować ponadto do przemywania skóry w celach kosmetycznych, do maseczek olejowych (działających odżywczo, regenerująco, przeciwzapalnie, natłuszczające, wybielające, odkażająco i przeciwzmarszczkowo) oraz do wcierania we włosy suche, zniszczone ondulacją i farbowaniem, przy wypadaniu, łamliwości, rozdwajaniu oraz przy łupieżu suchym.

Używać również do okładów na ropnie, czyraki, rany, oparzenia, odleżyny, rozpadliny skórne, owrzodzenia, odparzenia i inne schorzenia skórne, w tym także u niemowląt.

Przy zaparciach, bolesnych parciach na kał, zapaleniu jelita grubego, odbytu i guzkach krwawniczych – stosować do wlewów doodbytniczych w ilości 100-200 ml o temp. 38^o C; są bardzo skuteczne.

Sok ze świeżego korzenia i (lub) liścia, otrzymany przy pomocy sokowirówki zażywa się 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki. Można go też zakonserwować przy pomocy alkoholu 40% (100 ml na 100 ml).

Ze świeżego korzenie i liścia można przyrządzić macerat i napar (2 łyżki surowca na 1 szkl. wody) i pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml. Masę roślinną należy dwukrotnie przepuścić przez sokowirówkę, za drugim razem po zalaniu niewielka ilością ciepłej przegotowanej wody.

Rp.

Olej łopianowy - 50 ml

Olej dziurawcowy (lub nafta dziurawcowa) - 20 ml

Olej rycynowy - 20 ml

Linomag - płyn lub krem - 30 g

Olej nagietkowy (lub nafta nagietkowa) - 20 ml

Wymieszać. Stosować co przemywania skóry nie znoszącej mydła,

suchej oraz wrażliwej, do leczenia ran, owrzodzeń, odparzeń, łuszczycy, trądzika młodzieńczego, czyraków, ropni, pryszczy ropnych, nadżerek, rozpadlin skórnych, oparzeń i spierzchniętych warg.

Leczy także łupież suchy oraz liczne choroby włosów, zwłaszcza suchych.

Przy zaparciach, guzkach krwawniczych oraz bolesnym parciu na kał zastosować do lewatyw (wówczas nie mogą być wyciągi sporządzone na nafcie, lecz tylko na oliwie).

Rp.

Nalewka łopianowa - 10 ml

Nalewka pokrzywowa - 10 ml

Nalewka skrzypowa - 10 ml

Płyny zmieszać.

Zażywać 3 razy dz. po 5 ml. Preparat wcierać we włosy przed umyciem (na 8 godzin) w celu nadania im połysku, puszystości oraz w celu ich odżywienia i wzmocnienia.

Wskazania: zaburzenia przemiany materii, skąpomocz, choroby skórne.

Rp.

Nalewka łopianowa - 10 ml

Nalewka tatarakowa - 10 ml

Nalewka z arniki - 10 ml

Nalewka nagietkowa - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Płyny zmieszać.

Zażywać 3 razy dz. po 5 ml. Schorzałe miejsca przemywać 2-3 razy dz. Do płukania włosów używać rozcieńczony preparat: 1 łyżka leku na 500 ml wody.

Wskazania: trądzik młodzieńczy i różowaty, łuszczyca, owrzodzenia, pryszcze w czasie miesiączki, wypryski; bóle brzucha, zaburzenia metaboliczne i trawienne, brak łaknienia, skurcze jelit i żołądka, zaburzenia w wydzielaniu żółci, zaburzenia sercowe.

Rp.

Napar łopianowy - 100 ml

Jajko surowe - 1 szt.

Napar tatarakowy - 100 ml

Składniki wymieszać (jajko rozbić w chłodnym naparze). Włosy zwilżyć obficie płynem, przykryć folią na 3 godz.; następnie włosy umyć i wypłukać starannie w naparze pokrzywowym.

Wskazania: wypadanie włosów, zniszczone włosy zabiegami fryzjerskimi.

Rp.

Korzeń (liść) łopianu - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele mniszka - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 łyżki

Składniki wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar z łopianu. Wskazania: zaburzenia przemiany materii, choroby skórne, zakaźne, wątroby, trzustki, żołądka i pęcherzyka żółciowego, nieżyt jelit, zaparcia, zaburzenia trawienne, skąpomocz, kamica moczowa, zapalenie przydatków, osłabienie, po zatruciach.

Rp.

Korzeń łopianu - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Zmieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.

Wskazania: skąpomocz, stany zakażeniowe i zapalne układu moczowego, kamica moczowa, po zatruciach, choroby skórne, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby zakaźne, wątroby, trzustki, śledziony, pęcherzyka żółciowego i żołądka, nieżyt jelit, zaparcia, zaburzenia przemiany materii, choroby oczu.

Rp.

Korzeń łopianu - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Liść rozmarynu - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Liść mięty - 1 łyżka

Wymieszać.

Przyrządzić jak wyżej.

Pić 3 razy dz. po 100 ml.

Wskazania: skąpomocz, obrzęki, dna, reumatyzm, kamica moczowa, skąpe i bolesne krwawienia miesiączkowe, niewydolność wątroby, żółtaczka, bóle wątroby i pęcherzyka żółciowego, zastoje i brak żółci, kamica żółciowa, choroby trzustki, skurcze mięśni gładkich, bóle brzucha, choroby zakaźne i skórne, przeziębienie, zaparcia, ostre zaburzenia trawienne.

Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum (Labiatae).

Opis.

Krzewinka płożąca się po ziemi, gęsto ulistniona; liście równo-wąskolancetowate, najczęściej nagie; kwiatostan główkowaty; kielich od spodu silnie owłosiony, dwuwargowy; korona - różowofioletowa; pręcików 4, dwusilnych.

Kwitnie od maja do jesieni. Rośnie w lasach i borach sosnowych, niekiedy na ich skrajach. Lubi gleby suche, piaszczyste, kamieniste; siedlisko dobrze nasłonecznione. Cała roślina pachnie tymiankiem.

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym jest ziele macierzanki -Herba Serpylli (Thymi serpylli), które jest w sprzedaży w sklepach zielarskich (opak. 25 i 50 g).

Ziele zbiera się przed, w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Herba Serpylli zawiera ok. 0,2-0,6% olejku eterycznego, gorycz - serpyllinę, flawonoidy, garbniki - ok. 5%, kwasy organiczne (chinowy, kawowy, chlorogenowy), witaminy (np. C). Wśród flawonoidów możemy znaleźć luteolinę, diosmetynę, apigeninę i skutelareinę; mają one budowę glikozydów.

Olejek macierzankowy składa się głównie z cymenu, tymolu, cytrylu i karwakrolu.

Działanie.

Macierzanka działa wykrztuśnie, odkażająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, wiatropędnie, słabo moczopędnie; zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, pobudza łaknienie i poprawia trawienie; działa ponadto rozkurczowo i rozgrzewające; upłynnia zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę śluzową.

Wskazania: chore zatoki, schorzenia układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, biegunka, zaburzenia trawienia, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, skąpomocz, nieżyt żołądka i jelit, dychawica oskrzelowa (nalewka), osłabienie.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące 3-4-5 kg -5-6 ml, 6-7 kg - 7-9 ml, 8-9 kg - 10-12 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 15-21 ml, 20-25 kg - 28,5-35,7 ml, 30-35 kg - 42,8-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 50-55 kg - 71-78,5 ml 3-4 razy dz. lub częściej. Dawkę można zwiększyć o 50-100%.

Nalewka macierzankowa - Tinctura Serpylli: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml.

Alkoholmel Serpylli: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu i sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Majeranek ogrodowy - Majorana hortensis sive Origanum majorana (Labiatae).

Opis.

Krzewinka dorastająca do 50 cm wys.; pędy szaro owłosione; kwiaty okółkowe skupione w rodzaj szczytowych kłoskowatych główek; koronę drobna, wargowa, biała lub liliowa. Roślina uprawiana. Kwitnie od lipca do sierpnia. Majeranek wysiewa się w kwietniu (I połowa) do gruntu techniką rzędową. Lubi gleby wilgotne, humusowe, liściaste, o pH 5-5,5 lub 6. Jesienią po zebraniu plonów rozrzucamy obornik i oramy (przekopujemy). Rzędy powinny być od siebie oddalone o 20-25 cm. Zbiór przeprowadza się w czasie kwitnienia rośliny.

Rośliny uprawiane w miejscach nasłonecznionych są wartościowsze od roślin rosnących w cieniu.

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Majoranae, które można kupić w sklepach zielarskich i spożywczych.

Skład chemiczny.

W zielu znajduje się pięknie pachnący olejek eteryczny w ilości 0,7-3%, którego głównym składnikiem jest terpinen, terpineol (alfa i beta) oraz octan linalilu. Ponadto ziele zawiera garbniki - ok. 10%, witaminy (C, B, K, E, A), sole mineralne (tlenek wapnia - 30,5g/kg, potas - 16,1g/kg, sód - 0,62g/kg, pięciotlenek fosforu - 6,4g/kg, żelazo - 200 mg/kg, mangan - 110mg/kg, cynk - 10 mg/kg, miedź - 16,5mg/kg, molibden - 1,94 mg/kg), substancje goryczkowe, fitosterole, pektyny, cukrowce, kwasy organiczne, flawonoidy (diosmetynę, apigeninę). Nośnikiem aromatu jest uwodniony cis-sabinen (dwupierścieniowy terpen z grupy tujanu; tujany to węglowodory).

Działanie.

Majeranek działa rozgrzewająco, rozkurczowo, odkażająco, przeciwzapalnie, mlekopędnie, lekko przeciwbólowo, lekko uspokajająco, żółciopędnie, wykrztuśnie, moczopędnie, wiatropędnie; upłynnia zalegającą wydzielinę śluzową w drogach oddechowych i ułatwia jej wydalenie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, a przez to polepsza trawienie i ułatwia przyswojenie mleczka pokarmowego, przywraca prawidłową perystaltykę jelit, znosi nadmierną fermentację jelitową, reguluje wypróżnienia.

Wskazania: wszelkiego rodzaju zaburzenia trawienne i dolegliwości przewodu pokarmowego (wzdęcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, uczucie pełności w brzuchu, nudności, bóle brzucha, wymioty, biegunka, niestrawność, odbijanie, przejedzenie, sprue, skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego, zaparcia), brak apetytu, obfity i (lub) tłusty posiłek, nieprzyjemny zapach z ust wydobywający się w rzeczywistości z jelit, laktacja, nieżyty układu oddechowego, kaszel, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne (uregulowanie trawienia ma duże znaczenie w leczeniu schorzeń dermatologicznych, podobnie jak i przemiany materii czy odtrucie organizmu), kamica moczowa i żółciowa, skąpomocz, choroby wątroby i trzustki.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. pc 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31-42,8 ml, 16-20 kg - 45-57 ml, 21-25 kg - 60-71 ml, 26-30 kg - 74-85,7 ml, 31-35 kg - 88,5-100 ml, 36-40 kg - 102,0-114 ml, 41-45 kg - 117-128,5 ml, 3-4 razy dziennie lub częściej.

Nalewka majerankowa (majerankówka) - Tinctura Majoranae: pół szkl. zioła zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni: przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml. Nalewką przemywać: owrzodzenia, czyraki, pryszcze, nadżerki, zmiany sączące, opryszczki, wypryski, odparzenia, oparzenia, rany i skórę łojotokową.

Olej majerankowy - Oleum Majoranae: pół szkl. ziela zalać 150 ml oleju o temp. 50-60^o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1-2 łyżki przy niedostatecznym wydzielaniu żółci, kamicy żółciowej, zastojach żółci, wzdęciach, w celu pobudzenia apetytu i trawienia oraz przy zaparciach (2-3 łyżki); do oczyszczania skóry suchej, wrażliwej, ze stanami zapalnymi, nie znoszącej toników i mydła, przy trądziku młodzieńczym, licznych wągrach i bladej cerze; do okładów na wyżej wymienione schorzenia skórne; do wcierań wzmacniających, inhalacyjnych, rozgrzewających i przeciwbólowych oraz uspokajających i nasennych (całe ciało łącznie ze stopami natrzeć olejem majerankowym, ważne jest natarcie szyi, zwłaszcza przy przeziębieniu i grypie); do lewatyw (100-200 ml oleju o temp. 38^o C) przy niestrawnościach, stanach zapalnych jelita grubego (dolnej okrężnicy i esicy), bańki odbytowej oraz odbytu, przy zaparciach, bolesnym i nieprzyjemnym parciu na kał, przy ostrej drażniącej biegunce oraz hemoroidach. Ponadto olej majerankowy jest oczywiście wygodną i wspaniałą przyprawą.

Rp.

Olej majerankowy - 50 ml

Olej anyżowy (biedrzeńcowy) - 20 ml

Olej tymiankowy - 20 ml

Olej miętowy - 10 ml

Wymieszać. Stosować do wcierań ihalacyjnych, rozgrzewających,

przeciwbólowych, wzmacniających, uspokajających i ułatwiających

zaśnięcie. Nacierać całe ciało rano i wieczorem po czym położyć

się do łóżka i dobrze wygrzać. Wypić jednocześnie następującą

mieszankę ziołową:

Rp.

Ziele majeranku - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka (lub krwawnika)

Ziele tymianku, lebiodki lub macierzanki - 1 łyżka

Owoc anyżku, kopru lub kolendry - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka (lub bzu czarnego)

Wymieszać.

2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawki - patrz napar majerankowy.

W razie gorączki zażyć odpowiedni lek, np. salicylany, benzydamina, ibuprofen.

Wskazania (do powyższej kuracji): przeziębienie, zmarznięcie, katar, kaszel, choroby zakaźne podobnie objawiająca się (nieżyty układu oddechowego).

Rp.

Ziele majeranku - 1 łyżka

Ziele mięty - 1 łyżka

Wymieszać.

Przyrządzić i stosować jak napar majerankowy.

Wskazania: bóle brzucha, zaburzenia trawienia, bóle wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz trzustki, zaparcia, skurcze jelit, obfity i (lub) tłusty posiłek.

Malina właściwa - Rubus idaeus (Rosaceae).

Opis.

Krzew do 3 m wys.; pędy w dole kolczaste; liście 5-7-listkowe; kwiaty w baldachogronach lub w gronach; kielich 5-działkowy; korona złożona z pięciu drobnych białych lub różowawych płatków; owoc - soczyste pestkowce zebrane w owoc zbiorowy. Kwitnie w maju i w czerwcu.

Malina to roślina pospolita w całym kraju.

Rośnie w lasach, w zaroślach i na ich skrajach. Uprawiana (odmiany).

Surowiec.

Surowcem jest liść i owoc, rzadziej pędy szczytowe - Folium, Fructus et Frondes Rubi idaei, FP I, II, III, IV i V. Owoce zbiera się tylko dojrzałe i zużywa świeże lub poddaje suszeniu w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-80^o C. Liście i pędy szczytowe zbiera się przed kwitnieniem lub w czasie kwitnięcia rośliny i suszy w temp. 25-50^o C.

Owoce i liście maliny suszone - sprzedawane są w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g).

Skład chemiczny.

Liście i gałązki zawierają ok. 4% garbników, kwasy organiczne (askorbinowy, cytrynowy, salicylowy, szczawiowy, winowy), flawonoidy, karoten, śluzy (małe ilości), żywice.

Owoce posiadają 24 mg wit. C w 100 g, 130 mg wit. A, 60 mg wit.P, 20 ug wit. B1, 70 ug wit. B2, 300 ug wit.PP, 1,21% pektynianu wapnia, 6,21% cukru, 2,02% kwasu jabłkowego oraz kwas cytrynowy, salicylowy, mrówkowy, sole mineralne (dużo żelaza, fosforu i miedzi), glikozydy antocyjanowe (także w liściach i pędach), np. cyjanidyna, beta-sterol, alkohole (izo-amylowy, fenyloetylowy).

Działanie.

Liście i pędy działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwbiegunkowo i słabo żółciopędnie.

Owoce natomiast działają wykrztuśnie, wzmacniająco, napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnie, oczyszczająco, przeciwmiażdżycowo.

Wskazania: przeziębienie, gorączka, choroby zakaźne, zaburzenia trawienne, skąpomocz, biegunka, nieżyt żołądka i jelit.

Napar: 2 łyżki liści lub pędów, albo 3 łyżki owoców zalać 2 szkl. wrzącej wody: odstawić na 20 minut; przecedzić; napar z owoców osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2 łyżeczki lub 1 łyżka; dzieci 100-150 ml kilka razy dz.

Nalewka malinowa - Tinctura Rubi idaei: pół szkl. liści lub szkl. owoców zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Nalewkę na owocach zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml (można ją zmieszać z miodem uzyskując alkoholmel działający wybitnie wzmacniająco i wykrztuśnie).

Nalewkę na liściach stosować zewnętrznie do przemywań skóry łojotokowej, z pryszczami, wągrami (doskonale oczyszcza pory), oraz opryszczki, okolic ran, oparzeń, owrzodzeń, ropni i mokrych wyprysków. Można ją także zażywać po 10 ml w 50 ml wody przy bólach brzucha oraz złym trawieniu.

Rp.

Liść i (lub) owoc maliny - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Kwiat wrzosu - 1 łyżka

Wymieszać.

Przyrządzić napar z 2 łyżek mieszanki na 2 szkl. wrzątku. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml; można podawać niemowlętom.

Wskazania: zaburzenia trawienia, przeziębienie, gorączka, choroby zakaźne, kaszel, chrypka, katar, zapalenie gardła i oskrzeli, biegunka, niestrawność.

Malwa czarna - Althaea rosea (Malvaceae).

Opis.

Bylina dorastająca do 3 m wys.; liście odziomkowe duże, o długich ogonkach, okrągławe, jasnozielone, lekko pomarszczone; liście łodygowe mniejsze; łodyga i liście pokryte włoskami; z kątów liści wyrastają kwiaty pojedyncze lub po 2-4; korona ciemnofioletowa, czarna, ciemnoniebieska, rzadziej brązowawa; owoc - rozłupnia. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina uprawiana.

Surowiec.

Surowcem jest kwiat z kielichem - Flos Malvae arboreae cum calicibus i kwiat bez kielicha - Flos Malvae arboreae sine calicibus (FP V). Oba surowce dostępne w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 10, 20, 25, 50 g). Kwiaty zbiera się w I fazie rozkwitu i suszy w ciemnym miejscu w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Kwiaty zawierają związki śluzowe (około 10%), garbniki taninowe, aktywne fizjologicznie barwniki antocyjanowe (frakcja alteinowa = malvinowa – ok. 9%, a w niej pochodne delfinidyny), pektyny, pochodne katechiny, fitohormony i żywice.

Skład do końca nie poznany.

Działanie.

Kwiat działa osłaniająco (powlekająco), przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie, lekko antyseptycznie; pobudza krwawienia miesiączkowe, a jednocześnie je reguluje, wpływa na czynność jajników i innych gruczołów dokrewnych. Mavina kurczy macicę.

Wskazania: stany zapalne przydatków, nieregularne i skąpe krwawienia miesiączkowe, upławy, kaszel, zapalenie gardła, chrypka, nieżyt żołądka i jelit, zaparcie, biegunka, zaburzenia hormonalne, zażywanie leków, które uszkadzają lub mogą uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa; stany zapalne krtani i przełyku.

Zewnętrznie (okłady): stany zapalne powiek i gałki ocznej.

Napar: 2-3 łyżki kwiatów zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta - 1-2 łyżki, 3-4 razy dz.; dzieci do 3 r. ż. - 30-40 ml, do 8 r. ż, - 50-60 ml, starsze jak dorośli. Podawać z miodem.

Rp.

Kwiat malwy - 2 łyżki

Ziele glistnika - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla – 1 łyżka

Surowce wymieszać. Zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min.; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml.

Wskazania: zaburzenia hormonalne, zapalenie jajników i jajowodów, skurcze jelit, żołądka i dróg żółciowych, nieregularne, skąpe i bolesne krwawienie miesiączkowe, upławy (+1 łyżka pokrzywy), stany lękowe i nerwicowe w okresie po- i przekwitania oraz miesiączki, bóle brzucha w czasie menstruacji, wzdęcia, zaparcia, choroba wrzodowa, bóle wątroby i trzustki, bezsenność, utrudnione oddychanie, wole, zaburzenia przemiany materii.

Marchew siewna (ogrodowa) - Daucus carota (Umbelliferae).

Opis.

Roślina dwuletnia dorastająca do 1 m wys.; korzeń gruby, żółty lub pomarańczowy; liście owłosione, podłużne, dwu-trzy-krotnie pierzaste; kwiaty zebrane w złożony baldach; kielich 5-ząbkowy; korona biała, pięciopłatkowa; owoc - rozłupnie. Kwitnie od lipca do sierpnia. Roślina uprawiana.

Na łąkach i wzgórzach spotkać można marchew zwyczajną dziką o białym lub żółtym korzeniu, którą można używać de celów leczniczych zamiast marchwi ogrodowej. Jej cechy charakterystyczne to: łodyga szorstko owłosiona; liście dolne wyraźnie ogonkowe, natomiast górne osadzone na łodyżce przy pomory pochewki, owłosione, dwu-trzykrotnie pierzastosieczne, o odcinkach równowąskich, włoskowato zakończonych; kwiaty brzeżne białe, kwiat środkowy w baldaszku purpurowy; baldachy osadzone jakby w ptasich gniazdkach, u spodu mają rozetkę liści; baldaszki z pokrywami 3-wrębnymi; owoce serduszkowate do 0,5 cm dł. pokryte kolcami.

Surowiec.

Będziemy wykorzystywali liście (tak często wyrzucane), korzenie i owoce - Folium, Radix et Fructus Dauci carotae. Liście zbiera się podczas wykopywania korzeni, owoce - w I fazie dojrzałości. Z marchwi dzikiej liście zbiera się w czasie kwitnienia rośliny. Wartościowy też jest baldach (kwiat) w I fazie rozkwitu - Umbella Dauci. Surowce suszy się w temp. do 40^o C.

Do celów leczniczych można użyć nasiona marchwi siewnej sprzedawane w sklepach ogrodniczych.

Skład chemiczny.

Liście zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, furanokumaryny, sole mineralne i witaminy, saponiny, alkaloidy.

Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny, oksykumarynę, umbeliferon i flawonoidy.

Korzenie natomiast posiadają wapń - 39 mg/100 g, fosfor - 37 mg, chlorek sodowy - 59 mg, potas - 87 mg, żelazo - 0,8 mg, jod - 38 ug/kg, cynk -1,1 mg/kg, mangan - 5 mg/kg, karoten - 1-2,5 mg/100 g (dla porównania przypominam, że glistnik zawiera 15 mg karotenu), tokoferol - 0,21%mg, tiaminę - 0,050 mg, ryboflawinę - 0,10 mg, niacynę - 1,50 mg, W. pantotenowy - 0,21 mg, pirydoksynę - 0,19 mg, biotynę - 2,5 ug, kw. askorbinowy - 8 mg, rutynę - 10 j. B.-C., fitochinon - 0,003 mg, kw. foliowy - 0,1 mg/100 g, węglowodany - do 7%, fosfatydy, kumaryny, kwasy organiczne, saponiny, olejek eteryczny i in.

Działanie.

Liście, kwiaty i owoce działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, rozkurczowo, rozgrzewająco, napotnie, silnie moczopędnie, przeciwobrzękowo fotouczulająco, żółciopędnie, wiatropędnie i pobudzająco na system trawienny. Herbatka z suszonej naci leczy ponoć żylaki odbytu (lewatywy i jednoczesne picie naparu). Nalewka z ziela marchwi dzikiej i z naci – przeciwtrądzikowo i rozjaśniająco, przeciwplamiczo, przeciwwągrowo.

Wskazania: przeziębienie, nieżyty układu oddechowego, suchy kaszel, zmarznięcie, skąpomocz, kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego i trawiennego, zaburzenia trawienia, osłabienie, biegunka, zaparcia, laktacja (działanie mlekopędne), skąpe miesiączkowanie, choroby skórne.

Napar: 3 łyżki kwiatów lub 2 łyżki owoców, albo liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci zależnie od wieku: do 3 r. ż. - 16-25 ml, do 6 r. ż. - 33-40 ml, do 10 r. ż - 58-80 ml, do 15 r. ż - 90-125 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka marchwiowa – Tinctura Dauci: pół szkl. świeżego lub suchego ziela marchwi dzikiej lub naci zalać 200 ml wódki; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Do 100 ml nalewki marchwiowej dolać 100 ml spirytusu kamforowego. Skórę łojotokową, trądzikową i z wągrami przemywać 3 razy dz.

Marchew jako przystawka.

Składniki:

- 1 kg marchwi

- tłuszcz - 3 dkg

- mąka

- sól, pieprz, koperek

Marchewki oskrobać, opłukać, pokroić w plasterki lub zetrzeć na tarce w paski; włożyć do rondla, dodać wody i dusić do miękkości. W połowie gotowania osolić, osłodzić do smaku. Gdy marchewka miękka posypać mąką, zagotować; następnie włożyć masło surowe i posiekany koperek i dalej już nie gotować. Podawać do ziemniaczków, mięsa lub samą z grzankami z bułki.

Zupa marchewkowa stosowana przy biegunkach, niestrawności oraz nieżytach jelit i żołądka.

Składniki:

- 1 kg marchwi

- 1 l wody

- sól

Marchewki oskrobać, opłukać i zetrzeć na tarce drobnej, w paski lub pokrajać w plasterki. Pokrojoną (utartą) marchew zalać wodą i gotować pod przykryciem 60 minut. Oddzielić marchew od wywaru, rozgnieść lub przemielić przez maszynkę. Przetartą marchewkę połączyć z wywarem w którym się gotowała. Przelać do czystych butelek i przechowywać w lodówce. Przed podaniem przygrzać. Można podawać niemowlętom.

Zupka mleczno-marchewkowa.

Składniki:

- zupka marchewkowa (przygotować jak wyżej) - 200 ml

- mleko w proszku - 6 łyżek

Mleko w proszku rozprowadzić stopniowo letnią zupką marchewkową na jednolitą papkę, połączyć z pozostałą częścią zupy marchwiowej i gotować 3 minuty. Można podawać niemowlętom.

Sok marchewkowy – Succus racens Dauci.

Przynajmniej 1 kg marchwi oskrobać, umyć i przepuścić przez sokowirówkę. Otrzymany sok pić 3-4 razy dz. po 50 ml. Dzieciom, które niechętnie jedzą jarzyny podaje się sam sok marchewkowy z mlekiem osłodzony miodem (100 ml soku + 100 ml mleka + 2-3 łyżki miodu). Sok marchewkowy i cytrynowy polecam pić przy wszystkich chorobach skórnych i zakaźnych. Odrzuconą przez sokowirówkę masę marchewkową nie wyrzucać lecz wymieszać z sokiem cytrynowym oraz cukrem, załadować do wyparzonych słoiczków, można dodać tarte jabłka, po czym poddać pasteryzacji w wodzie o temp. 80^o C przez 20 minut.

Stosować też przy rekonwalescencji z następującą mieszanką ziołową:

Rp.

Ziele mniszka - 1 łyżka

Korzeń łopianu - 1 łyżka

Ziele pokrzywy - 1 łyżka

Ziele lub owoc wiesiołka dwuletniego lub dziwnego - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Nasienie kozieradki - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić napar z 2 łyżek mieszanki na 1 szkl.

wrzątku. Pić 2 razy dz. po 100-200 ml.

Mącznica lekarska - Arctostaphylos uva-ursi (mącznica niedźwiedzie uszko); (Ericacaae).

Opis.

Krzewinka o leżących gałązkach dorastających do 1 m dł.; liście zimotrwałe, podługowate, całobrzegie; kwiatostany groniaste, zwisłe; kielich pięciodziałkowy; korona biała lub różowawa, wewnątrz owłosiona, zrosłopłatkowa, dzbaneczkowata, pięcioząbkowa; pręcików 10; słupek 1; owoc - jagoda barwy czerwonej o miąższu białawym, mączystym.

Występuje w północnej części niżu, w południowej części - rzadko spotykana; rośnie pospolicie na Podkarpaciu, w Bieszczadach. Rośnie w lasach widnych i na ich skrajach; lubi gleby zbielicowane, piaszczyste, o różnej wilgotności.

Roślina pod ochroną !.

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym jest liść - Folium Uvae-ursi, który można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g), FP I, II, III, IV i V. Liście zbierane są od czerwca do września i suszone w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Surowiec zawiera glikozydy fenolowe (arbutynę i metyloarbutynę) - 5-7%, pirozyd, kawoiloarbutynę, hydrochinon czysty - ok. 1%, salidrozyd, gencjobiozyd 4-hydroksyfenylu, flawonoidy (hiperozyd, izokwercetyna, mirycetyna), kwasy polifenolowe (galusowy, chinowy, elagowy), kw. ursolowy będący zw. trójterpenowym, garbniki pirogalowe i elagowe - 10%, uvaol.

Arbutyna - beta-glukozyd hydrochinonu. Hydrochinon znajdujący się w tym gllkozydzie fenolowym łączy się z kwasem glukuronowym; w moczu alkalicznym, od hydrochinonu odłącza się glukoza i kw. glukuronowy. Dopiero tak uwolniony hydrochinon wykazuje silne działanie bakteriobójcze i przeciwwirusowe (odkażające drogi moczowe). Ważne jest aby podczas doustnego stosowania liści brusznicy, mącznicy, kwiatu wrzosu czy ziela bagna zwyczajnego pić sole alkalizujące mocz, np. Sal Vichy dostępna w aptekach.

Działanie.

Substancje zawarte w mącznicy działają odkażająco, moczopędnie, przeciwkrwotocznie (kw. elagowy i galusowy), odtruwająco, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, żółciopędnie (flawonoidy, fenole), przeciwbiegunkowo i przeciwkamiczo. Mącznica zwiększa wydalanie z organizmu jonów sodowych i chlorkowych.

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe dróg moczowych i nerek, krwiomocz, polucje, nasieniotok, moczenie nocne, skąpomocz, hipernatremia i hiperchloremia.

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 8-10 kg - 11-14 ml, 11-15 kg - 15,7-21 ml, 20-25 kg - 28,5-35,7 ml, 30-35 kg - 42,8-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 50-55 kg - 71-78,5 ml 4 razy dz.

Rp.

Liść mącznicy - 1 łyżka

Korzeń goryczki - 1 łyżka

Wymieszać i zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2 razy dz. po 100 ml.

Wskazania: polucje, nasieniotok, moczenie nocne, brak apetytu, niedostateczna wydzielanie soków trawiennych, zaburzenia trawienne, osłabienie.

Polucje - samoistne wytryski nasienia podczas snu w okresie pokwitania (nie u wszystkich chłopców występują). Polucje (zmazy nocne) występują także u wielu dorosłych mężczyzn. Jest to zjawisko normalne spowodowane wstrzemięźliwością seksualna, jednakże kłopotliwe, podobnie jak nasieniotok.

Nasieniotok - wyciek nasienia z cewki moczowej bez pobudzenia płciowego, najczęściej przy oddawaniu kału i moczu.

Przy moczeniu nocnym należy także zażywać wit. B₁.

Melisa lekarska - Melissae officinalis (Labiatae).

Opis.

Roślina wieloletnia do 1 m wys., o silnej cytrynowej woni; łodyga podobnie jak liście krótko, szaro owłosione; liście ogonkowe sercowato-jajowate, brzegiem karbowano-ząbkowane; kwiaty w niby-okółkach; kielich o ząbkach wargi górnej bardzo krótkich, dolnych - dłuższych, szydlasto zakończonych; korona różowa lub biała; owoc - rozłupnia. Kwitnie od lipca do sierpnia. Roślina uprawiana. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego.

Surowiec.

W celach leczniczych (farmaceutycznych) zbierane są z upraw liście lub ziele - Folium vel Herba Melissae, FP I, II, III, IV i V. Surowiec ten kupić można w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 25 i 50 g). Ekspresówki są mało wartościowe. Dostępny jest także intrakt melisowy – Intractum Melissae (Phytopharm Klęka) – fl. 45 i 100 g – 5 ml 2-4 razy dz. w 100 ml wody.

Skład chemiczny.

Liście zawierają olejek eteryczny – Oleum Melissae w ilości około 0,1-0,3%, a w nim cytral (30%), cytronelol (do 5%), geraniol, linalol, mircen i alkohole aromatyczne. Ponadto surowiec zawiera wit.C - ok. 100 mg/100 g, garbniki - do 5%, kwasy (kawowy, ursolowy rozmarynowy, oleanolowy), śluzy - ślady, gorycze, flawonoidy i sole mineralne.

Działanie.

Melisa działa uspokajająco, lekko nasennie (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób starszych), przeciwwirusowo (niszczy Herpes simplex, czyli wirusa opryszczki), ściągające, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, nasercowo, żółciopędnie, wiatropędnie, przeciwwymiotnie, napotnie, przeciwskurczowo, moczopędnie, lekko przeciwbólowo, wykrztuśnie; zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, pobudza trawienie, ułatwia przyswojenie mleczka pokarmowego, hamuje zaburzenia trawienne, reguluje wypróżniania, likwiduje stan przedmiesiączkowy (zwłaszcza w połączeniu z glistnikiem i jemiołą oraz wiesiołkiem dziwnym lub dwuletnim), znosi bolesne miesiączkowanie (+ glistnik), ułatwia przejście przez trudny okres po- i przekwitania.

Wskazania: bezsenność, zdenerwowanie, lęk, wewnętrzny niepokój, stres, skłonność do płaczu, choroby zakaźne, przeziębienie, zaparcia, biegunka, skąpomocz, wzdęcia, bóle brzucha, nieżyt żołądka i jelit, choroby skórne, kamica moczowa i żółciowa, bóle wątroby, niedostateczne - wydzielanie żółci oraz fermentów żołądkowych i trzustkowych, nerwice wegetatywne (warto wówczas dodać do melisy walerianę, serdecznik, jemiołę i (lub) glistnik), brak łaknienia, wymioty (także u ciężarnych; w tym przypadku do melisy można dodać majeranek, miętę i (lub) szałwię), nerwobóle (+ owoc lub (i) kora bzu czarnego), bóle stawowe (+ topola + wierzba + wiązówka), mięśniobóle (+ glistnik + wiązówka), wadliwa przemiana materii (+ korzeń (ziele) mniszka + ziele skrzypu + kłącze perzu + korzeń łopianu + morszczyn), kaszel, stany zakażeniowe i zapalne układu oddechowego, choroby alergiczne.

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut. przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz. lub częściej; dzieci ważące 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4 razy dz. lub częściej.

Nalewka melisowa - Tinctura Melissae: pół szkl. suchych liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 (max 15) ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1,4-2 ml, 20-25 kg - 2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 3-4 razy dziennie.

Rp.

Liść melisy - 1 łyżka

Kwiat rumianku lub krwawnika - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić jak napar melisowy.

Wskazania: zaburzenia trawienia, bezsenność (w tym także u niemowląt), przeziębienie.

Rp.

Liść melisy - 1 łyżka

Ziele lebiodki - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 łyżki

Kwiat lawendy - 2 łyżki

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i stosować jak wyżej.

Wskazania: wyczerpanie nerwowe, stres, lęki, bezsenność, zaburzenia trawienne, stany zapalne przewodu pokarmowego i układ oddechowego, przeziębienie, choroby alergiczne, biegunka.

Rp.

Liść melisy - 1 łyżka

Kwiat (liść) i (lub) owoc głogu - po 1 łyżce

Ziele (kwiat) jasnoty - 1 łyżka

Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka

Owoc anyżku - 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Owoc dzikiej róży - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak napar z melisy.

Wskazania; przeziębienie, nieżyty jelit, żołądka i układu oddechowego, podniecenie nerwowe, bezsenność, lęk, wewnętrzny niepokój, zaburzenia okresu po- i przekwitania, zaburzenia trawienne, choroby zakaźne.

Rp.

Nalewka melisowa - 10 ml

Nalewka z liści lub kory orzecha włoskiego - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka jemiołowa - 10 ml

Nalewka szałwiowa - 10 ml

Zmieszać. Opryszczkę przemywać preparatem 4-6 razy dz. Jednocześnie pić napar z melisy i stosować okłady z tego naparu na chore miejsce. Leczy także liszaje, liszajce, pryszcze różnego pochodzenia i owrzodzenia oraz sączące wypryski.

Rp.

Liść melisy - 1 łyżka

Liść orzecha włoskiego - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kora dębowa - 1 łyżka

Kora wierzbowa - 1 łyżka

Liść szałwi - 1 łyżka

Powyższa ziółka zalać 4 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30

minut; przecedzić. Stosować do nasiadówek (30 minutowych) lub

do przepłukiwania pochwy przy: opryszczce narządów płciowych,

stanach ropnych i zakażeniowych oraz zapalnych, świądzie, upławach i nadżerkach. Jednocześnie pić wywar z tej mieszanki w ilości 100 ml 2 razy dz.

Rp.

Liść melisy - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 duże szczypty

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Ziele świetlika - 1 łyżka

Ziele krwawnika - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Powyższe surowce zalać 6 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 min.; przecedzić. Stosować doustnie (2 razy dz. po 100 ml) i do nasiadówek lub przepłukiwania pochwy przy wyżej wymienionych schorzeniach kobiecych.

Opryszczkę w jamie ustnej i na wargach pędzlować następującym płynem:

Rp.

Nalewka melisowa - 10 ml

Kwas taninowy czyli Tanninum (proszek dostępny w aptekach bez

recepty na wagę; lub nalewka galasowa) - 1 łyżka płaska

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka szałwiowa - 10 ml

Składniki wymieszać. Płynem pędzlować opryszczkę co 4-6 godzin.

Zanim ją jednak zapędzlujemy należy na chore miejsce zrobić okład z roztworu Chinoxysolu (1 tabl. na 50 ml wody przegotowanej) trwający 5 minut, a w przypadku jamy ustnej lub narządów płciowych - zastosować płukankę chinoksyzolową (1 tabl. na 150-200 ml wody).

Powyższy płyn działa silnie przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczo, przeciwzapalnie, pierwotniakobójczo oraz ściągająco. Leczy także afty, pleśniawki, nadżerki, owrzodzenia, zajady (jednocześnie zażywać wszystkie witaminy!).

W przypadku opryszczki oka stosować okłady na oczy z mocnego naparu melisowego lub następującej mieszanki:

Rp.

Liść melisy - 1 łyżka

Ziele świetlika - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 spore szczypty

Wymieszać. Zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20 minut; przecedzić.

Okład powinien trwać 20-30 minut, przy czym co 10 min. należy

go wymieniać na nowy. Leczy także stany ropne i zapalne powiek

oraz gałki ocznej.

Przy opryszczkach (jakichkolwiek) proponuję pić następujące wyciągi ziołowe:

Rp.

Liść melisy - 2 łyżki

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Ziele lub owoc wiesiołka dziwnego lub dwuletniego - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 spore szczypty

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml.

Rp.

Liść melisy - 2 łyżki

Kwiat arniki - 1 łyżka

Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Liść ruty - 1 łyżka

Liść orzecha włoskiego - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Ziele krwawnika - 1 łyżka

Ziele piołunu - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 szczypty

Liść babki - 1 łyżka

Przyrządzić i pić jak wyżej. Obie mieszanki stosować na zmianę.

Mięta - Mentha (Labiatae).

Opis.

1. Mięta pieprzowa - Mentha piperita - bylina dorastająca do 90 cm wys., o miłym miętowym, ostrym zapachu i smaku; łodyga podnosząca się, ciemno-purpurowa; ulistnienie równoległe; liście jajowato-podługowate, brzegiem nierówno, ostro piłkowane; kwiaty zebrane w gęsty niby-kłos; kielich rurkowato-dzwonkowaty, o 5 ząbkach; korona z rurką ukrytą w kielichu, podzielona na 4-5 łatek, bez wyraźnych warg; pręcików 4; słupek 1; kwiaty liliowe. Roślina uprawiana dla celów farmaceutycznych i leczniczych.

2. Mięta polej - Mentha pulegium - bylinę, do 30 cm wys.; łodyga u nasady pełzająca, wyżej wzniesiona; liście eliptyczne lub odwrotnie jajowate, brzegiem drobno piłkowane; kwiaty wyrastające z kątów liści mają postać nibykłosów; korona różowa, owłosiona; kielich dwuwargowy, pięcioząbkowy. Kwitnie od lipca do września. Występuje w południowej części niżu; dochodzi do lini Warszawa - Poznań (południowe okolice Poznania i Warszawy). Rośnie nad brzegami wód, na terenach podmokłych,

3. Mięta długolistna - Mentha longifolia - bylina dorastająca do 100 cm wys.; łodyga, owłosiona; liście podługowate lub lancetowate, siedzące (bez ogonków) lub krótkoogonkowe, brzegiem grubo, nierówno ząbkowane lub ostro piłkowano-ząbkowane, z wierzchu nagie, spodem szaro kutnerowate (istnieją podgatunki o liściach owłosionych!); kwiaty - niby-kłoski gęste, walcowate; korona czerwonoliliowa lub różowa; kielich dzwonkowaty. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita w całym kraju, występująca najczęściej masowo. Rośnie na wilgotnych brzegach rzek, stawów, źródeł, jezior, na bagnach i moczarach, na wilgotnych lub podmokłych polanach leśnych.

4. Mięta polna - Mentha arvensis - bylina do 40 cm wys.; łodyga podnosząca się, owłosiona, czterokanciasta, równomiernie owłosiona; ulistnienie równoległe; liście ogonkowe - jajowate, brzegiem piłkowane; kwiaty rurkowate bez wyraźnych warg, drobne, fioletowe. Rośnie w miejscach wilgotnych (podmokłe lasy, polany, łąki, brzegi wód). Pospolita w całym kraju.

Wszystkie wyżej opisane mięty są lecznicze.

Surowiec.

Surowcem jest ziele (górne odcinki) lub sam liść - Herba vel Folium Menthae. W zależności od jakiego gatunku surowiec pochodzi do nazwy rodzajowej dodaje się nazwę gatunkową, np. Folium Menthae piperitae (FP I, II, III, IV i V; w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich - opak. 20, 25 i 50 g), Herba (Folium) Menthae pulegii, M. longifoliae itd.

W aptekach i w sklepach zielarskich można także nabyć nalewkę miętową - Tinctura Menthae (płyn 25 i 35 g), wodę miętową - Aqua Menthae (na receptę wykonują apteki) i olejek miętowy - Oleum Menthae /Divapharma-Knufinke; Pollena Aroma/ - 10 ml. Popularne krople miętowe - Guttae Menthae (płyn 35 g) zawierają nalewkę miętową (95 g) i olejek miętowy (5 g). Krople miętowe powinny znaleźć się w każdym domu.

Ziele (liście) mięty zbiera się przed lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

W liściu mięty pieprzowej znaleźć można: olejek eteryczny - 0,5-1,5% (wg. J.K. Podlewskiego - ok. 2,5%), garbniki - 6-12%, goryczki, fenolokwasy, flawonoidy (apigenina, i luteolina, diosmetyna), karoten - do 40 mg!, kw. kawowy (0,5-2%), kw. chlorogenowy (0,7%), kw. ursolowy (0,3%), kw. oleanolowy (0,12%), betainę, argininę, fitosterol, tłuszcze, glukozę, ramnozę, sole mineralne (dużo boru, miedzi, sodu, żelaza, cynku, manganu, glinu, molibdenu i magnezu).

Mięta polej zawiera ok. 1% olejku eterycznego (max 1,5%), a w nim pulegon (80%), mentol, menton, azulen i piperiton. Ponadto ziele posiada saponiny trójterpenowe, garbniki, sole mineralne, flawonoidy i witaminy.

Ziele mięty długolistnej zawiera kw. ursolowy, kw. oleanolowy, saponinę - stachiozę, olejek eteryczny, a w nim piperiton, piperytenon i oksypiperiton.

W zielu mięty polnej występuje olejek eteryczny składający się z pulegonu, mentonu i piperitonu. Olejek ten nie zawiera mentolu !.

Pulegon zbudowany jest z 10 atomów węgla, 16 atomów wodoru i 1 atomu tlenu. Jest to keton terpenowy optycznie prawoskrętny, oleista ciecz o miętowo-winowym zapachu i smaku.

Mentol zbudowany jest z 10 atomów węgla, 20 atomów wodoru i 1 atomu tlenu, alkohol terpenowy o zapachu mięty i chłodzącym smaku, lewoskrętny optycznie, rozpuszczalny w eterze i w etanolu. Charakteryzuje się niską temperaturą topnienia, która wynosi 42,5^o C.

Działanie.

Mięta pieprzowa, mięta kłosowa, mięta kędzierzawa, mięta japońska i mięta nadwodna, czyli gatunki zawierające mentol działają rozkurczowo, wiatropędnie, wykrztuśnie, uspokajająco, odkażająco, rozgrzewająco, żółciopędnie, znieczulająco i przeciwbólowo (w dużych stężeniach), odświeżająco, przeciwzapalnie, wzmacniająco, napotnie, moczopędnie; obniżają ciśnienie krwi (w dużych dawkach), rozszerzają naczynia wieńcowe (efekt krótkotrwały i przy dużej dawce); przywracają prawidłowe ruchy robaczkowe jelit; zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; regulują wypróżnienia; wywierają wpływ przeciwwymiotny.

Mięta polna i mięta, długolistna, czyli gatunki nie zawierające mentolu działają żółciopędnie, ściągająco, moczopędnie, rozkurczowo i trawiennie.

Wskazania: brak łaknienia, zaburzenia trawienne połączone z nudnościami, wymiotami i bólami brzucha, choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, nerwobóle (+ kora lub owoc bzu czarnego), reumatyzm, obfity i tłusty posiłek, przeziębienie, zmarznięcie, nieżyty układu oddechowego (nalewkę miętowa oraz krople miętowe udrażniają i rozszerzają drogi oddechowe, co jest jednak zjawiskiem krótkotrwałym), kaszel, zaparcia, biegunka, choroby skórne (+ inne zioła), bezsenność (+ melisa), zdenerwowanie (efekt słaby), zgaga (są skuteczniejsze zioła, mięta często zawodzi), nieprzyjemny zapach z ust wydobywający się w rzeczywistości z żołądka lub jelit, w których zachodzą niepożądane procesy fermentacyjne (gnilne), sprue, stany zapalne i zakażeniowe układu pokarmowego, złe samopoczucie (+ ziele rozmarynu lub glistnika), choroby zakaźne.

Zewnętrznie (płukanki, przepłukiwanie, nasiadówki, okłady, przemywanie, kąpiele): piekące oparzenia (krople, olejek lub nalewka), świąd skóry (nalewka, krople), łojotok, stany zapalne skóry, jamy ustnej, gardła, powiek, gałki ocznej (stany ropne), łzawienie oczu, zapalenie pochwy i warg sromowych, rany, owrzodzenia (wyciągi alkoholowe), odparzenia, przetłuszczające się włosy, zmiany alergiczne, ukąszenia owadów (komarów, os, pszczół; piekące, bolące lub swędzące miejsce przemywać kroplami lub nalewką miętową), mięśnio- nerwo- i stawobóle (wcieranie olejku lub wyciągu alkoholowego), bolesne uderzenia (nalewka lub krople miętowe + nalewka arnikowa w równych częściach - do okładów – z wodą lub przemywań – w stanie nierozcieńczonym).

Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20-30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; dzieci do 1 r. ż. -11-22 ml, do 3 r. ż. - 15-30 ml, do 6 r. ż. - 28-50 ml, do 10 r. ż. -40-80 ml, do 15 r. ż. - 50-100 ml, 3-4 razy dz. Znakomita jest herbatka miętowa z mlekiem posłodzona do smaku, np. miodem.

Nalewka miętowa – Tinctura Menthae: pół szkl. suchego ziela (liści) mięty zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.

Intrakt miętowy – Intractum Menthae: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 40-60 kropli.

Aqua Menthae: 100 g (50-51 kropli) olejku eterycznego - miętowego wymieszać ze 10 ml spirytusu, wlać do 100 ml przeg. ciepłej wody i znów zamieszać energicznie. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli.

Rp.

Liść mięty - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Liść szałwi - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak: napar miętowy.

Wskazania: ostre zaburzenia trawienne, bóle brzucha, niestrawność, biegunka, skurcze żołądka i jelit, bóle wątroby i trzustki, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, kamica żółciowa, zastoje żółci, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, złe samopoczucie po przejedzeniu.

Rp.

Liść babki - 1 łyżka

Liść mięty - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Ziele krwawnika lub rumianku - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.

Wskazania: zaburzenia trawienia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka, choroby wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych oraz trzustki, choroby skórne.

Rp.

Nalewka miętowa (krople) - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka arcydzięglowa lub biedrzeńcowa - 10 ml

Nalewka melisowa - 10 ml

Płyny wymieszać. Zażywać 2-4 razy dz. po 2,5-3 ml (max 5 ml). Lek powinien znaleźć się u osób, u których występują ataki pęcherzyka żółciowego, bóle wątroby, skurcze jelit, ostre bóle żołądka i trzustki, bolesne miesiączkowanie, duszności, nerwice wegetatywne (np. serca, żołądka), bezsenność, zdenerwowanie z byle powodu oraz lęki. Preparat rozszerza drogi oddechowe, naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi, znosi kłucie w sercu, rozkurcza mięśnie gładkie, działa silnie żółciopędnie, wykrztuśnie, wiatropędnie, uspokajająco, wzmacniająco, orzeźwiająco i rozluźniająco na mięśnie szkieletowe (znosi “spięcie" i leczy stres).

Wykazuje działanie przeciwwymiotne, przeciwbólowe i przeciwdrgawkowe.

Morszczyn pęcherzykowaty - Fucus vesiculosus (Fucaceae).

Opis.

Glon morski występujący w Morzu Bałtyckim, często wyrzucany na brzeg, skąd można go zbierać (oczywiście w czystych miejscach). Plecha duża barwy brunatnej, dochodząca czasem do 1 m dł., rozgałęziona dichotomicznie lub nieregularnie. Przez środek płaskiej, wstęgowatej, skórzastej plechy, przebiega zgrubienie, tak zwane żeberko, rozgałęziające się podobnie jak plecha. W górnej (rzadko w dolnej) części plechy po obu stronach żeberka, znajdują się położone, zwykle parami, jajowate pęcherzyki pławne wypełnione powietrzem.

W Morzu Bałtyckim rośnie również morszczyn piłkowany - Fucus serratus o podobnych właściwościach leczniczych.

Surowiec.

Surowcem jest plecha morszczynu - Fucus, FP I,II,III,IV et V, którą można nabyć w sklepach zielarskich i w aptekach - opak. 50 g /Herba Lux/.

Surowiec należy wysuszyć w temp. 20-40^o C.

Skład chemiczny.

Plecha zawiera jod (około 5-8%) w postaci dijodotyrozyny. W tak zwanych feoplastach znajduje się chlorofil (alfa- i beta), wit. E, C, B12, brunatne karotenoidy - fukoksantyna i diatoksantyna, polisacharyd - laminaryna, D-mannitol, volemitol, kw. alginowy, dużo bromu, zw. śluzowe, olej algowy, fukozan (subst. o właściwościach podobnych do taniny), szczawiany, azotany, dużo soli potasowych i fosforowych.

Kwas alginowy - polimer kwasu mannuronowego, występuje w postaci wolnego kwasu (60%) i jego soli wapniowych i magnezowych (także innych).

Działanie.

Morszczyn pobudza czynność tarczycy, zwiększa przemianę materii, zmniejsza wagę ciała, rozszerza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi, reguluje wypróżnienia, działa antyseptycznie, moczopędnie, żółciopędnie; likwiduje obrzęki; wykazuje wpływ odmładzający, regenerujący, wygładzający skórę, wzmacniający i przeciwmiażdżycowy.

Wskazania: wole endemiczne (niedobór jodu), otyłość, obrzęki, nadciśnienie, zaparcia, miażdżyca, skąpomocz, wypadanie włosów, plamy i przebarwienia skórne, łojotok, trądzik różowaty i młodzieńczy, dermatoza okołoustna, choroba wrzodowa, choroby zakaźne, kaszel, stany zapalne układu oddechowego, choroby wątroby i trzustki.

Morszczyn jest szczególnie przydatny do leczenia otyłości, ponieważ nie tylko przyśpiesza metabolizm (utlenianie tłuszczów i cukrowców), ale również usuwa wodę z organizmu pozostałą po tkance tłuszczowej, w której z kolei zalega zbędny chlorek sodu odpowiedzialny za obrzęki i nadciśnienie. Bardzo dobre wyniki daje też połączenie morszczynu z ziołami działającymi silnie moczopędne, a zarazem silnie saluretycznie (saluretyk - lek powodujący głównie wydalenie jonów sodu wraz z moczem i ewentualnie z potem).

Napar: 2 łyżki plechy zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 9-10 kg - 12,8-14 ml, 15-20 kg - 21-28,5 ml, 25-30 kg – 35,7-42,8 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz.; niemowlętom ważącym 3-4 kg podaje się 4-5 ml, 2-3 razy dz. w pokarmie.

Wywar: 2 łyżki plechy zalać 2 szkl. wody; gotować 5-10 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka morszczynowa (morszczynówka) - Tinctura Fuci: 1 szkl. plechy zalać 400 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni: przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml (w ostrych chorobach) lub po 5 ml (w schorzeniach łagodniejszych).

Olej morszczynowy - Oleum Fuci: 1 szkl. plechy mielonej zalać 200 ml ciepłego (temp. 50^o C) lub gorącego (temp. 70-80^o C) oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce (w zaparciach 2 razy dz. po 1-2 łyżki) po jedzeniu, popić naparem miętowym lub melisowym; albo stosować zewnętrznie do leczenia licznych schorzeń (rany, zmiany troficzne, oparzenia, odparzenia, rozpadliny, owrzodzenia skórne, odleżyny i in.), do maseczek olejowych odmładzających (płachty płótna, ligniny lub waty zmoczyć w oleju i nałożyć na skórę, trzymać 45 minut, po czym proponuję zastosować masażo-wcieranie oleju, wreszcie usunięcie jego nadmiaru; maseczka taka działa niewątpliwie odżywczo, nawilżająco, natłuszczająco, regenerująco, wygładzająco, wybielająco, oczyszczająco, przeciwzapalnie i przeciwzmarszczkowo w stosunku do skóry), do leczenia suchych, spierzchniętych warg (okład olejowy), do wcierań w nabrzmiałą tarczycę (wole utrudniające oddychanie) z jednoczesnym jednak piciem naparu lub nalewki, do kąpieli olejowych na włosy zniszczone zabiegami fryzjerskimi, suche, wypadające oraz w przypadku łupieżu suchego, do lewatyw doodbytniczych przy stanach zapalnych odbytu, esicy, okrężnicy oraz bańki odbytowej, oraz zaparciach i nieprzyjemnym, bolesnym parciu na kał (np. w niestrawności).

Proszek morszczynowy - Pulvis Fuci: suchą plechę zmielić na pył; zażywać 2-3 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczce, dobrze popić. Można też zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 1 łyżkę miodu) uzyskując Mel Fuci, który zażywa się 2-3 razy dz. po łyżce; dla lepszego połączenia się składników dodać na każdą łyżkę miodu 10 kropli spirytusu lub gliceryny.

Zawiesina morszczynowa - Suspensio Fuci: na każdą łyżeczkę proszku morszczynowego dać 2 łyżki gliceryny (30 ml) płynnej i 1 łyżkę soku owocowego (dowolnego), wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce przy otyłości, zaparciach i zaburzeniach metabolicznych.

Rp.

Plecha morszczynu - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Liść brzozy - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Kłącze kokoryczki lub liść konwalii - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar morszczynowy.

Wskazania: obrzęki, skąpomocz, otyłość, nadciśnienie, niewydolność krążenia, kamica moczowa, osłabienie, choroby zakaźne, miażdżyca, zaparcia, zawroty głowy, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby wątroby i trzustki.

Rp.

Plecha morszczynu - 2 łyżki

Kora bzu czarnego lub hebdu (korzeń) - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kwiatostan (liść) głogu - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Liść konwalii lub kłącze (ziele) kokoryczki - 1 łyżka

Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.

Wskazania: otyłość, zaburzenia sercowe, niewydolność krążenia, skoki ciśnienia, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, obrzęki, skąpomocz, choroby alergiczne i zakaźne, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia w wydzielaniu żółci, choroby wątroby i trzustki, zaparcia, zaburzenia hormonalne.

Rp.

Plecha morszczynu – 1 cz.

Kora lub korzeń bzu czarnego – 1 cz.

Ziele glistnika – 1 cz.

Zioła zmieszać. 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szkl. wody, gotować 5 minut, odstawić. Pić 1 raz dz. wieczorem po 200 ml.

Wskazania: otyłość, niewydolność krążenia, obrzęki, nadciśnienie, cukrzyca.

Mniszek lekarski - Taraxacum officinale (Compositae).

Opis.

Mniszek lekarski (pospolity - T. vulgaris, mlecz, dmuchawiec) -bylina do 50 cm wys.; liście zielone, nagie lub nieco owłosione, wcinane, wydłużone, wąskie, po środku posiadają główny przewód mleczny - przewodzący, tworzący z obu stron blaszki liściowej uwypuklenie (żeberko); kwiaty języczkowe, żółte, na pustych wewnątrz szypułkach; owoc - niełupka z puchem. Kwitnie od maja do czerwca. Roślina pospolita; rośnie na łąkach, na ugorach, w sadach i na pastwiskach, często tworzy duże zbiorowiska.

Surowiec.

Będziemy wykorzystywali korzeń, liść lub lepiej całe ziele i sam kwiat - Radix, Folium vel Herba et Flos Taraxaci.

W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić Radix Taraxaci, FP I, II, III, IV i V (opak. 50 g)/Herba Lux, Herbapol, Kawon/ oraz Succus Taraxaci - płyn 100 g /Phytopharm/ (zażywać 5 ml leku w 100 ml wody 3-4 razy dz.).

Korzeń wykopuje się na wiosnę lub w jesieni, choć jest bardzo wartościowy cały rok; liście lub ziele zbiera się od wiosny do jesieni; natomiast kwiaty w czasie kwitnienia, przy czym należy je “rozskubać”.

Wszystkie surowce należy wysuszyć w temp. do 40^o C.

Skład chemiczny.

Liście (ziele) zawierają witaminy, np. wit. C - do 100 mg/100 g, karoten - do 8 mg, kw. foliowy, tiaminę, ryboflawinę, cholinę, tokoferol, fitochinony, pirydoksynę; sole mineralne, np. wapnia, fosforu, żelaza, miedzi, manganu, potasu, kobaltu, cynku, magnezu, molibdenu i sodu; związki gorzkie - laktony seskwiterpenowe, np. laktukopikryna, taraxacyna, tetrahydrovidentyna B, germakran w postaci beta-glikozydów, taraksterol, beta-amyryna; inulinę - do 25%, inozyt, stymulatory biogenne zwiększające odporność organizmu; flawonoidy, olejek eteryczny (ślady), cukrowce, żywice i politerpeny.

Kwiaty zawierają aktywnie działający pyłek, luteinę, witaminy, sole, stymulatory, flawony i substancje gorzkie.

Korzenie posiadają: inulinę - do 40%, gumy roślinne - do 4%, glicerydy kwasów: palmitynowego, oleinowego, melisowego i linolowego, mannitol (w zielu także), laktony seskwiterpenowe - tetrahydrovidentyna B, cholinę, germakran, pseudotaraxasterol, taraxasterol, taraxerol, betaamyrynę, żywice.

Działanie.

Surowce działają żółciopędnie, moczopędnie, ogólnie wzmacniająco, odtruwająco (oczyszczająco ze szkodliwych substancji), saluretycznie - przeciwobrzękowo, przeciwreumatycznie, przeciwartretycznie; wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne, zapobiegają powstawaniu miażdżycy; regulują krwawienia miesiączkowe (kwiaty i ziele), regulują przemianę materii, zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej oraz powstawaniu zastojów żółci, regulują pracę wątroby (zapobiegają stłuszczeniu -działanie lipotropowe i marskości), trzustki i pęcherzyka żółciowego, zwiększają poziom hemoglobiny, liczbę krwinek czerwonych i białych we krwi (działanie pewne i łatwe do potwierdzenia), przy czym dotyczy to wyłącznie ziela; poprawiają samopoczucie, pobudzają apetyt.

Należy dodać, że mniszek zwiększa (uintensywnia) oddychanie wewnątrzkomórkowe (utlenianie cukrowców i tłuszczowców), a co za tym idzie - przyśpiesza metabolizm (ważne przy otyłości).

Wskazania: wszelkie choroby skórne i metaboliczne, zaparcia, wszelkie choroby zakaźne, choroby pęcherzyka, dróg żółciowych, wątroby, trzustki, śledziony i żołądka, nawracające schorzenia bakteryjne i wirusowe (zmniejszona odporność immunologiczna organizmu), osłabienie, złe samopoczucie, pękanie naczyń krwionośnych (liście lub ziele!), niedokrwistość, zmniejszona liczba limfocytów we krwi oraz granulocytów i monocytów (polecam łączyć w tym przypadku ziele mniszka z zielem bluszczyka kurdybanka), brak łaknienie, zaburzenia trawienia, zaburzenia miesiączkowania i hormonalne (kwiat mniszka + kwiat malwy + plecha morszczynu + ziele bylicy piołun + ziele glistnika - w równych częściach - napar pić 3 razy dz. po 100 ml, sporządzony z 2 łyżek mieszanki na 1 szkl. wrzątku), miażdżyca (ziele mniszka + ziele jemioły + plecha morszczynu - 1 łyżka mieszanki na 1 szkl. wrzątku; pić 3 razy dz. po 150 ml; stosować też w innych chorobach wieku starczego), kamica moczowa, skąpomocz, obrzęki (ziele mniszka + kwiat krwawnika + ziele glistnika + ziele skrzypu + kwiat arniki + liść brzozy + ziele nawłoci + owoc jałowca + owoc kopru + kwiat lipy - w równych częściach - sporządzić napar z 2 łyżek mieszanki na 2 szkl. wrzątku; pić 4 razy dz. po 100-150 ml; stosować też przy skąpomoczu).

Napar: 2 łyżki ziela (liści) lub korzeni, albo 3 łyżki zmielonych kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 - 12,8 ml, 7-8 kg - 15-1? ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-^6,4 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka mniszkowa - Tinctura Taraxaci (mniszkówka): pół szkl. ziela (liści), korzenia lub 1 szkl. kwiatów zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3- 4 razy dz. po 5-10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg - 3-4 ml, 30-35 kg - 4,5-5 ml, 40-45 kg -5,5-6 ml, 50-55 kg - 6,5-7 ml, 3 razy dz.

Intrakt mniszkowy - Intractum Taraxaci: pół szkl. świeżych zmielonych liści (ziela) lub korzeni, albo też 1 szkl. świeżych zmielonych kwiatów zalać 400 ml alkoholu 40-60% o temp. 70-80^o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Alkoholatura “zimna": pół szkl. zmielonego ziela (świeżego), korzenia lub 1 szkl. świeżych zmielonych kwiatów zalać 250 ml alkoholu o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Sok mniszkowy - Succus Taraxaci: świeże umyte ziele i (lub) korzeń przepuścić przez sokowirówkę. Sok zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub łyżce. Można go zakonserwować poprzez zalanie 40% alkoholem (100 ml soku na 100 ml alkoholu). Odrzuconą przez sokowirówkę masę roślinną nie wyrzucać lecz sporządzić z niej alkoholaturę (patrz wyżej) lub macerat: pół szkl. masy roślinnej zalać 1 szkl, wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować 6-8 godzin, przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml. Większą ilość maceratu przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak jak 5 dni.

Miód mniszkowy - Mel Taraxaci: na każdą łyżkę świeżego zmielonego ziela lub korzenia (może być też suche) dać 2 łyżki miodu i 10 kr. alkoholu lub gliceryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. W tej samej proporcji miesza się miód z sokiem mniszkowym. Można także alkoholaturę, intrakt i nalewkę zmieszać z miodem (100 ml na 100 ml) uzyskując Alkoholmel Taraxaci, który zażywa się 3 razy dz. po 1 łyżce.

Potrawka mniszkowa: przynajmniej 1 kg ziela lub samych liści (bez kwiatów), najlepiej wiosennych zmielić przez maszynkę do mięsa o jak najdrobniejszym sitku (soku nie odlewać!). Tak przyrządzoną masę włożyć do rondla, dodać 3-4 łyżki wody, trochę oleju jadalnego i gotować bez przykrycia 10 minut, pilnując jednak aby się nie przypaliło (gdy nadmiernie odparuje woda dodać jej nieco). Na końcu dodać nieco wywaru z rosołku (kostka rosołowa). Z tłuszczu i mąki zrobić zasmażkę białą, rozprowadzić tłustym mlekiem lub śmietaną, dodać ją do masy roślinnej, wymieszać, osolić do smaku, dodać czosnek lub cebulkę drobno pokrajaną i przysmażoną, jeśli ktoś lubi imbir, curry, ziele angielskie i pieprz. Podawać do ziemniaków gotowanych (puree) lub smażonych (frytek) oraz mięs i jajek sadzonych.

Wyciąg glicerynowy z mniszka - Gliceroextractum Taraxaci: pół szkl. suszonego lub świeżego zmielonego ziela zalać 90 g (3 opak. 30 g) gliceryny i 100 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 1 raz dz. po 1 łyżce w 50 ml wody z sokiem lub 3 razy dz. po 1 łyżeczce przy zaparciach połączonych ze wzdęciami, bólami brzucha oraz przy otyłości.

Rp.

Nalewka mniszkowa - 10 ml

Nalewka miętowa - 10 ml

Nalewka piołunowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka cykoriowa - 10 ml

Nalewka tatarakowa - 10 ml

Płyny wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki. Typowy lek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego (amara) oraz żółciopędny i żółciotwórczy (cholagoga et choleretica).

Wskazania: brak łaknienie, zaburzenia trawienia, zastoje i niedostateczne wydzielanie żółci, kamica żółciowa, brak enzymów jelitowych i trzustkowych, niedokwaśność, osłabienie.

Rp.

Ziele mniszka - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Korzeń łopianu - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml.

Dzieci ważące 25-30 kg - 35,7-42,8 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 4 razy dziennie.

Mieszanka działa wzmacniająco, już po 10 dniach stosowania powoduje zwyżkę liczby limfo- i erytrocytów oraz stężenie hemoglobiny we krwi, wzmaga odporność organizmu (zwłaszcza wtedy gdy leczenie będzie powtarzało się co 30 dni przez 14 dni), poprawia samopoczucie, przywraca chęć do życia, do pracy i nauki, poprawia stan skóry i włosów, oczyszcza krew ze szkodliwych substancji, reguluje wypróżnienia, trawienie i przemianę materii.

Podobnie działają dwie poniższe mieszanki ziołowe:

Rp.

Ziele mniszka - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Kłącze lub liść lepiężnika - 1 łyżka

Liść konwalii lub kłącze (ziele) kokoryczki - 1 łyżka

Ziele bluszczyka kurdybanka - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Kwiat (ziele) nagietka - 4 łyżki

Liść babki - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej, przy czym można ją podawać dzieciom ważącym 10-15 kg - 14-21 ml; 20-25 kg - 28,5-35,7 ml 4 raz; dz.

Wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe.

Rp.

Ziele mniszka - 1 łyżka

Nasienie lub ziele wiesiołka dwuletniego lub dziwnego - 2 łyżki

Plecha morszczynu - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić napar i pić jak wyżej.

Wskazania do stosowania powyższych (3) mieszanek to: choroby krwi (białaczka, niedokrwistości), zmniejszona odporność układu immunologicznego, nowotwory, otyłość, zaburzenia metaboliczne i hormonalne, choroby zakaźne, skórne, wątroby i trzustki, miażdżyca, po zawale, osłabienie serca, niewydolność krążenia (choroba wieńcowa), choroby alergiczne, zaburzenia w wydzielaniu i przepływie żółci, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, reumatyzm, stwardnienie rozsiane, cukrzyca, zaparcia, złe samopoczucie, zaburzenia miesiączkowania, okres po- i przekwitania, artretyzm, choroby oczu, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, stany zapalne żołądka i jelit, choroba wrzodowa, rekonwalescencja, zapalenie przydatków, zatrucia, zawroty głowy, skoki ciśnienia, zgaga.

Powyższe mieszanki proponuję stosować na zmianę i wraz z preparatem mineralno-witaminowym (np. Vitaral, Duovit). Kuracja taka daje wprost zaskakujące efekty lecznicze.

Mydlnica lekarska - Saponaria officinalis (Caryophyllaceae).

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 70 cm wys.; kłącze pełzające, rozgałęzione, walcowate; łodyga okrągława, czerwonawo nabiegła; liście jajowatolancetowate, trójwiązkowe; ulistnienie - równoległe-krzyżowe; kwiaty duże, pięciopłatkowe, białe lub różowe; owoc – torebka. Kwitnie od czerwca do września. Roślina pospolita; rośnie na suchych brzegach wód, w zaroślach, na przydrożach, w lasach; lubi gleby wilgotne i żyzne, ale nie zawsze na takich rośnie.

Surowiec.

Surowcem jest kłącze i ziele - Rhizoma et Herba Saponariae. W Farmakopei Polskiej I,II,III,IV i V oraz w Urzędowym Spisie Leków (USL) figuruje korzeń - Radix Saponariae (w rzeczywistości jest to podziemny pęd – kłącze; korzenie mydlnicy są cienkie i rozgałęzione). Surowiec ten sprzedawany jest w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 25 i 50 g); /Kawon, Herbapol, Boguccy, Herba Lux).

Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia, kłącze natomiast pozyskuje się w jesieni, na przedwiośniu lub wiosną, choć wartościowy jest także przed kwitnięciem rośliny.

Surowce należy wysuszyć w otwartym, lekko ogrzanym piekarniku lub w cieniu na wolnym powietrzu.

Kłącze i ziele można połączyć ze sobą.

Skład chemiczny.

W całej roślinie występują saponiny trójterpenowe (w kłączach do 10%, w zielu do 5%), głównie saporubryna, sapotoksyna, kw. saporubrynowy; ponadto olejek eteryczny, tłuszczowce, cukrowce (lichnoza, laktozyna), sole mineralne (dużo miedzi, manganu, żelaza, wapnia i cynku).

Ziele zawiera glikozyd flawonowy - saponarynę; ulega hydrolizie na saponaretynę, witekaynę i glukozę. Ponadto w zielu wykazano obecność pinitu.

Działanie.

Surowce działają wykrztuśnie, moczopędnie, silnie żółciopędnie, lekko przeczyszczająco, lekko napotnie, trawiennie i przeciwskurczowo; w dużych dawkach wywołuje wymioty i biegunkę.

Wskazania: stany zakażeniowe i zapalne płuc, oskrzeli, tchawicy, krtani i gardła, kaszel, przeziębienie, grypa, gorączka, zaparcia.

Przeciwwskazania: krwawienia z przewodu pokarmowego, zapalenie żołądka, jelit i wątroby, po operacjach na jamie brzusznej, biegunka.

Napar: 2 łyżki kłączy lub ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-5 razy w ciągu doby po 50 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 7-10 ml, 20-25 kg - 14-17,8 ml, 30-35 ml - 21-25 ml, 40-45 kg - 28,5-32 ml, 50-55 kg - 35,7-39 ml,4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wrzącej wody; gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; uzupełnić brakującą ilość wody. Pić 4 razy cz. po 30-50 ml.

Nalewka mydlnicowa - Tinctura Saponariae: pół szkl. kłączy lub ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-5 razy w ciągu dnia po pół łyżeczki.

Doskonały jest Alkoholmel Saponariae: 100 ml nalewki wymieszać ze 100 ml miodu; zażywać 4-5 razy w ciągu dnia po 1 łyżeczce (max 2 łyżeczki). Małym dzieciom podaje się pół - 1 łyżeczkę preparatu 4 razy dz. W przypadku mydlnicy obowiązuje zasada: zażywać często, a mało !.

Nalewką przemywać skórę łojotokową, ze stanami zapalnymi i z trądzikami. Codzienne przemywanie skóry naparem lub nalewką czyni ją jasną i jędrną.

Rp.

Nalewka mydlnicowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka anyżowa lub biedrzeńcowa - 10 ml

Miód - 2 łyżki

Wymieszać. Zażywać 4-5 razy w ciągu dnia po pół - max 1 łyżeczce; małe dzieci - pół łyżeczki.

Rp.

Kłącze mydlnicy - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Owoc anyżku - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić do smaku.

Dawkować jak napar mydlnicowy.

Wskazania do powyższych mieszanek: kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego.

Rp.

Nalewka mydlnicowa - 10 ml

Nalewka majerankowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka szałwiowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka arcydzlęglowa - 10 ml

Nalewka sosnowa - 10 ml

Wymieszać. Zażywać 4-5 razy w ciągu dnia po pół łyżeczki; dzieci -20 kropli.

Rp.

Ziele (kłącze) mydlnicy - 1 łyżka

Kwiat (liść) pierwiosnka - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Liść szałwi! - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Igliwie (gałązki) sosny, modrzewia, jodły lub świerku - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Ziele (kwiat) podbiału.- 1 łyżka

Ziele (kwiat) dziewanny lub lawendy - 2 łyżki

Wymieszać. Przyrządzić napar z 2 łyżek mieszanki na 1 szkl. wrzątku; parzyć 30 minut; przecedzić. Pić jak napar mydlnicowy.

Mieszanka wyjątkowo cenna.

Wskazania co stosowania powyższych (2) mieszanek: stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego (kaszel, katar, chrypka, utrudnione oddychanie), schorzenia zatok, przeziębienie, choroby zakaźne, utrudnione oddychanie, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, stany zapalne układu moczowego, zaburzenia w wydzielaniu i przepłynie żółci oraz trawienia.

Nagietek lekarski - Calendula officinalis (Compositae).

Opis.

Roślina jednoroczna dorastająca do 40 cm wys.; liście i łodyga gęsto owłosione, przy roztarciu dają miły, charakterystyczny zapach; liście podługowate, na końcu zaokrąglone, krótkoogonkowe (ogonek oskrzydlony), jasnozielone; ulistnienie skrętoległe; kwiaty pomarańczowe, brzeżne - języczkowe, żeńskie, wewnętrzne - rurkowate, obupłciowe, bezpłodne; owoc - niełupka (wygięta sierpowato). Kwitnie od II poł. maja do września. Roślina uprawiana na działkach i w ogródkach. Pochodzi z obszarów Morza Śródziemnego.

Nasiona wysiewa się w maju (I połowa) lub wcześniej - w kwietniu, wprost do gruntu. Po wzejsciu roślin przerywa się je lub dosadza, tak aby odległość między roślinami wynosiła 15-20 cm. Nagietek rośnie na każdej glebie, wymaga jednak stanowiska słonecznego i podłoża wilgotnego.

Uwaga! Calendula off. varium plena o kwiatach żółtych nie nadaje się do celów leczniczych.

Surowiec.

Surowcami są: koszyczek kwiatowy (kwiat) oraz całe ziele -Anthodium (Flos) et Herba Calendulae, Flos Calendulae (FP I,II,III,IV i V) sprzedawany jest w aptekach i w sklepach zielarskich (najczęściej opak. 25 g), podobnie jak i maść nagietkowa - Unguentum Calendulae (Ziaja, Elissa, Alpine Herbs, Naturwaren dr Peter Theiss) – w tubach lub słoiczkach, zależnie od producenta. Tinctura Calendulae (Phytopharm) sprzedawana jest po 100 g. Kwiaty i kwitnące ziele zbiera się w I fazie rozkwitu i suszy w temp. do 40^o C. Kwiaty zbiera się wraz z osadnikiem i okrywami czyli z całym kielichem. Bez sensu jest wyskubywanie samych płatków; cały kwiat jest leczniczy.

Skład chemiczny.

Ziele i kwiat zawierają olejek eteryczny - 0,02-0,04%, flawonole (pochodne izoramnetyny i kwercetyny), glikozydy rambetyny, karotenoidy (likopen, rubiksantyna), saponozydy trójterpenowe (kalendulozyd A i B), sole mineralne (dużo miedzi -7,4 mg/kg, magnezu, tlenku wapnia - 8,7 g/kg, potasu - 20,2 g/kg, sodu - 0,31 g/kg, pięciotlenku fosforu - 6,6 g/kg, żelaza - 133 mg/kg, manganu - 48 mg/kg, cynku - 23 mg/kg, molibdenu - 0,43 mg/kg), alkohole trójterpenowe (faradiol, kalenduladiol, arnidiol), fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol), kwasy (ferulowy, kawowy, salicylowy), gorycz - kalendynę - 0,01%, garbniki -ok. 8-9%, śluzy, żywice, amyrynę i in.

Działanie.

Nagietek działa przeciwzapalnie, żółciopędnie, moczopędnie, rozkurczowo, uspokajająco, przeciwnowotworowo, przeciwwirusowo, przeciwrzęsistkowo (pierwotniakobójczo), przeciwbakteryjnie, lekko napotnie, słabo przeciwkrwotocznie, odtruwająco, przeciwwysiękowo; reguluje pracę serca, przemianę materii i wypróżnienia; reguluje miesiączkowanie; pobudza wydzielanie śliny, soku żołądkowego i jelitowego, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego; przyśpiesza gojenie się ran i naskórnikowanie.

Wskazania: stany zapalne pochwy i warg sromowych, zapalenie jajników i jajowodów, bóle jajników (+ziele glistnika + kora wierzby lub kwiat wiązówki), zapalenie i ból jąder (okłady i jednoczesne picie naparu nagietkowo-glistnikowego i właściwe leki syntetyczne), upławy, nieregularne krwawienia miesiączkowe (+ korzeń arcydzięgla), pierwsze miesiączki połączone z obfitą wydzieliną śluzową (+ kora wierzby + korzeń arcydzięgla + liść pokrzywy + kwiat czarnej malwy + ziele glistnika + ziele skrzypu, w równych częściach - napar z 2 łyżek na 1 szkl. wrzątku pić 3 razy dz. po 150 ml), zaburzenia okresu po- i przekwitania (+ kora, liść lub kwiat kaliny + ziele glistnika), stan przedmiesiączkowy, bezsenność, wyczerpanie nerwowe, stres, lęk (+ liść melisy + liść konwalii, + kwiat (liść) lub owoc głogu + ziele glistnika + ziele jemioły + ziele nostrzyka lub lebiodki, w równych częściach - napar z 1 łyżki na 1 szkl. wrzątku; pić 3 razy dz. po 100-150 ml), nerwice wegetatywne, niemożność złapania tchu, zaburzenia sercowe (nalewka negietkowa + nalewka serdecznikowa + nalewka głogowa + nalewka kokoryczkowa lub konwaliowa + nalewka miętowa + nalewka z aminka egipskiego lub glistnikowa - w równych częściach zmieszać i zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki), nadciśnienie (nalewka nagietkowa obniża ciśnienie krwi; można ją zmieszać z nalewką kokoryczkową i arnikową, po czym zażywać 3 razy dz. po 40 kropli), reumatyzm, skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, obrzęk powiek, kamica moczowa (w tych przypadkach proponuję: kwiat lub ziele nagietka - 6 łyżek + kora bzu czarnego lub jesionu - 2 łyżki + kora lub gałązki kasztanowce - 2 łyżki + ziele nawłoci - 2 łyżki + ziele skrzypu - 2 łyżki + kora wierzby - 2 łyżki + ziele połonicznika - 2 łyżki + kora lub gałązki brzozy - 2 łyżki, wymieszać wszystko razem; 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić; do wywaru na każdą 1 szkl. wkroplić 20 kropli nalewki arnikowej; pić 3 razy dz. po 200-220 ml), osłabienie pochorobowe (kwiat lub ziele nagietka - 5 łyżek + owoc róży dzikiej - 2 łyżki + owoc głogu - 2 łyżki + owoc bzu czarnego - 2 łyżki + śliwki suszone - 2 łyżki, wymieszać, 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić miodem; pić 3 razy dz. po 200 ml, przy czym na każde 200 ml wywaru dać 20 kropli nalewki arnikowej), choroby alergiczne (przeciwalergicznie działają także: kwiat rumianku - 1 łyżka + ziele glistnika - 1 łyżka + ziele ruty - 1 łyżka + ziele krwawnika - 1 łyżka + nasiona lub ziele wiesiołka dziwnego lub dwuletniego - 1 łyżka, wymieszać, do mieszanki dodać 6 łyżek kwiatu nagietka; stosować napar z 2 łyżek mieszanki na 2 szkl. wrzątku; pić 4 razy dz. po 100 ml; pomaga bardzo przy astmie, pyłkowicy, zapaleniu spojówek (okład z tej mieszanki 5 minutowy 3 razy dz. z jednoczesnym piciem naparu!), ponadto zalecam przy pokrzywce), choroby zakaźne, nowotwory (kwiat nagietka - 6 łyżek + ziele jemioły - 3 łyżki + ziele glistnika - 3 łyżki + kłącze lepiężnika - 2 łyżki + kłącze lub ziele kokoryczki - 2 łyżki + ziele wraz 2 korzeniami łuskiewnika różowego - 3 łyżki; wymieszać; przyrządzić napar z 2 łyżek na 1 szkl. wrzątku; pić 4 razy dz. po 100-150 ml).

Zewnętrznie (okłady, nasiadówki, irygacje, płukanki, przemywanie): wyżej wymienione choroby kobiece, rany, oparzenia, odparzenia, otarcia naskórka, wybroczyny, stłuczenia, ropnie, owrzodzenia, liszaje, liszajce, mokre wysypki, pryszcze różnego pochodzenia, łojotok, stany zapalne, plamy na skórze (nalewka nagietkowa - 10 ml + nalewka arnikowa - 10 ml,+ nalewka kosaćcowa - 10 ml + nalewka cytrynowa - 5 ml/ lub olejek cytrynowy –2 ml/ + nalewka chrzanowa - 5 ml, wymieszać; preparat działa wybielająco, przeciwwągrowo, pojędrniająco, lekko złuszczająco, odkażająco; poprawia krążenie skórne), ukąszenia owadów (nalewka nagietkowa + nalewka miętowa + nalewka arnikowa - w równych częściach zmieszane), stany zakażeniowe (w tym ropne po wymieszaniu z szałwią i majerankiem), stany zapalne spojówek i gałki ocznej, pieczenie i łzawienie oczu, opryszczka oka (kwiat nagietka -2 łyżki + ziele świetlika - 1 łyżka + liść melisy - 2 łyżki - wymieszać i przyrządzić napar z 1 łyżki mieszanki na 1 szkl. wrzątku; okład trzymać przez 10 minut zmieniając go co 5 minut; stosować 4 razy dz.; patrz-melisa!), choroby włosów (brak połysku i puszystości, wypadanie), stany zapalne jamy ustnej (+ ziele majeranku + liść szałwi! + liść mięty + kwiat rumianku, w równych częściach; napar z 2 łyżek mieszanki na 1 szkl. wrzątku; jamę ustną i gardło płukać 4-6 razy dz., przełykając jednocześnie 4-6 łyków płynu).

Napar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 20-21 ml, 15 kg - 32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 h&, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml,50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 15 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka nagietkowa (nagietkówka) - Tinctura Calendulae: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody. Chore miejsca przemywać nalewką lub pędzlować je 3 razy dz. Do płukania : 1 łyżka nalewki + 150-200 ml wody.

Ekstrakt nagietkowy - Extractum Calendulae: pół szkl. kwiatów lub ziela zalać 100 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 40 kropli lub stosować zewnętrznie. Chorobowe zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej i dróg płciowych pędzlować 4 razy dz. Do płukania: 1 łyżeczka płynu na 150 ml wody przegotowanej.

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżych zmielonych kwiatów lub ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę. Dzieciom ważącym 10-15 kg - 0,7-1 ml. 20-25 kg - 1,4-1,7 ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2 ml, 50-55 kg - 3,5-4 ml nalewki lub alkoholatury 3-4 razy dz. w 100 ml wody lub mleka z miodem.

Olej nagietkowy - Oleum Calendulae: 1 szkl. suchych lub lepiej świeżych kwiatów (zmielonych w maszynce do mięsa!), albo ziela zalać 100-150 ml oleju winogronowego, kukurydzianego, lnianego lub oliwy o temp. 50-60^o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować (masę roślinną wydusić staranie z oleju). Olej zażywać 2-3 razy dz. po 1-2 łyżki w wyżej wymienionych chorobach wewnętrznych i skórnych oraz w zaparciach (3 łyżki jednorazowo), albo stosować zewnętrznie do: przemywania i oczyszczania skóry zdrowej i chorej (znakomicie zastępuje mleczka i śmietanki kosmetyczne; pielęgnuje, odżywia, wygładza, regeneruje, natłuszcza, odkaża skórę, działa przeciwzapalnie i przeciwropnie; leczy spierzchnięte wargi), do lewatyw (100-200 ml oleju o temp, 36-38^o C wlać doodbytniczo przy zaparciach połączonych z bólami brzucha, wzdęciami oraz przy stanach zapalnych i hemoroidach odbytu, bańki odbytowej i esicy, przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego oraz w nieprzyjemnym parciu na kał podczas niestrawności), do maseczek olejowych przy suchości skóry, trądzikach i zwiotczeniu powłok (gazę zmoczyć w oleju nagietkowym obficie i nałożyć na twarz, szyję, dekolt lub inna część ciała, na 30 - 45 minut, po czym zastosować delikatny masaż skory, wklepywanie i wcieranie oleju), do kąpieli olejowych włosów przy ich zniszczeniu zabiegami fryzjerskimi, suchości oraz przy łupieżu suchym.

Ocet nagietkowy - Acetum Calendulae: pół szkl. suchych lub świeżych zmielonych kwiatów zalać 150 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do płukania włosów po ich umyciu (1 łyżka octu nagietkowego na pół litry wody) w celach ochronnych (zasadowe mydła i szampony uszkadzają włosy poprzez wysuszenie skóry głowy, powodują łupież, łamliwość i rozdwajanie włosów; dotyczy to także różnego rodzaju farb i rozjaśniaczy włosów oraz lakierów), do przemywania twarzy przy licznych wągrach, pryszczach, mokrych wysypkach i łojotoku, a także w celu zakwaszania skóry, do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych (1 łyżka płynu na 200 ml wody przegotowanej), do okładów na uderzenia, opuchlizny, wybroczyny, siniaki, wysięki okołostawowe (1 łyżka płynu na pół szkl. wody przegotowanej + 1 łyżeczka nalewki arnikowej lub 1 łyżka octu arnikowego; gazę, watę lub płótno zmoczyć w płynie, przyłożyć na chore miejsce, przykryć folią i zabandażować na 2 godz., stosować 3 razy dz.), czyraki, duże bolesne pryszcze, owrzodzenia i rany, do kąpieli nóg opuchniętych (1 łyżka na 200 ml wody) i całego ciała przy zmęczeniu, reumatyzmie, obrzękach, osłabieniu, łojotoku skóry i żylakach (200 ml octu nagietkowego na pół wanny wody), do nasiadówek przy upławach i stanach zapalnych narządów płciowych (1 łyżka Azulenu lub Azucalenu, albo 2 łyżki nalewki rumiankowej + 100 ml octu nagietkowego na 2 l przegotowanej wody; powinna trwać 40 minut w temp. 45^o C).

Nafta nagietkowa – Naphta Calenduale: pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów zalać 200 ml nafty kosmetycznej; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosować do przemywania skóry trądzikowej, z wągrami oraz z zapaleniem mieszków włosowych. Wcierać we włosy na 8 h przed umyciem, przy wypadaniu, łupieżu, rozdwojonych końcówkach, braku połysku i puszystości.

Rp. Mikstura naftowo-olejkowa CATLT

Nafta nagietkowa – 100 ml

Maść Tribiotic – 4 saszetki

Maść allantoinowa – 1 tubka

Olejek herbaciany – 1 ml

Olejek lawendowy – 1 ml

Olej rycynowy – 15 ml

Tran – 15 ml lub maść tranowa – 1 tubka

Składniki wymieszać na ciepło, bardzo starannie. Ostrożnie z ogniem !.

Wskazania: oporny na leczenie trądzik, ropnie po goleniu i w czasie cukrzycy, zapalenie mieszków włosowych, łuszczyca, wągry, liszajce, pryszcze nieznanego pochodzenia.

Lek silny w działaniu. Działa odżywczo, oczyszczająco, przeciwzapalnie, odkażająco, przyspiesza regenerację skóry.

Skórę przemywać 2-3 razy dz.

Rp. Maść nagietkowa - Ung. Calendulae.

Składniki:

- wyciąg olejowy lub glicerynowy z nagietka - 15 ml

· lanolina, maść z wit. A, Linomag - maść lub krem, albo maść tranowa - 30 g

· gliceryna 5 ml

· nalewka arnikowa – 5 ml

· olejek eteryczny lawendowy - 5 kropli

· krem Nivea – 1 łyżka

Sposób przyrządzenia. Do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe i krem Nivea i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do niego nalewkę zmieszaną z 5 ml gliceryny, potem wlać wyciąg olejowy lub glicerynowy z nagietka; składniki ucierać aż do połączenia jednocześnie jednak podgrzewając lekko; na końcu do maści wlać olejek zapachowy. Ciepłą masę przelać do oznaczonego szczelnie zamykanego pojemnika i przenieść w zimne miejsce. Maść nagietkowa nadaje się doskonale do pielęgnacji skóry twarzy i warg, oraz dłoni i stóp; leczy stany zapalne, rany, odleżyny, rozpadliny skórne, odparzenia, suchość skóry, trądziki i inne schorzenia wcześniej wymienione. Maść nagietkową można też przyrządzić na smalcu wieprzowym oraz eucerynie (w tym przypadku ma większe właściwości nawilżające). Olej nagietkowy zastępuje maść nagietkową.

Rp.

Maść arnikowa - 1 łyżka

Maść nagietkowa - 1 łyżka

Maść żywokostowa - 1 łyżka

Tormentiol lub maść pięciornikowa - 1 łyżka

Maście wymieszać bardzo starannie. Chore miejsca pokrywać preparatem 3 razy dz.

Wskazania: trudno gojące się rany, trądzik młodzieńczy i różowaty, pękanie naczyń krwionośnych, uderzenia, ropnie, oparzenia, rozpadliny skórne, owrzodzenia, otarcia naskórka, opryszczki, wypryski sączące.

Wyciąg glicerynowy z kwiatów nagietka – Gliceroextractum Calendulae: pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych kwiatów zalać 100 g gliceryny płynnej; i 100 ml wódki; wytrawiać 14 dni; wyciąg odcedzić od masy roślinnej Przy zaparciach połączonych z bólami brzucha, wzdęciami i stanami zapalnymi zażyć 1-2 łyżki wyciągu glicerynowego wymieszanego z sokiem owocowym. Można stosować także zewnętrznie do okładów (1 cz. wyciągu + 2 cz. wody) na wcześniej wymienione schorzenia skórne.

Rp.

Kwiat (oczywiście w każdym przypadku może być ziele) nagietka - 6 łyżek

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Ziele jasnoty - 1 łyżka (kwiat - 4 łyżki)

Ziele bodziszka - 1 łyżka

Ziele krwiściągu - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka

Ziele krwawnika – 1 łyżka

Ziele tobołka lub tasznika – 1 łyżka

Liść kasztanowca - 1 łyżka

Ziele przytulii - 1 łyżka

Ziele pokrzywy - 1 łyżka

Ziele lub korzeń żywokostu - 1 łyżka

Liść babki – 1 łyżka

Ziele rdestu (obojętnie którego) – 1 łyżka

Surowce wymieszać bardzo starannie. Ta mieszanka powinna znaleźć się w każdym domu. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30-40 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci - patrz napar nagietkowy. Mieszanka działa wszechstronnie, ale przede wszystkim przeciwkrwotocznie (hamuje krwawienia wewnętrzne i zewnętrzne, zwiększa krzepliwość krwi), przeciwwysiękowo (uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne), zapobiega powstawaniu miażdżycy; reguluje wypróżnienia i przemianę materii; zwiększa produkcje i wydalanie moczu; oczyszcza organizm ze szkodliwych produktów chemicznych; przyśpiesza gojenie się ran; wzmacnia ogólnie.

Wskazania: krwawiączka, krwotoki z nosa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, stany zapalne nerek, krwiomocz, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwawa biegunka, hemoroidy (polecam lewatywy w ilości 100-200 ml o temp. 38^o C i jednoczesne picie naparu), stany zapalne przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa, nadmierne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy (jednocześnie stosować nasiadówki), zapalenie przydatków, gruźlica, ostry kaszel, zaburzenia hormonalne, choroby skórne i zakaźne uszkadzające naczynia krwionośne (np. grypa typu krwotoczno-wysiękowego, teleangiektazje, trądzik różowaty, dermatoza okołoustna), obrzęki pochodzenia krążeniowego (jednocześnie z tą mieszanką stosować jeszcze zioła nasercowe - patrz kokoryczka, konwalia) i nerkowego, żylaki kończyn, stany zapalne gałki ocznej, nadciśnienie.

Nasturcja większa i nasturcja mniejsza - Tropaeolum maius et Tropaeolum minus (Tropaeolaceae).

Opis.

Rośliny jednoroczne (w naszym klimacie!) dorastające do 2-3 m dł.; łodyga okrągława, gładka, soczysta, srebrzystozielona, płożąca się po ziemi i wznosząca się przy wierzchołku; liście okrągławe, tarczowate (parasolowate), na długich ogonkach łączących środek blaszki liściowej z łodygą; kwiaty wonne, dość duże, dwubocznie symetryczne; warga dolna z ostrogą; korona pięciopłatkowa, żółta, pomarańczowa, czerwona lub kolorowa; pręcików 8; słupek 1; owoc - rozłupnia. Cała roślina przy roztarciu daje miły, specyficzny, mocny zapach. Kwitnie od czerwca (lipca) do przymrozków. Roślina uprawiana. Odmianę - Trepaeolum maius nanum (karłowata), która także jest lecznicza, dorasta co 30 (50) cm wys. (dł.).

Nasturcje wysiewa się w II połowie kwietnia lub w maju wprost co gruntu (siew kupkowy w odległości co 20 cm po 3 szt.). Czas wschodu nasion trwa 14-18 dni. Lubi glebę przepuszczalną, wilgotną, bardzo ładnie rośnie nawet na glebach kamienistych i ciężkich z dużą domieszką wapnia. Znosi półcień, ale najobficiej kwitnie w stanowisku słonecznym i wilgotnym. Gdy roślina zostanie porażona szkodnikami (należy obserwować spód liści!), np. mszycami, gąsienicami różnego rodzaju, należy dokonać oprysku roślin środkiem Decis 25 EC lub Owadofos płynny 50. Po 21 dniach (licząc od dnia oprysku) roślina nie zawiera szkodliwych substancji zawartych w środkach owadobójczych i może być bezpiecznie stosowana do celów leczniczych.

Surowiec.

Surowcem jest kwitnące ziele nasturcji - Herba Tropaeoli (maii vel mini, vel maii nani) sive Herba Nasturtii, które zbiera się do września (II poł.), wiesza na sznurku i suszy w dobrze przewietrzanym miejscu (najlepiej na przeciągu) w temp. do 40^o C. Ziele można też szybko wysuszyć w otwartym, lekko ogrzanym piekarniku. Na wolnym powietrzu nasturcja schnie bardzo długo (łodygi!) i dlatego proponuję oberwać same owoce, kwiaty i liście. Cennym surowcem są niedojrzałe owoce nasturcji - Fructus Nasturtii oraz same kwiaty - Flos Nasturtii. Owoce można wysuszyć w podwyższonej temp, do 60^o C, kwiaty natomiast w ciemnym miejscu.

Skład chemiczny.

Surowce zawierają glikozyd gorczyczny (glikotropeolinę) - 0,03%, enzym - mirozynazę, olejek eteryczny (benzolo-gorczyczny), wit. C (ponad 100 mg/100 g), flawonoidy, tłuszcze, sole siarki i potasu, kwasy, garbniki i in..

Ferment mirozynaza rozkłada glikotropeolinę na aromatyczny izosiarkocyjanian benzylowy i wodorosiarczan potasowy, o silnych właściwościach grzybo-, bakterio- i wirusobójczych (niszczy zarówno bakterie Gramm-dodatnie jak i Gramm-ujemne).

Działanie.

Nasturcja działa silnie odkażająco i to nie tylko na układ pokarmowy czy oddechowy, ale również na układ moczowy, wykrztuśnie, silnie żółciopędnie, moczopędnie, napotnie, rozkurczowo, przeciwzapalnie, przeciwgnilnie, odwaniające, wiatropędnie, ogólnie wzmacniająco i odtruwająco; pobudza wydzielanie śliny, soku trzustkowego, żołądkowego i jelitowego; przyśpiesza trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego; pobudza apetyt,; reguluje wypróżnienia i przemianę materii; reguluje krwawienia miesiączkowe. Ułatwia oddychanie i działa uspokajająco; zauważyłem też, że likwiduje kłucie w sercu oraz kołatanie serca (wyciągi alkoholowe i mocny wywar). Likwiduje zastoje żółci zapobiegając w ten sposób powstawaniu kamicy żółciowej.

Zastosowana zewnętrznie, zwłaszcza w nalewce, działa przeciwłojotokowo, osuszająco, przeciwzapalnie, przeciwwągrowo, antyseptycznie, przeciwropnie; poprawia krążenie skórne.

Wskazania: zaburzenia trawienne (odbijanie, burczenie i przelewanie w kiszkach, wzdęcia, kurcze), zaparcia, stany zapalne i zakażeniowe układu pokarmowego, oddechowego i moczowego, kamica moczowa i żółciowa, żółtaczka, niedostateczne wydzielanie soków żołądkowych, trzustkowych, jelitowych i żółci, zastoje żółci, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby alergiczne połączone z nieżytem układu oddechowego i pokarmowego, kaszel różnego pochodzenia, nieżyt jelit i żołądka, bóle żołądka, trzustki, wątroby, śledziony i pęcherzyka żółciowego, osłabienie, choroby skórne, zaburzenia miesiączkowania, hormonalne i metaboliczne, upławy, wyczerpanie nerwowe, gorączka, zatrucia.

Zewnętrznie (płukanki, przemywanie, okłady): rany, owrzodzenia, liszaje, wypryski, ropnie, pryszcze różnego pochodzenia, trądziki, opryszczki, stany zapalne narządów płciowych, jamy ustnej i gardła, zapalenie i stany ropne spojówek oraz gałki ocznej.

Napar: 2 łyżki ziela, owoców lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml lub lepiej 6 razy dz. po 50 ml (zasada: mało i często); dzieci ważące 10-15 kg - 7-10,7 ml, 20-25 kg - 14-17,8 ml, 30-35 kg - 21-25 ml, 40-45 kg - 28,5-32 ml, 50-55 kg -35,7-39 ml, 6 razy dz. Niemowlętom najlepiej podawać napar z kwiatów lub z młodych liści, według wagi ciała: 3-4 kg - 2 ml, - kg - 3--4 ml, 7-8 kg - 5 ml 5—6 razy w ciągu doby.

Nalewka nasturcjowa - Tinctura Nasturtii: pół szkl. ziela lub kwiatów zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po 30 kropli (w bólach - 3 razy dz. po 5 ml); dzieci ważące 15-20 kg - 6-8 kr. 25-30 kg - 10-12 kr., 35-40 kg - 15-17 kr., 45-50 kg - 19-21 kr, 4-6 razy dz.

Intrakt nasturcjowy - Intractum Nasturtii: pół szkl. świeżego, zmielonego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Ze świeżych zmielonych kwiatów proponuję sporządzić alkoholaturę "Zimną": pół szkl. kwiatów zalać 150 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Ocet nasturcjowy - Acetum Nasturtii: pół szkl. świeżego lub suchego ziela, albo owoców zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jako przyprawę do tłustych potraw (mięs, galaret, zup, sosów, ryb, marynat, sałatek); do przemywania skóry ze stanami zapalnymi, z łojotokiem, trądzikiem oraz w celu jej zakwaszenia; do płukania włosów (1 łyżka octu na 2 szkl. wody) przetłuszczających się, uszkodzonych zabiegami fryzjerskimi i szamponami, pozbawionych puszystości i połysku, przy łupieżu oraz w celu zakwaszenia; do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych i ropnych (1 łyżka płynu na 1 szkl. wody); do kąpieli zmęczonych, obolałych i opuchniętych nóg (50 ml na 2 l wody) oraz kąpieli ogólnych przy obrzękach, osłabieniu, wysiękach okołostawowych i chorobach skórnych oraz kobiecych (200 ml na pół wanny wody); do okładów na wcześniej wymienione schorzenia skórne (1 łyżka octu na 2 łyżki wody). Ocet nasturcjowy można mieszać z octem arnikowym i nagietkowym w równych częściach i stosować do okładów.

Nalewkę nasturcjową stosować do wcierań w umyte włosy na 12 godz. po czym wypłukać je w naparze tatarakowym lub pokrzywowym. Takie zabiegi działają odżywczo, wzmacniająco i regenerująco na włosy oraz skórę głowy owłosionej.

Rp.

Ziele nasturcji - 1 łyżka

Ziele (korzeń) mniszka - 1 łyżka

Ziele bylicy pospolitej, bożego drzewka lub piołunu - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Liść mięty - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar nasturcjowy. Wskazania: choroby wątroby, pęcherzyka, trzustki, żołądka i jelit.

Rp.

Ziele nasturcji - 1 łyżka

Ziele (kwiat) dziewanny - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Wymieszać. Surowce zalać 2 szkl. wrzątku i parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar nasturcjowy.

Wskazania: grypa, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, przeziębienie.

Rp.

Nalewka nasturcjowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka majerankowa - 10 ml

Nalewka dziewannowa - 10 ml

Nalewka szałwiowa - 10 ml

Nalewka sosnowa, świerkowa, modrzewiowa lub jodłowa - 10 ml

Nalewka jałowcowa - 10 ml

Gliceryna płynna - 30 g

Płyny wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki. Preparat

bardzo wartościowy. Dzieciom podawać 15-20 kr. 4-5 razy dz., najlepiej na miodzie lub w mleku z miodem

Wskazania: kaszel, stany zapalne układu oddechowego, przeziębienie, grypa, angina, świnka, odra, ospa, utrudnione oddychanie z powodu kataru, płonica, błonica, zaburzenia trawienia.

Rp.

Ziele nasturcji - 1 łyżka.

Kwiat wiązówki - 1 łyżka

Ziele lub kwiat wrotyczu — 1 łyżka

Ziele dziewanny - 1 łyżka lub jej kwiat - 2 łyżki

Ziele tymianku - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżkę

Ziele majeranku - 1 łyżka

Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 łyżka

Ziele wiesiołka dziwnego lub dwuletniego, albo ich nasiona - 1 łyżka

Wymieszać; 2 łyżki mieszanki zaleć 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz, po 150 ml. Jednocześnie dobrze natrzeć się olejem anyżowym, arcydzięglowym lub majerankowym, tymiankowym lub sosnowym.

Wskazania: przeziębienie, grypa, nieżyty układu oddechowego, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, zaburzenia trawienia, bóle brzucha. Mieszanka daje szybkie i pewne wyniki lecznicze.

Nawłoć pospolita i nawłoć kanadyjska - Solidago virga-aurea et Solidago canadensis (Compositae).

Opis

1. Solidago virga-aurea (złota rózga) - roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; łodyga naga lub z rzadka owłosiona; liście odziomkowe jajowate, tępe, brzegiem piłkowane; liście dolne, łodygowe - podłużno-eliptyczne, zaostrzone, prawie całobrzegie lub piłkowane; liście górne -lancetowate, zaostrzone, zawsze brzegiem piłkowane, siedzące; koszyczki kwiatowe liczne, zebrane w piramidalne wiechy (nie zawsze); kwiaty żółte, pachnące; owoc - niełupka. Kwitnie od lipca do września. Rośnie w szpilkowych borach, w zaroślach, na zboczach, na łąkach, w widnych lasach i na polanach; często tworzy skupiska; lubi gleby ciężkie, bielicowe; pospolita w całym kraju,

2. Solidago canadensis - roślina wieloletnia dorastająca do 200 cm wys.; łodyga krótko owłosiona; liście wąskie i wydłużone, brzegiem ostro piłkowane, nagie lub owłosione, trójwiązkowe; koszyczki kwiatowe drobne; kwiaty złocistożółte; owoc - niełupka z puchem kwiatowym. Kwitnie od lipca do września. Rośnie nad brzegami wód, niekiedy uprawiana w ogródkach i na działkach,

W Polsce rosną także: nawłoć późna - Solidago serotina (bylina do 150 cm wys., wyprostowana, krótko owłosiona; na szczycie opatrzona w szypuły kwiatowe zakończone bardzo drobnymi licznymi koszyczkami kwiatowymi, barwy żółtej lub pomarańczowej; kwiaty zebrane w jednostronne, wiechowate kwiatostany; liście lancetowate, zaostrzone, brzegiem piłkowane i szorstkie; od spodu na wiązkach przewodzących - owłosione, brzegiem orzęsione; kwitnie do września; rośnie pospolicie nad brzegami rzek i strumieni oraz w lasach przy wodach; najczęściej występuje masowo i rzuca się w oczy w postaci żółtego łanu) i nawłoć wąskolistna - Solidago graininifolia (bylina do 150 cm wys.; łodyga wzniesiona, naga lub szorstka w dolnej części; liście równowąskolancetowate, u nasady i na końcu ostro zakończone, brzegiem i od spodu na wiązkach - szorstkie; kwiaty żółte, zebrane w wiechy, płaskie, błyszczące; kwitnie od lipca do sierpnia; rośnie przy rzekach i strumieniach. Te dwa gatunki nawłoci są nieznane pod względem składu chemicznego, wiadomo jednak, że działają silnie uspokajająco, lekko nasennie, żółciopędnie i silnie moczopędnie; dawkuje się je tak jak inne nawłocie. Płytki chromatograficzne wykazały zbliżony skład chemiczny do pozostałych gatunków Solidago.

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Solidaginis, które można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich (Herbapol, Herba Lux, Kawon; opak. 50 g). Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, rozkłada cienką warstwą lub wiesza na sznurkach i suszy w temp. do 40^o C; ziele schnie łatwo. Same liście nawłoci - Folia Solidaginis, są w smaku mnie, ostre niż całe ziele i przy tym równie wartościowe.

Skład chemiczny.

Ziele (liście) nawłoci zawiera saponiny - ok. 2-2,5%, alkaloidy, glikozydy flawonoidowe - ok. 0,5% (kwercytrynę, rutynę, astragalinę), garbniki - ok. 10%, olejek eteryczny - ok. 0,5-0,7%, kw. chlorogenowy, kw. kawowy, kw. askorbinowy, amid kw. nikotynowego, karotenoidy, śluzy, kw. oleanolowy, zw. dwuterpenowe, sole, fermenty i in.

Działanie.

Wszystkie nawłocie (w tym także wąskolistna i późna) działają silnie moczopędnie, odtruwająco, napotnie, przeciwobrzękowo, przeciwgorączkowo, przeciwkamiczo, odkażająco, hipotensyjnie (obniżają ciśnienie krwi), uspokajająco, lekko nasennie, silnie żółciopędnie, przeciwzapalnie, wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne (wpływ przeciwwysiękowy); regulują przemianę materii i wypróżnienia; pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; przyśpieszają trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego; pobudzają apetyt.

Wskazania: skąpomocz, obrzęki, kamica moczowa i żółciowa, stany zapalne nerek i dróg moczowych, krwiomocz, ropomocz, białkomocz i cukromocz (+kokoryczka), gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, zatrucia, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia trawienia, schorzenia śledziony, wątroby i żołądka, skurcze przewodu pokarmowego, upławy, zaburzenia miesiączkowania, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wysięki okołostawowe, puchlina wodna (wodobrzusze), nadciśnienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność, nieżyty układu oddechowego, nieżyt jelit, reumatyzm, dna, astma, kaszel różnego pochodzenia, gruźlica, cukrzyca.

Zewnętrznie (przemywanie nalewką): choroby skórne ropne i na tle łojotoku (trądziki, stany zapalne).

Napar: 2 łyżki ziela lub samych liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta (polecam tylko napar z liści !, nie z całego ziela) ważące 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-6 razy dz.

Nalewka z nawłoci - Tinctura Solidaginis: pół szkl. ziela lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml: dzieci ważące: 15 kg - 1 ml, 20-25 kg - 1,5-2 ml, 30-35 kg -2-2,5 ml, 40-45 kg - 3 ml, 50-55 kg - 4 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody.

Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 400 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Rp.

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Korzeń babki - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Liść kasztanowca - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 2 łyżki

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Kora wierzby - 1 łyżka

Ziele tasznika lub tobołka - 1 łyżka

Kwiat (ziele) krwawnika - 1 łyżka

Kora lub gałązki brzozy - 1 łyżkę

Ziele połonicznika - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Wymieszać bardzo starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci - patrz napar z nawłoci.

Przy pomocy tej mieszanki zahamowałem krwiomocz i bóle nerek.

Mieszanka ponadto działa uspokajająco, wzmacniająco; polepsza

samopoczucie; rozkrusza złogi w drogach moczowych i ułatwia

ich wydalenie; działa odkażająco, moczopędnie, odtruwające,

żółciopędnie i przeciwobrzękowo.

Wskazania: stany zapalne układu moczowego, kamica moczowa i żółciowa, bóle nerek, krwiomocz, skąpomocz, obrzęki, zaburzenia miesiączkowania i metaboliczne, choroby skórne, reumatyzm, artretyzm, rwa kulszowa, zatrucia, zaburzenia trawienia i choroby zakaźne.

Rp.

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele rdestu (obojętnie którego) - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Kora, liść lub kwiat (całe gałązki) kasztanowca - 1 łyżka

Kwiat (liść) lub owoc głogu - 1 łyżka

Liść brzozy - 1 łyżka

Wymieszać bardzo dokładnie. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z nawłoci.

Wskazania: łamliwość i przepuszczalność naczyń krwionośnych (plamica), obrzęki, wysięki okołostawowe, choroby alergiczne, wybroczyny na siatkówce, stany zapalne naczyniówki, tęczówki, rogówki, białkówki i spojówek, nadmierne krwawienia miesiączkowe i przy tym nieregularne oraz z wydzieliną śluzową, zwiększane ciśnienie w gałce ocznej, nadciśnienie, zapalenie zatok, krwiomocz, stany zapalne układu moczowego i oddechowego, bóle nerek, kamica moczowa i żółciowa, stany zapalne trzustki, śledziony, wątroby, żołądka i pęcherzyka żółciowego, choroby skórne i zakaźne, zatrucia, zaburzenia przemiany materii, miażdżyca, reumatyzm, dna, cukrzyca, zaburzenia hormonalnej dusznica bolesna, żylaki kończyn i odbytu (jednocześnie stosować lewatywy w ilości 100-200 ml o temp. 38^o C), zapalenie jelit i odbytu (lewatywa), choroby włosów (jednocześnie stosować płukanki w tym naparze).

Nostrzyk żółty - Melilotus officinalis (Fabaceae).

Opis.

Roślina dwuletnia dorastająca do 100 cm dł.; łodyga cienka i silnie rozgałęziona, podnosząca się lub wzniesiona; liście trójlistkowe; listki dolnych liści rombowatojajowate, górnych - podłużnie lancetowate, brzegiem ząbkowane; przylistki szczeciniaste; kwiaty żółte, pachnące miodo-sianem, zebrane w wąskie, wydłużone kwiatostany; owoc - jednonasienny strąk. Kwitnie od lipca do września. Rośnie na łąkach, na ugorach, przy budowach, na polanach, w zaroślach, nad brzegami rzek; lubi gleby wilgotne i luźne, choć nie zawsze na takich rośnie. Roślina pospolita. Podobne właściwości lecznicze wykazuje nostrzyk biały o białych kwiatach, często rosnący obok żółtego. Nostrzyk biały - Melilotus albus posiada mnie kumaryny.

Surowiec.

Surowcem jest całe ziole - Herba Meliloti, FP I, II, III, IV, V które można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich (Herbapol, Kawon, Elanda, Herba Lux; opak. 50 g). Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, wiesza na sznurkach i suszy w dobrze przewietrzanym miejscu (zrobić lekki przeciąg) o temp. do 40^o C. Ziele zmielić i przesypać do szczelnego opakowania.

Skład chemiczny.

W zielu występują: aromatyczna kumaryna - ok. 1%, garbniki, śluzy, kw. kumarynowy, kw. melilotowy, flawonoidy, kw. alantoinowy, alantoina, kw. moczowy, metylo-betaina kw. nikotynowego, trygonelina, 3,4-dihydrokumaryna - 0,2%, dikumarol - 0,2%, kw. meliloto-o-kumarynowy. Kumaryna powstaje z melilotozydu i glukozydu kw. cis-kumarynowego.

Alantoina - heterocykliczna pochodna mocznika, słabo rozpuszczalna w wodzie (!), nierozpuszczalna w alkoholu i eterze; wydalana jest wraz z moczem przez ssaki jako wydalniczy produkt azotowy (do jej powstania w organizmie potrzebny jest enzym - urykaza, którego nie mają: pies dalmatyńczyk, małpy człekokształtne i człowiek; organizmy które nie posiadają urykazy wydalają kw. moczowy, trudno rozpuszczalny w wodzie, i dlatego ulegający odkładaniu w stawach i innych tkankach, powodując chorobę zwaną artretyzmem, czyli dnawą (dna), która objawia się między innymi mocznicą, kamicą moczową, silnymi bólami). Allantoina wykazuje właściwości regenerujące, tj. przyśpieszające gojenie się ran i naskórnikowanie; czysta lanolina stosowane jest w postaci maści - Ung. Allantoini i w postaci zasypki - Alantan.

Kumaryna - pochodna alfa-pironu, lakton kwasu cis-o-hydroksycynamonowego, połączenie kwasu trans-cynamonowego z kw. kumarynowym; substancja chemiczne łatwo sublimująca, dobrze rozpuszczalna w wodzie, w etanolu i w eterze.

Działanie.

Nostrzyk działa przeciwzakrzepowo (antyagregacyjnie, czyli zapobiega zlepianiu się krwinek: ważne przy zawale, zatorach, miażdżycy, zakrzepowym zapaleniu żył i in.), przeciwzapalnie, moczopędnie, hipotensyjnie, silnie uspokajająco, pobudzająco na krążenie krwi i limfy, nasercowo, lekko nasennie, wzmacniająco, polepszająco na samopoczucie, silnie przeciwobrzękowo (przeciwwysiękowo), przeciwropnie, napotnie przeciwgorączkowo, odtruwająco, rozkurczowo, odkażająco, zmiękczająco; reguluje przemianę materii i wypróżnienia; zwiększa wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego, jelitowego oraz żółci.

Wskazania: zastoje krwi i limfy, zaburzenia krążenia obwodowego i mózgowego, obrzęki, wysięki okołostawowe, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zastoje żółci, zapalenie żył, skrzepy krwi, dusznica bolesna, zatory, zawały, zawroty głowy, osłabienie pamięci i kojarzenia, szum w uszach, uderzenia gorąca i krwi do głowy, żylaki, częste omdlenia, miażdżyca, bóle brzucha, nieżyt jelit i żołądka, zapalenie przydatków, stany zapalne jąder, skąpe, bolesne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, reumatyzm, dna, bezsenność, stres, lęki, zdenerwowanie, choroby skórne, zakaźne i gruczołów dokrewnych, stany zapalne spojówek i gałki ocznej, nieżyt układu oddechowego i moczowego, kamica żółciowa, choroby wątroby, trzustki i śledziony, zaparcia, gorączka, przeziębienie, zaburzenia trawienia.

Zewnętrznie (okłady, przemywanie, płukanki): ropnie, pryszcze, owrzodzenia, choroby oczu i kobiece, choroby włosów, łojotok (nalewka) i trądziki, suchość skóry z ogniskami zapalnymi (mocny napar), wągry.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2-3 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12-14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 65-35 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka nostrzykowa (nostrzykówka) - Tinctura Meliloti: pół szkl. ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki (2-3 razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody).

Intrakt - Intractum Meliloti: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu o temp. 70^o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po pół - 1 łyżeczce w 50 ml wody.

Macerat – Maceratio Meliloti: 1 szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; odstawić na 6-8 godzin; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml. Przechowywać w lodówce.

Sok nostrzykowy - Succus Meliloti recentes: świeże ziele nostrzyka przemielić przez maszynkę do mięsa i zalać masę roślinną do połowy wodą przegotowaną o temp. pokojowej (np. na 1 szkl. zmielonej masy dać pół szkl. wody) i odstawić pod przykryciem na 6 godzin. Następnie wyciąg odcedzić od masy roślinnej i przefiltrować przez watę. Pozostałą nam masę nostrzykową nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Na każde 100 ml soku dać 100 ml miodu i 100 ml alkoholu 40%, wymieszać. Tak przyrządzony przetwór zażywać 4 razy dz. po 2 łyżki. Sam sok zażywa się 4 razy dz. po 3 łyżki. Przetwory przechowywać w lodówce. Ten z miodem i alkoholem jest trwały przez cały rok pod warunkiem, że będzie przechowywany w zimnym miejscu i szczelnie zamknięty.

Olej nostrzykowy - Oleum Meliloti: 1 szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 150 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60-70^o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Olej stosować do: przemywania i oczyszczania skóry bardzo wrażliwej na kosmetyki, suchej, zwiotczałej, z przebarwieniami i wągrami skóry; do okładów na spierzchnięte wargi pokryte opryszczką, strupami lub innymi zmianami; do okładów na ropnie, strupy, rany, oparzenia, owrzodzenia, rozpadliny i bolesne pryszcze; do kąpieli olejowych włosów przy suchym łupieżu i stanie zapalnym skóry owłosionej, przy wypadaniu, łamliwości, rozdwajaniu i braku połysku włosów; do lewatyw przy zatwardzeniach, bolesnym parciu na kał, np. podczas stanów zapalnych esicy i okrężnicy, niestrawności fermentacyjnej i gnilnej, przy świądzie odbytu, stanach ropnych jelit itd.; do wcierań w zrogowaciałe stopy i dłonie, najlepiej w postaci maści:

Rp.

Maść lub krem - Linomag - 30 g

Olej nostrzykowy - 1 łyżka

Maść żywokostowa - 1 łyżka

Składniki ucierać w moździerzu aż do połączenia, jednocześnie je lekko podgrzewając na maszynce elektrycznej. Stosować też do leczenia suchości, stanów zapalnych skóry oraz ran i rozpadlin.

Rp.

Nalewka nostrzykowa - 10 ml

Nalewka z ruty lub kasztanowca (sok, intrakt) - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody. Wskazania: zaburzenia krążenia mózgowego i obwodowego, zastoje limfy, osłabienie pamięci, szum w uszach, zawroty głowy, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, choroby skórne i alergiczne, wybroczyny na siatkówce, zapalenie naczyniówki, tęczówki, białkówki, rogówki i spojówek, nadciśnienie, zaburzenia sercowe, miażdżyca, złe samopoczucie, okres po- i przekwitania, wyczerpanie nerwowe. Lek działa po 14 dniowym, regularnym zażywaniu!.

Dokument i receptury chronione prawami autorskimi

Henryk St. Różański

Krosno 2002-2003